جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«فهم روشمند حدیث» در گرو کاربستِ «قواعد فهم» است. از سوی دیگر، صرف کاربستِ قواعد فهم، سبب تحقق فهم روشمند نمی‌گردد، بلکه توجه به آسیب‌های فهم نیز ضروری است. بی‌توجهی به آسیب‌های فهم، فهم روشمند حدیث را دچار اختلال، و پژوهشگر را از مقصود اصلی گوینده دور می‌کند. یکی از آسیب‌های فهم حدیث، بی‌توجهی به «مَصبِّ حدیث» است. نوشتار پیش رو به دنبال احصای پیامدهای بی‌توجهی به مصب حدیث است. با کوششی که صورت گرفت، روشن شد که تاکنون نوشتاری دربارۀ زمینه‌ها و پیامدهای بی‌توجهی به مصب حدیث منتشر نشده‌است. این تحقیق که با روش توصیفی‌ـ تحلیلی انجام شده، به این نتیجه رسیده‌است که بر اساس روش مذکور، زمینه‌های بی‌توجهی به مصب حدیث عبارتند از: تصحیف، تحریف، تقطیع، توهّم راوی، تبادر و ترادف‌پنداری. همچنین، پیامدهای بی‌توجهی به مصب حدیث عبارتند از: تلقی تعارض میان حدیث، فهم ناصحیح از حدیث، زمینه‌سازی اشکال در حدیث، تلقی بی‌معنایی حدیث و تعمیم‌گرایی.

فهم روشمند آیات قرآن کریم در گرو توجه به قرینه است؛ یکی از قرائن فهم و تفسیر آیات قرآن کریم، احادیث تفسیری می‌باشد. از موجبات آسیب‌دیدگی این دست از روایات ورود غالیان با شیوه‌هایی چون درج در متون، تدلیس سندی و متنی و انگیزه‌های سیاسی بوده است. یکی از بسترهایی که غالیان برای نشر اندیشه‌های خود مناسب دیده‌اند روایات مربوط به امام حسین (ع) و واقعه عاشورا است که در ذیل آیه 15 سوره احقاف نقل شده است. نظر به این‌که ابتدای آیه با خطاب عام آغاز شده ولی در ادامه، همسویی خطاب تغییر نموده و با ضمیر مفرد، از یک فرد شاخص، سخن گفته می‌شود که مادرش، با کراهت، وی را بارداری نموده و با کراهت، وضع حمل نموده که در برخی از روایات یافت شده، آن مادر، حضرت فاطمه (س) و آن فرد، امام حسین (ع) معرفی شده این مهم را در این پژوهش ایجاد نمود که با استفاده از روش تاریخ‌گذاری سندی و متنی به نقد و ارزیابی این روایات پرداخته شود. حاصل این پژوهش نشان می‌دهد که این روایات علاوه بر ضعف از نظر سند دارای بخش مدرج در محتوا است که ناشی از رسوبات اندیشه‌های غالیانه است.

پس از قرآن، مهم‌ترین منبع اساسی مسلمانان در تبیین معارف دین، حدیث و روایات است. تاریخ حدیث بیانگر فراز و نشیبی در فهم آن از سوی عالمان حدیثی است. فهم صحیح و روشمند حدیث دغدغه بسیاری از آنان می باشد. در سال های اخیر بررسی و شناخت روش‌های فهم حدیثی عالمان مورد توجه برخی از نویسندگان قرار گرفته است. این نوشتار درصدد بررسی روش فهم حدیث در آثار سید علی اکبر قرشی می-باشد. با کوششی که نگارندگان در این نوشتار انجام دادند معلوم گردید که استاد علی اکبر قرشی در فهم حدیث روشمند بوده و ابتدا به معنای ظاهری پرداخته و سپس برای فهم مقصود اصلی گوینده به قرائن توجه کرده‌اند چرا که همیشه معنای ظاهری با مقصود اصلی مطابقت ندارد، قرائنی از قبیل سیاق، خانواده احادیث، تخصیص، تقیید، آیات قرآن، باورهای کلامی، دانش‌های بشری، دلایل عقلی و ... از جمله قرائن مورد توجه ایشان در فهم مقصود گوینده بوده است.

حدیث، به عنوان دومین منبع معرفت دینی مسلمانان، از جایگاه بالایی در سلسله منابع معرفت دینی برخوردار است. تعمیم آداب و رسوم مذهبی و اجتماعی از عصری به عصری دیگر از سوی پژوهشگر حدیث، از آسیب‌هایی است که استنباط روشمند حدیث را تهدید می‌کند. به عنوان مثال، در برخی از احادیث، انگشتر به دست راست کردن یکی از نشانه‌های شیعه ذکر شده است. نوشتار پیش‌رو در صدد اعتبارسنجی این حدیث است. بر اساس بررسی صورت گرفته، موردی که به اعتبارسنجی این حدیث مذکور پرداخته باشد، یافت نشد. با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و مقایسه تاریخی میان داده‌ها، اعتماد به گزارش‌های مشهور تاریخی، اعتبارسنجی سندی و متنی احادیث و توجه به آسیب تعمیم آداب و رسوم مذهبی عصری به عصری دیگر، این نتیجه ملاحظه می‌شود که در عصر امامان (ع)، اهل سنت نیز مثل شیعیان انگشتر را در هر دو دست راست و چپ می‌کردند و در نتیجه انگشتر به دست راست کردن الزاماً از نشانه‌های شیعه نیست و احادیثی که چنین رویکردی دارند، با چالش‌های جدی رو به رو هستند. همچنین نمی‌توان ادعا کرد احادیثی که گویای به دست چپ کردن انگشتر از سوی اهل بیت (ع) هستند، در شرایط تقیه صادر شده‌اند.

امروزه علی رغم پیشرفت‌ انسان‌ها در همه‌ی زمینه‌ها، یکی از مشخصه‌های بارز و عینی در رفتار عموم مردم جامعه ضعف امید و امیدواری است، به همین دلیل شناخت عوامل این رذیله و راه‌های تقویت امید در آدمی ضمن ایجاد تلاش هدفمند در انسان، سلامت روان او را نیز تضمین خواهد نمود.در پژوهش حاضر، با بهره‌گیری از آیات قرآن کریم، نهج البلاغه، و نیز تفاسیر و شروح معتبر، به بررسی مسئله‌ی یأس و ناامیدی پرداخته شده است، و سعی بر این شدهکه پس از بررسی کلید واژگان ناامیدی، عوامل یأس آفرین را بررسی، سپس راه‌کارهای مقابله با آن را شناسایی نمائیم، اهمیت انتخاب این موضوع، عمومیت این رذیله‌ی اخلاقی در بین انسان‌ها، به خصوص جوانان و پیامدهای سوئی که این رذیله بر جای می‌گذارد بود. در مکاتب روان‌شناختی به طور گسترده به بررسی این موضوع پرداخته شده ولی چون نگاه روان‌شناسی به این موضوع یک نگاه ملموس و حاصل تجربه‌های مادی است، تنها توانسته تا حدودی با این مشکل مقابله کند. اما سوالی که برای یک مسلمان وجود دارد این است که نگاه دین و مذهب از جمله قرآن و نهج البلاغه نسبت به این موضوع چیست و چه راه‌حل‌هایی برای مقابله با این رذیله ارائه داده‌اند. از نتایج بارز و شاخص مفهوم یأس و ناامیدی در قرآن آن است که جهان بینی قرآن، یک جهان بینی خدا مرکزی است و هیچ مفهوم عمده‌ای در قرآن جدای از مفهوم خداوند وجود ندارد، به همین دلیل تنها پناهگاه انسان در مواقع ناامیدی، پناه بردن به خالق یکتاست. همچنین دستورات و توصیه‌های حضرت علی(ع) در این‌باره با قرآن تناقضی ندارد، و ایشان هم، مانند قرآن خدا را در مواقع سختی و ناامیدی، تنها پناهگاه می‌دانند.

ذهن روایتگر مورخ، هیچ‌گاه مانند آینه نبوده است که رویدادها را بدون کمی‌وکاستی، تحلیل و انعکاس نماید. ازاین‌رو، ایده بی‌طرفی در تاریخ‌نگاری، نه شدنی است و نه طرف‌داری دارد. در این میان، به نظر می­رسد پیش‌فرض‌ها و باورها، بیشترین تأثیر را در این باره داشته و باورهای کلامی، عمیق‌ترین اثر را در حوزه تاریخ‌نگاری دینی از خود به جای گذاشته‌اند که بی‌توجهی به عامل مذکور، پژوهش‌های تاریخی، به‌خصوص تحلیل را با مشکل مواجه می‌سازد. نوشتار حاضر، در پی پاسخ به سه پرسش اصلی ذیل می‌باشد: 1. باورهای کلامی چه تأثیری در تحلیل رویداد‌های تاریخی دارند؟ 2. آیا راهکاری برای ارزیابی تحلیلی نسبتاً صحیح از میان تحلیل‌های کلام‌محور وجود دارد؟ 3. در بهره‌مندی از باورهای کلامی چه موانع و آسیب‌هایی وجود دارد؟ در پاسخ باید گفت که دستاوردهای پژوهش، حاکی از آن است که تأثیر باورهای کلامی بر تحلیل رویدادهای تاریخی را در مباحثی مانند فرضیه‌سازی و توجیه و تأویل می‌توان مشاهده نمود؛ چنان‌که ارزیابی باورهای کلامی و بررسی استحکام و خاستگاه آنها و توجه به شواهد و قراین تاریخی، کمک شایانی به تشخیص تحلیل صحیح از غیرصحیح بر پایه باورهای کلامی دارد. حصرگرایی، تعمیم‌گرایی، بی‌توجهی به لُبّی بودن باورهای کلامی، نبود مطالعات تاریخی درباره باورهای کلامی و مسلّم‌پنداری برخی باورهای کلامی را می‌توان از آسیب‌های استفاده از چنین باورهایی در حوزه تاریخ دانست که در مقابل، توجه به خاستگاه باورهای کلامی، لُبّی بودن باورهای کلامی و مطالعات تاریخی، در کاستن این آسیب‌ها مؤثر است.

«خلافت اموى» عنوان کتابى است از عبدالامیر عبددیکسون که با ترجمه گیتى شگرى در سال 1381 توسط انتشارات طهورى روانه‏ى بازار کتاب گردیده است. این اثر، تحقیقى ژرف در زمینه‏ى تاریخ اسلام و یکى از پر آشوب‏ترین دوران آن؛ یعنى دوران حکومت عبدالملک مروان (خلافت 65 - 86ق) است و در مقایسه با بعضى آثارى که در زمینه‏ى تاریخ اسلام منتشر مى‏شود، بسیار دقیق و عالمانه نگارش یافته است مقاله حاضر به معرفى و نقد کتاب فوق اختصاص دارد.

مسئلۀ جانشینی پیامبر اسلام(ص) از مهمترین مسائل در بین مسلمانان از صدر اسلام تاکنون بوده است. شیعه قائل به منصوص بودن نصب امام علی(ع) از سوی خدا و رسول(ص) است. یکی از دلائل متقن شیعه جهت اثبات امامت و خلافت امیرالمؤمنین(ع)، حدیث متواتر غدیر است، اما اهل سنت حدیث مزبور را در حد محبوبیّت و نصرت و مفاهیمی غیر از امامت تنزّل داده اند. علامه میرحامدحسین، که از عالمان شیعی است، مفاد حدیث غدیر را در کتاب «عبقات الانوار فی امامة الائمه الاطهار» تبیین کرده و دلائل متعددی برای اثبات دیدگاه شیعه اقامه کرده است. این پژوهش بر آن است تا با رویکرد توصیفی- تطبیقی- تحلیلی، دلائل علامه را بازشناسی کرده و شیوه استخراج این ادلّه را واکاوی کند. نتیجه آن که، علامه با رویکرد جامع نگری نسبت به قرائن و منابع فهم حدیث غدیر از جمله: آیات قرآن، روایات مرتبط با حدیث غدیر، گزارش‌های متعدد از حدیث غدیر، فهم صحابه و اقوال عالمان اهل سنت اقدام به استخراج قرائن متصل و منفصل برای فهم صحیح حدیث کرده است و بر پایۀ این قرائن اثبات می کند که حدیث غدیر بر امامت امیرالمؤمنین(ع) دلالت تام دارد.

یکی ازسرمشقهای بسیارمهم، در راه شکل دادن به یک انقلاب راستین، محتوای حرکت عاشورای حسینی است. همه آگاهان به خوبی می دانند که این حرکت خونین و ، که همواره کاخهای ستم را لرزانده، و جان ها را بیدار ساخته، و ارزش های فراموش گشته را از نو زنده کرده است، یک انقلاب سریع و نوپا بود که نشان داد خدا هنگامی به درستی عبادت می شودکه عدالت برقرار باشد، باستمکاران مبارزه شود، و ازستمدیدگان حمایت به عمل آید.تحقیق پیش رو به دنبال بررسی و شناسایی فضایل و رذایل اخلاقی رخ داده در ماجرای عاشورا است. این تحقیق ضمن معرفی و شناسایی پاره ای از فضیلت ها و رذیلت های اخلاقی از منظر کتب و علم اخلاق به ذکر نمونه های عینی و عملی آن در دو اردوگاه حسینی(ع) و اموی می پردازد. این رساله به دنبال شناساندن هر چه بیشتر چهره ی واقعی خاندان رسول الله(ص) و در برابر آن چهره ی سیاه آل امیه و طرفدارانش در طول تاریخ است و می تواند الگوی مناسبی برای علاقمندان به علم اخلاق و تاریخ باشد و می تواند پرده از بسیاری از مجهولات این واقعه را برای علاقمندان بردارد و بار دیگر مظلومیت آل علی(ع) را بر به همگان نشان دهد و پاسخ محکمی به مخالفان خاندان پیامبر(ص) باشد. تحقیق حاضر،در چهار فصل تنظیم شده است: فصل اول شامل کلیات و تعاریف است و در آن اصطلاحات و مجهولات این رساله که در قسمت های بعدی بدان ها پرداخته خواهد شد، تعریف و تبیین گردیده است؛ فصل دوم به تبیین و بررسی فضیلت های اخلاقی موجود در اردوگاه حسینی (ع) از منظر روایات تاریخی می پردازد؛ فصل سوم رذیلت های اخلاقی رخ داده در حادثه ی عاشورا را بررسی می کند و به ذکر نمونه هایی عینی و عملی رخ داده در ماجرای کربلا می پردازد؛ فصل پایانی این رساله نیز به جمع بندی و پیشنهادات اختصاص دارد و به اثبات مسایل و فرضیه های موجود در این پایان نامه می پردازد.اردوگاه حسینی(ع) تجلی گاه والاترین و صفات اخلاقی و در برابر آن اردوگاه اموی تجلی گر زشت ترین صفات اخلاقی و انسانی در طول تاریخ می باشد. حسین(ع) به عنوان سردمدار جبهه ی حق و یزید به عنوان سردمدار جبهه ی پلیدی و باطل نقشی مهم در تجلی این صفات و حوادث داشتند و سیره ی عملی این دو در طول حیاتشان می تواند اثبات کننده ی این مدعای ما باشد. این صفات و فضایل و رذایل رخ داده در طول ماجرای کربلا نقشی بی بدیل در اثبات حقانیت اهل بیت (ع) و سیاهی آل امیه داشت و بدون شک یکی از اصلی ترین دلیل نابودی و سقوط بنی امیه و ازبین رفتن جایگاه پوشالی آن در بین مردم همین رفتارها و صفت ها بود. فضایل اخلاقی رخ داده در اردوگاه امام حسین(ع) و یاران ایشان در حادثه ی کربلا ناشی از زهد و خدا خواهی ایشان و رذیلت ها و صفت های زشت اخلاقی یزید و اردوگاه او ناشی از دنیا طلبی و خواهش های نفسانی وی و اطرا فیانش بود.

فعالیت های فرهنگی امام علی (علیه السلام) در دوران 25 ساله پس از پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) به عنوان موضوع پایان نامه مشخص شده است .فعالیت های امام در این دوران به گونه ای است که نمی توان آنان را نادیده گرفت ،بلکه به عنوان یک فعالیت اثر گذار باید در نظر گرفته شود.این پایان نامه دارای شش فصل می باشد .در فصل اول به کلیات پرداخته است .فصل دوم زمینه های فعالیت فرهنگی امام علی (علیه السلام) در دوران قبل از رسالت تا رحلت رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) از جمله گستردگی علم امام، تربیت یافتگی امام در نزد پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) وشایستگی های علمی امام و... مورد تدقیق وبررسی قرار گرفته وتبیین وتشریح گردیده است.انواع فعالیت های فرهنگی امام در حوزه های مختلف چون تفسیر قرآن ،جمع آوری قرآن ،مشاوره به خلفا، مناظره با اندیشمندان دیگر ادیان و....در فصل سوم بطور جداگانه آورده شده است.موانع فعالیتهای فرهنگی امام علی (علیه السلام) از مباحث دیگر است که در فصل چهارم مورد بررسی ،وبه طور جداگانه به مصادیق آن پرداخته شده است.در فصل پنجم به پیامدهای فعالیت فرهنگی امام با موضوعاتی چون امام علی (علیه السلام) پایه گذاروحدت اسلامی ،حافظ اسلام ومحور علومقرار گرفتن ایشاناشاره می کند.برخی از یافته های این فصول عبارتند از :1-به این نتیجه رسیدیم که امام علی (علیه السلام) علم خودرا از خزانه ی غیب الهی یا از تعلیمات پیامبر که آن نیز از مبداوحی سرچشمه می گرفت دریافت کرده بود وهمچنین بیانات پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) در باره امام ،موقعیت حضرت علی (علیه السلام) را از نظر معنویت واز نظر اخلاص در دین به خوبی روشن می سازد.2-امام در این دوران به انجام خدمات علمی واجتماعی بسیاری موفق شد که تاریخ نظیر آن را برای دیگران ضبط نکرده است .3-با بسته شدن با ب معارف دینی ونهی از ژرف اندیشی راه برای انجام فعالیت های امام کم رنگ شد وامام کمتر می توانست به فعالیت های خود آزادانه عمل کند .4-امام توانستند ثمرات مفیدی را به جامعه اسلامی هدیه کنند که از جمله حفظ اساس اسلام ووحدت مسلمین بود .