جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شَوارق الالهام فی شَرح تَجریدِ الكلام تألیف عبدالرزاق فیاض لاهیجی، شرحی است مزجی به زبان عربی بر تجرید الاعتقادِ خواجه نصیرالدین طوسی. این شرح پس از مجموع شروح میرسید احمد علوی بر تجرید، مفصل‌ ترین شرح این کتاب به شمار می‌ آید. این کتاب به پایان نرسیده است و تنها دربردارنده شرح مقصد اول و دوم و بخشی از مقصد سوم تجرید است. در این شرح الفاظ و عبارات تجرید را به روشنی توضیح می‌ دهد. به نظر وی کتاب تجرید به لحاظ ترتیب مسائل، جامعیت و اشتمال بر تحقیقات و فواید مهم کلامی و حکمی، تقریر ادله به نحو دقیق و مختصر و به دور بودن از زواید و مطالب غیر مفید، در میان کتب کلامی ممتاز و بی‌ نظیر است. لاهیجی بسیاری از این شروح تجرید را ناکام می‌داند. پس از نگارش شوارق الالهام، این کتاب با استقبال روبرو شد و حواشی و تعلیقات بسیاری بر آن نوشته شد. نقل قول‌ های فراوان از کتاب فلسفی و کلامی پیشینیان، از خصوصیات این کتاب است. این نقل قول‌ ها حجم زیادی از کتاب را تشکیل می‌ دهد. با توجه به مشی لاهیجی، صبغه فلسفی شوارق پررنگ‌ تر از صبغه کلامی است.

فلاسفه اسلامی با قرار دادن علوم انسانی در زمرۀ علوم عملی، ظرفیت شکل گیری رویکرد تفهمی را ایجاد نموده اند. بر این مبنا فهم و تفسیر کنش بر مبنای قواعد فرهنگی و انگیزه عامل به رسمیت شناخته می شود. اما کار دانشمند به همین جا ختم نشده و از رویکردهای تفهمی رایج فراتر می رود. بر مبنای فلسفۀ اسلامی، پیامدهای تکوینی کنش که دیگر به حوزه اعتباریات ارتباطی ندارد نیز مورد تبیین قرار می گیرد. همچنین اهداف کنش و شایستگی اعتباریات برای دست یابی به این اهداف نیز با روش های غیر تفهمی مورد بررسی قرار می گیرد.

بررسی تحلیلی تاریخ فلسفه و کلام اسلامی در دوره فترت در این رساله گوشه هایی از حیات فلسفی اسلام در طول قرن پنجم تا اوائل هفتم هجری قمری بیان شده است، و زمانی پس از مرگ ابن سینا تا ظهور خواجه نصیرالدین طوسی بعنوان مجدد حیات فلسفی اسلام را شامل می شود. دوره ای که از آن در تاریخ فلسفه بعنوان دوره فترت و رکود علوم عقلی یاد شده است. اگرچه در این دوره مبارزه با فلسفه و علوم عقلی شدت یافته و فلاسفه در معرض اتهام بی دینی و کفر قرار گرفتند، کتاب ها و کتابخانه ها سوزانده شد، برخی به قتل رسیده و یا تبعید شدند، اما حرکت علمی فلسفی و علوم عقلی هیچگاه متوقف نشد. کم رونق شد اما نابود نشد و بار دیگر با ظهور خواجه رو به ترقی گذاشت. این رساله مشتمل بر یک مقدمه و پنج فصل می باشد. فصل نخست کلیاتی در مورد محدوده تاریخی بحث، تعریف فلسفه، حکمت، کلام و عرفان و تصوف می باشد. در فصل دوم در مورد ماهیت فلسفة اسلامی و منشأ پیدایش آن و علل گرایش مسلمانان به فلسفه و کلام و نهضت ترجمه و تألیف متون فلسفی بحث شده است. فصل سوم به سیر تاریخی آموزش های فلسفی و وضعیت مراکز علمی در قرون دو تا پنج هجری قمری، ویژگی های دوره فترت و علل و عوامل انحطاط علوم عقلی در این دوره و انتقال فلسفة اسلامی به غرب اختصاص یافته است. در فصل چهارم به شرح زندگانی و آراء و عقاید و بخشی از اثار فلاسفه و متکلمان تأثیرگذار در دوره فترت پرداخته شده است. و در فصل پایانی شرح مختصری از زندگانی و آثار سایر فلاسفه و متکلمان و عارفان دوره فترت بیان شده است.

از موضوعات بسیار مهم و پردامنه در قلمرو فلسفه دین، معضل شرور است که الهیون در طول تاریخ پاسخ های گوناگونی به آن داده اند. نظریه «عدمی بودن شرور»، یکی از پاسخ هایی است که بعضی فیلسوفان الهی غربی و تمام فیلسوفان مسلمان مطرح کرده اند. مقاله پیش رو دو هدف کلی را پی میگیرد: 1.نقد و بررسی نظریه پیش گفته و اثبات این که: اولاً، این نظریه، تأثیر چندانی در حل معضل شرور ندارد؛ ثانیاً، برخی شرور که فیلسوفان مسلمان، آنها را شر بالذّات نامیده اند، وجودی اند، نه عدمی (مانند ظلمت، مرگ و اَلَم). 2.شناساندن نظریه نگارنده که معتقد است امورِ عدمی شرّ بالذّات نیستند، بلکه شرّ بالعرض اند و تنها یک شر بالذّات وجود دارد که آن هم امری وجودی است، نه عدمی.