جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

خداوند متعال هیچ موجودی رو بدون هدف نیافریده است. در بین موجودات عالم، انسان به عنوان اشرف مخلوقات با هدف دستیابی به کمال و تعالی آفریده شده است و برای رسیدن به کمال واقعی خود و پرورش استعدادهای بالقوه‌اش در طول زندگی گاه با سختی‌ها و ناملایمات و گاه با نعمت‌ها و خوشی‌ها مورد امتحان واقع می‌شود. از آنجایی که علامه طباطبایی( و شاگردان وی از مفسرین و اندیشمندان برجسته معاصر بوده و ضمن درک فضای عصر حاضر و آزمایش‌های الهی در این زمانه پر تلاطم، در آثار خود به سنت ابتلاء پرداخته اند و از سویی در زمینه تربیتی نیز نظریات قابل توجهی دارند در این پژوهش کارکردهای تربیتی آزمون‌های الهی از دیدگاه ایشان بررسی گردید. نتایج این بررسی حاکی از آن است که از دیدگاه علامه و شاگردان وی خداوند متعال از آزمایش بندگان سه دسته اهداف اعتقادی، اخلاقی و تربیتی را دنبال می‌کند که اهداف تربیتی در این میان اهمیت ویژه‌ای دارند. مهم‌ترین هدف تربیتی آزمون‌های الهی از دیدگاه ایشان تکامل و ارتقای ذات بشر عنوان گردیده است. آزمایش‌های الهی گاه با تکالیف دینی و شرعی، گاه با ابتلائات طبیعی و انسانی و گاه بروز سختی و ناملایمات اتفاق می‌‎افتد. از منظر علامه و شاگردانش امتحانات الهی بر خلاف امتحانات بشری غیر‌قابل پیش‌بینی، گسترده و همه جانبه، متناسب با سطح رشد معرفتی و به صورت مستمر و تدریجی انجام می‌شود و کارکردهای تربیتی آن در دو حیطه فردی و اجتماعی جلوه گر خواهد شد. در حیطه فردی انسان را به خودشناسی، حقیقت پذیری، خرد محوری، تحکیم عزم و اراده خواهد رساند و از جهل و دنیازدگی و گناه دور نموده و استعداد بندگی وی را شکوفا خواهد نمود. در عرصه اجتماعی نیز کبر و نخوت را از جامعه زدوده و به شکوفایی فضایل اخلاقی در جامعه کمک خواهد نمود. در مواجهه با این امتحانات رمز پیروزی از دیدگاه علامه و شاگردانش؛ صبر، تقوا، تسلیم، توجه به گذرا بودن سختی‌ها و استمداد از نیروی ایمان جمعی و نیز الگو گرفتن از مواجهه اولیا و اوصیای الهی و توکل و توجه به حضور مداوم الهی است.

رساله حاضر به بررسی توکل و رابطه‌ی آن با توحید افعالی و فاعلیت خداوند در جهان و نحوی دخالت خدا در امور می‌پردازد. هدف این تحقیق بررسی نظریات استاد مطهری درخصوص توکل و روشن ساختن نقش خداوند و انسان در مسأله توکل است. نقش خداوند در نظر برخی از متکلمان اسلامی این است که خداوند دخالتی مستقیم در کارهای بنده‌ی متوکل به خود می‌کند. اشکالاتی بر تبیین متکلمان اسلامی از ماهیت توکل وارد است. متکلمین از سویی توصیه به توکل در همه‌ی کارها می‌کنند و از سوی دیگر به انسان توصیه می‌کنند تمامی ابزار و علل طبیعی و انسانی را برای موفقیت بکار گیرد. از سویی استاد مطهری بر این باور است که انسان در کارها باید به وظیفه‌ی خود عمل کند سپس در نتیجه‌ی کار به خداوند توکل داشته باشد. این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی و استنباطی و جمع آوری اطلاعات به شیوه کتابخانه‌ای‌ است.

این پژوهش به بررسی تطبیقی آرا و اندیشه های تربیتی استادمرتضی مطهری و جان دیویی در زمینه های مبانی، اصول و روشها واهداف تربیتی به منظور بهره گیری در تعلیم و تربیت می پردازد. اهمیت تربیت اخلاقی در جامعه و نظام آموزش وپرورش امر بدیهی و غیرقابل انکار است. نتایج بر اساس فرضیه پژوهش نشان می دهد که تربیت مد نظر استاد مطهری تربیتی است که متربی را به سوی کمال، سوق می دهد وعامل مافوق طبیعی و انتزاعایات در تربیت معنوی او تاثیر گذاراست ولی تربیت ازنظر جان دیویی تربیت برای حال و دنیای متربی است که در این تربیت برنامه ی خاصی برای جهان ماورا و متافیزیک مد نظر نیست. با مطالعه آثار ایشان اصول و قواعدی می توان استنباط کرد که رعایت آنها رسیدن به اهداف تعلیم و تربیت را ممکن می سازد. اصولی که در این مقال مورد بحث قرار می گیرد عبارت است از:هماهنگی با فطرت، اعتدال، جامعیت، تأمین نیازهای واقعی، تأکید بر تربیت کودکی، توازن امور ثابت و متغیر، هدایت خواهی، حکمت جویی، بهره گیری از اراده، تلازم علم و عقل، انسانیت دوستی، جذب و دفع، پیوند تربیت با معنویت.و سپس با روشها بسوی اهداف ان اصول می رود. . از نظر دیویی ملاکها و اصـول اخلاقی «قوانین» نیستند بلکه ایده های کلی هستند که حاصل تجربه انـد . ایـن ایـده هـا، ابزارها یا روش هایی برای سر و کار داشتن با موقعیتهای جدید است. به اعتقـاد دیـویی تفکر ابزاری برای گذشتن از یک موقعیت مفروض آکنده از ابهام و ناهماهنگی بـه یـک موقعیت جدید و بهتر است. لازمه ایـن رویکـرد پراگماتیسـتی ایـن اسـت کـه شـرایط تضمین احکام ارزشی در رفتار خود بشر باشد و نه در یـک مرجـع ثابـت پیشـین مثـل فرامین الهی یا صور افلاطونی و یـا عقـل محـض . در این پژوهش روش تطبیقی- روش توصیفی و روش تحلیل محتوا بکار رفته است ، به بیان ساده، عملی برای مقایسه دو یا چند چیز با هدف کشف چیزی درباره یک یا همه چیزهایی است که با هم مقایسه توصیف و تحلیل می‌شوندرویکرد مناسب در این تحقیق ، رویکردی میان رشته ای و انعطاف‌پذیر بوده با این حال امیدوارم نتایج حاصل از مطالعات تطبیقی توصیفی و تحلیل محتوا در ارائه پاسخی منسجم و یکپارچه، درپاسخ به اهداف تحقیق کمک کند.

فلسفه در دوره جدید تلاش دارد تا تمام سعی خویش را در تحلیل و تبیین قوه شناخت انسان و مسائل مربوط به معر‌فت‌شناسی بکارگیرد از آنجا که فلسفه‌های غربی قرن هفده و هجده در دهه پنجاه و ماقبل آن به ایران راه یافته بودند، شهید مطهری فیلسوف و متفکر معاصر بر مبنای آرای فیلسوفان مسلمان به نقد و رد آنان اقدام کرده است. شهید مطهری همه فلسفه های قرن هفده و هجده را در ذیل دو عنوان عقل‌گرایی و تجربه‌گرایی یا عقلیون و حسیون قرار می‌دهد، ملاک این تقسیم بندی وجود و یا عدم وجود تصورات مستقل از حواس قرار می‌گیرد بر مبنای این ملاک مسئله، وجود یا عدم وجود تصورات فطری مورد بررسی قرار می‌گیرد فیلسوف معرفت‌شناس برای واقع‌نمایی و کاشفیت ادراکات باید نشان دهد که ذهن تصورات را به چه طریقی فراهم می‌آورد؟ دکارت در کتاب «گفتار در روش»، خبر از فقره‌های چند از حقایق نخستین می‌دهد که در روح سرشته شده است این‌ها را مفاهیم کلی ساده و به خودی خود صریح می‌داند که اکتسابی نیستند. دکارت معرفت را با وصف وضوح و تمایز بیان می‌کند که باید مبتنی بر شهود و استنتاج باشد. دکارت با قرار دادن فطریات در مقابل جعلیات و عارضیات مسئله را شفاف‌تر می‌کند و بیان می‌کند که تصورات فطری را تنها از طبیعت خاص خویش می‌گیرم. شهید مطهری در نقد نظریه فطری، ابتدا با ذکر معانی مختلف فطری، قایل می‌شود که در فلسفه جدید اروپایی بین دو معنای فطری تفکیک نشده است. یکی به معنای اداراکاتی که، همه اذهان در آن یکسانند، و دیگری، تصوراتی که خاصیت ذاتی عقل است. در نقد معنای اخیر فطری، دلایل چند اقامه می‌کند. شهید مطهری با نقد نظریه فطرت دکارتی در ادامه آغاز‌گاه نظام فکری دکارت و نخستین اصل آن را نیز مورد نقادی قرار می‌دهد. شهید مطهری در نقد شک دکارت اذعان می‌دارد که چون دکارت در طرح-ریزی فلسفه خود تمام معلومات خود را باطل انگاشته است و تمام افکار خود، اعم از محسوسات و معقولات را مورد شک قرار داده است، پس بنابراین نگرش، کلیه افکار حتی اصل عدم تناقض باطل می‌شود. بنابراین اصلی باقی نمی‌ماند که بتوان به آن اعتماد کرد. از نظر وی، استدلال دکارت مخدوش است چرا که با مورد تردید قرار دادن (اصل عدم تناقض) نمی‌توان (می‌اندیشم پس هستم) را نتیجه گرفت؛ این در حالی است که دکارت در پاسخ به دسته پنجم از اعتراضها می-گوید: « منظور از کنار گذاشتن پیشداوریها این است که در تمام آرایی که اعتقاد ما به آنها نتیجه احکام یا قضاوتهای قبلی است، کناربگذاریم، نه اینکه همه افکار موجود در ذهنمان را کناربگذاریم، ... کسی که می‌خواهد خود را از تمام پیشداوریها برهاند باید هیچ یک از آنچه را که قبلا تصدیق یا انکار کرده است را تایید یا تکذیب کند». همچنین در همانجا می‌گوید: ... ولی من فقط پیشداوریها را انکار کرده‌ام، اما به هیچ وجه این قبیل مفاهیم که بدون هیچ تصدیقی یا تکذیبی معلومند، منکر نشده‌ام. حرکت فکری دکارت از گذرگاه شک آغاز و بسوی یقین پیش می‌رود. شهید مطهری این شیوه شروع نظام فلسفی را بیفایده می‌داند، چرا که شک دکارت واقعی نبوده بلکه بصورت فرضی مطرح شده و شک وی روشی و دستوری بوده است. با فرض شک، دکارت باید در شک خودش نیز شک کند. در نتیجه همه چیز پندار خواهد بود. نقد شهید مطهری بر شک دکارت مبتنی بر توهمی بودن شک است. پاسخ به این پرسش که آیا شک دکارت واقعی بوده یا فرضی و پنداری؟ آسان و ساده نیست چرا که برخی شک او را غیر واقعی می‌دانند و بعضی دیگر واقعی؛ مباحثات و مشاجرات فراوانی در این مساله در گرفته است که از نظر کاپلستون براحتی نمی‌توان بدان پاسخ داد. همانطور که شهید مطهری به سیر نظام فلسفی دکارت اشکال می‌کند، طبیعی است که جایگاه طرح مساله خدا و شیوه اثبات آن را نیز نپذیرد. شهید مطهری هم به شیوه‌ی ورود دکارت به این مساله و هم به دلیل اثبات وجود خدا، اشکال می‌کند. به این نحو که منظور دکارت از تصور ذات برتر، یا مدعا نفس تصور ذات برتر است یا واقعیت ذات برتر، به شق اول، از تصور ذات برتر وجود آن لازم نمی‌آید. به شق دوم، وجود عارض بر ذات و صفت ذات فرض شده در حالیکه اشیاء فارغ از وجودشان ذاتی ندارند.

سنت فکری تاریخی‌گرایی در فلسفه‌ی غرب و به ویژه در آلمان، یکی از مهم‌ترین مکاتب قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم است. بر اساس نظرات اندیشمندان این سنت، سرشت انسان، متغیر است، واقعیت انسانی ثابت نیست و به زمینه‌ی تاریخی، بستگی دارد. تاریخی‌گرایان به معرفت‌شناسی علم تاریخ نیز پرداخته‌اند و این علم را به صورت مستقل درآورده‌اند. پوزیتیویست‌ها مهمترین مخالفان این سنت بودند و متفکران این سنت به مبارزه با اندیشه‌های آنان پرداختند. در نسبت با تاریخی‌گرایی، با وجود این که مطهری به نیازهای زمان، توجه کرده است، تلاش او معطوف به سرشت متغیر انسان‌ها و تغییر زمان نیست و اندیشه‌ی او همچنان برحکمت جاودان، اصرار دارد. پژوهش حاضر با روش توصیفی و کل به جزء، با استفاده از منابع کتابخانه‌ای، ابتدا کلیت اندیشه‌های این سنت را بررسی کرده و سپس با بررسی اندیشه‌های فیلسوفان برجسته‌ی آن: از ویکو تا دیلتای، به جزئیات آرای آنان می‌پردازد؛ در پایان، با نگاهی به آرای مطهری از دیدگاه تاریخی‌گرایانه، در بررسی و نقد اندیشه‌ی او، گام برداشته شده است. نتایج حاصل از این پژوهش بدین قرار است: شناخت تاریخی‌گرایی و نقد آن و یافتن عدم سازگاری اندیشه‌ی مطهری با تاریخی‌گرایی.

عنوان قیام عاشورا و مباحث پیرامون آن از دیر زمان مورد بررسی محافل علمی قرار گرفته است. و آثار بسیار زیادی در این زمینه به رشته تحریر در آمده است. شهید مرتضی مطهری و آیت الله محمد حسین نجفی نیز به این موضوع ارزش بیشتری قائل شده و آثار مستقلی در این زمینه دارند. بررسی و تبیین دیدگاه های مختلف درباره قیام امام حسینعلیه السلام ما را به فهم بیشتر زمینه‌ها، علل و عوامل قیام امام حسینعلیه السلام کمک می‌کند. و برای روشن شده ابعاد مختلف حادثه عاشورا تاثیر بسزایی دارد. لذا برای نیل به این اهداف سعی شده است در پایان نامه حاضر دیدگاه‌های این دو دانشمند شیعی را درباره زمینه‌ها، علل و عوامل سیاسی،فرهنگی و اجتماعی توصیف و تحلیل نمودیم. در مرحله بعد به تطبیق دیدگاه این دو دانشمند درباره قیام امام حسین علیه السلام پرداختیم. و به این نتیجه دست یافتیم که شهید مطهری بیشتر به عوامل سیاسی،فرهنگی و اجتماعی قیام امام حسینعلیه السلام پرداخته است و کمتر به زمینه‌ها و علل بعید این قیام پرداخته است. اما ایت الله محمد حسین نجفی بیشتر به زمینه‌ها و علل قیام امام حسینعلیه السلام پرداخته است.

هدف اصلی این پژوهش، تبیین و مقایسه دیدگاه استاد مطهری و دکتر سروش در باب امر ثابت و متغیر دین بوده است. ابتدا به بیان پیشینه‌ای مختصر درباره جریان نواندیشی دینی در میان متفکرین معاصر پرداختیم. با بررسی نگاه استاد مطهری به مسئله مواجهه اسلام و مدرنیته و ثابت و متغیر در دین روشن شد که ایشان معتقدند منشأ امور ثابت و متغیر را باید در خود دین اسلام بجوییم، چراکه اسلام تغییر و دگرگونی بخشی از مسائل و احکامش را با توجه به مقتضیات زمانه پیش‌بینی کرده است. به اعتقاد مطهری با به‌کارگیری متد اجتهاد می‌توان احکام و امور متغیر دین را کشف نمود و متناسب با اقتضائات عصر جدید، احکام جدید ارائه نمود. پس‌ازآن به بررسی نگاه سروش به امور ثابت و متغیر در دین پرداختیم و دریافتیم که نگاه ایشان به مسئله مواجهه اسلام و مدرنیته، نگاهی معرفت‌شناسانه است. از این‌ رو ایشان در نظریه قبض و بسط تئوریک شریعت معتقد است اصل دین ثابت است و آنچه متغیر است فهم و معرفت دینی ماست. در پایان با بررسی منشأ و خاستگاه اختلاف دیدگاه این دو نواندیش دینی روشن شد نگاه مطهری به دین یک نگاه ابژکتیوستی است که حقیقت دین را در دسترس می‌داند و عقل انسان را کاشف حقیقت می‌داند. در مقابل نگاه سروش سوبژکتیویستی است و از منظر سوژه فعال و خلاق به مسئله می‌نگرد.

یکی از وجوه اعجاز قرآن کریم ، موضوع وجود اخبار ومسائل غیبی در این کتاب است .در این مقاله با محوریت طرح و بررسی دیدگاه‌ سید مرتضی در کتاب " الموضح عن جهة اعجاز القرآن الکریم" ودیگردیدگاه‌های مخالف و موافق در رابطه با وجوه مختلف اخبار غیبی در قرآن، پرداخته و نهایتا این نتیجه گرفته شده است که اخبار غیبی قرآن بطور کلی اعم از اخبار مربوط به آینده، حال و گذشته، وإخبار از ما فی الضمیر انسان‌ها، هریک به تنهایی وجهی از وجوه اعجاز قرآن و دلیل رسالت پیامبر اسلام(ص) است و لکن قابل تحدی نیست.