جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پدیده چشم زخم، آزار یا نقصانی که از تاثیر افکار بعضی از مردم به واسطه دیدن یا تعریف کردن آنها از چیزی به کسی یا چیزی می رسد، از جمله مسایل متافیزیکی است که از قدیم الایام وجود داشته، بسیاری از ارباب ملل و نحل به آن پایبند و معتقدند. این مساله نه تنها در اسلام و مبانی دینی و تمدن اسلامی باوری خرافی تلقی نمی شده است، بلکه قرآن و روایات نیز آن را تایید می کنند. در این جستار ضمن طرح این مساله، مبانی دینی آن را بررسی و دلایل و مستندات آن را از کتاب و سنت عرضه کرده ایم، همچنین دیدگاه های مخالف نقد و بررسی شده اند.

در این جستار قصد داریم تا از نزاهت در گفتار و بیان پروردگار پیراسته از هر زشتی و ناراستی پرده برداریم؛ زیرا بر آن باوریم که ایزد پاک علاوه بر این که در جای جای کتاب مقدس خویش، قرآن کریم، بر ادب و احترام به دیگران تاکید خاص دارد خود نیز عملا در گفتارش عفت کلام داشته و قصد آبروریزی و پرده دری از هیچ کس را نداشته است. همچنین در پی آنیم تا چگونگی تعبیر خداوند از زشتی ها را هویدا سازیم؛ این که آن ذات مقدس به هنگام بیان ناهنجاری ها، زشتی ها و هر آنچه که ممکن است برای بشر زشت جلوه کند، چگونه عمل و از چه هنری استفاده کرده است. با توجه به این که بسامد نزاهت قرآن در کنایه، سخریه و تهکم بیشتر رخ نموده است، با ذکر نمونه های فراوان از این منظر آنها را به بوته نقد و تطبیق می کشیم و سعی می کنیم نزاهت و عفت کلام را در این مجال در گستره دید مخاطبان قرار دهیم، امید است تحصیل حاصل نباشد و سخن به درازا نکشد.

قوم سبت یکی از اقوام یهودی بوده است که بر اثر تقلید کورکورانه از پدران و گذشتگان خود حدود خداوند را نادیده گرفتند و از آزمایش الهی مبنی بر صید نکردن ماهی در روز شنبه سربلند بیرون نیامدند، در نتیجه به عذاب مسخ گرفتار شدند. این عذاب به لحاظ ناشناخته و شگفت انگیز بودن در میان عذاب های الهی برجسته تر است، از همین رو سوالات بیشتری نیز درباره آن مطرح شده است. با تحقیق و دقت در قرآن، حدیث و آرای دانشمندان روشن می شود که منظور از مسخ مورد بحث، مسخ جسمانی و ظاهری است و ادعای این که این مسخ، مسخ دل ها بوده یا از باب مثل بیان شده است، نمی تواند درست باشد. بر همین اساس و با تکیه بر نتایج این پژوهش می توان ادعا کرد که نظریه مجازی بودن عذاب های الهی اعم از اعتقاد به نمادین بودن یا مجازی بودن زبان آنها برای تهدید هدایتگرانه بشر، دست کم در مورد عذاب مسخ پذیرفتنی نیست.

معانی القرآن نام اثر محمدباقر بهبودی در ترجمه تفسیری قرآن است. شناخت روش بهبودی در ترجمه، از رهگذر تامل در معانی القرآن و دیگر آثار او همچون تدبری در قرآن، معارف قرآنی، معجزه قرآن و مبارزه با فلسفه شرکت و گزیده های کتب اربعه و پاورقی های بحارالانوار میسر است. بر این اساس، مهم ترین قواعد او در ترجمه قرآن عبارتند از: توجه به تاریخ نزول آیات، فضای نزول، خطاب های صدر آیات، تبعیت از روایات صحیح، مطروح کردن نوآوری های خارج از سنت، پیروی از آیات دیگر، استفاده از قرائن خارجی، توجه به اختلاف قرائات و انتخاب قرائات مطابق با رسم الخط، وجه صحیح عربی و سیاق قرآن، توجه به معنای اصیل کلمات و در نظر گرفتن فنون و قواعد ادبیات عرب. بهبودی در بیان توضیح های اضافی در ترجمه، از کمانک (پرانتز) استفاده نمی کند و مدعی است همچون خود قرآن در ضوابط ترجمه، زبان آیات را به صورت آزاد، به فارسی برگردان می کند. بیان جمله های محذوف معطوف علیه یا مقدر که معادل «ام» است، در ترجمه وی نمود ویژه ای دارد. هم چنین این اثر مشتمل بر آرای تفسیری بهبودی است. در ترجمه و تفسیر او چندان اثری از تاویل های معنوی به چشم نمی خورد، بلکه با رویکرد مادی، در توصیف حوادث، تصویری طبیعی و سلسله وار ارایه می دهد.

برخی از اسامی راویان بر اثر گذشت زمان دچار تغییرات مختلفی شده اند که در دو شیوه تغییرات شکلی و محتوایی جای می گیرند. نام شناسی به منزله علمی که به مطالعه نام ها می پردازد، می تواند راهکار مناسبی برای مطالعه تغییرات صورت گرفته در نام ها، ارایه دهد. در واقع نام شناسی با ارایه شکل صحیح نام و تغییرات مختلف آن، راه را برای مطالعات رجالی در حوزه نام ها باز می کند. روش های نام شناختی، در حوزه های مختلف رجالی از جمله استخراج پاره ای از اطلاعات راویان از نام آنها، توحید مختلفات و شناسایی نام های محرف و مصحف کاربرد وسیعی دارد. نتایج حاصله از مطالعات نام شناختی هر یک از حوزه های مذکور، می تواند کمک شایانی به روشن شدن بخشی از زندگانی راویان نکند.

زبانشناسان در موضوع چند معنایی و اشتراک، سخن فراوان گفته اند. قرآن پژوهان اهل سنت چند معنایی را همان اشتراک لفظی دانسته و آن را در شاخه های مختلف علوم عربی واسلامی نظیر علم لغت و منطق و اصول و علوم قرآنی و در واژگان وجوه و نظایر، بررسی کرده اند. متاخرین آنان در بررسی و تحقیق، به فهم روابط متداخل واژگان قرآنی و برخوردهای آنها با هم اهمیت داده و به دلالت عام در وجوه مختلفه واژه ها پی برده اند. از این رو، در پژوهش واژگان وجوه و نظایر، از تنگنای اشتراک لفظی به تاویل آیه یا مجاز و استعاره و... روی آوردند. دیدگاه روشن شیعه، همان اشتراک معنوی است که دستاورد اعجاز قرآن را در ناحیه لفظ و معنی رقم می زند، زیرا هر چه وجه معنایی از واژه، مصداقی برای آن مفهوم کلی است و این با حقیقت کثرت بطون قرآن سازگار است. لذا دیگر نیاز نیست که وجوه مختلف معانی واژگان قرآن را صرفا مجاز گویی یا استعاره و یا توریه و... توجیه کنیم، بلکه حقیقتی است که در مصادیق متعدد خویش ساری است، به صورت انواع دلالت ها که در اصول استنباط و زبان شناسی قرآن مطرح است.

پژوهش در زبان قرآن به عنوان یک اصطلاح فنی، از مبانی فهم و تفسیر قرآن و موضوعی پراهمیت و در عین حال نو و ناپرداخته به شمار می آید. این موضوع البته مسایل متعددی همچون شیوه زبان قرآن، نقش و کارکرد آن (انگیزندگی یا معرفت بخشی)، یک وجهی بودن یا چند وجهی بودن (از بعد معناشناختی)، فیصله بخشی یا رازواری (از منظر روش شناختی) و جز آن را در بر می گیرد.مقاله حاضر پس از طرح مباحث مقدماتی و ایضاح مفهوم زبان، زبان قرآن و اشاره به زوایای گوناگون آن، شیوه زبان قرآن و سبک گفتمان هدایتی آن را مورد بررسی قرار داده است. نویسنده با مروری بر نظریه های گوناگون عرف عام و عرف خاص با رویکردهای متفاوت آن در شیوه زبان قرآن، به نقد و بررسی آنها پرداخته و سپس با تکیه بر خصوصیت های ذاتی قرآن، نظریه ویژگی محور را به عنوان شیوه زبان قرآن برگزیده است. این دیدگاه بر آن است که با توجه به دو جنبه ژرف ساخت و روساخت زبان قرآن، و به تعبیری، محتوا و هندسه ترکیبی آن، زبان قرآن زبانی منحصر به فرد و بی همسان (ویژه) است.

فهم قرآن و دریافت معنای دقیق آن مانند هر متن معنادار دیگری در اولین گام خود نیازمند رمزگشایی از واژگانی است که چون حلقه های یک زنجیر کنار هم قرار می گیرند تا آن کلام را موجودیت بخشند. چنان که دریافت نادرست واژگان یک متن تفسیر نادرستی از آن را به همراه دارد. در این جستار طور تاریخی – معنایی واژه «مسجد» و ریشه شناسی آن را در زبان های باستانی بررسی می کنیم. این مقاله با تکیه بر کاربرد قرآنی واژه «مسجد» زمینه ورود به بحث را فراهمی می کند که در آن منتخبی از نظرات مفسرین و مترجمین آورده شده است. در ادامه با استفاده از قاموس های عربی و منابع لغوی در زبان های سامی معانی این واژه استخراج و با تکیه بر سایر منابع (تاریخی، حدیثی و...) تحول معنایی این واژه نشان داده می شود. بررسی دیگر، ریشه شناسی واژه «مسجد» در زبان های سامی است و در پایان، با توجه به بررسی های انجام شده برابر نهاده های این واژه در 4 بخش: پرستش گاه، ضریح یا مقام، مسجد، اسم خاص (مسجدالحرام و مسجدالاقصی) پیشنهاد می شود.

تفسیر من وحی القرآن اثر فقیه نواندیش شیعی، سید محمد حسین فضل اله، یکی از تفاسیر عقلگرای معاصر است. عقلانی بودن و تحلیلی بودن از مهم ترین وجوه این تفسیر است. فضل اله نقدهای عالمانه ای بر بسیاری از روایات تفسیری وارد آورده است، به گونه ای که نقدها و ملاحظات وی در این موارد، گاه به شش مورد می رسد. او بر نقد متن حدیث و سنجش حدیث با قرآن و حاکم گردانیدن قرآن بر حدیث تاکید دارد. وی مانند علامه طباطبایی، روایت را در تفسیر قرآن، حجت نمی داند، هر چند این مبنای فضل اله، با برخی دیگر از مبانی او ناسازگار می نماید. تحذیر از اسراییلیات و روایات ساختگی و ضعیف، در جای جای تفسیر او هویداست. آرا خلاف مشهور مفسر، درخور درنگ و درایت است. نواندیشی های مفسر می تواند راهی برای برون رفت از بسیاری از انسدادهای موجود جوامع اسلامی می باشد.