جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پژوهش حاضر، تدبر و تأملی در معناشناسی واژه «قلب سلیم» و آسیب‌های آن، از منظر قرآن است که شناخت حقیقت و آسیب‌های سلامت قلب، نقش به سزایی در علم اخلاق و تربیت انسان دارد؛ زیرا قلب که مرکز عواطف درونی از منظر قرآن است، یکی از کارکردهای نفس انسان بوده و سلامت آن نسبی می‌باشد. هرچه جهت دهی این عواطف و کارکردهای قلب به طرف خداوند بیشتر گردد از سلامت بیشتری برخوردار گشته تا جایی که این سلامت در آن ثبوت پیدا کرده و به تمام معنا از آفات و نواقص خالی می‌گردد. در این صورت از منظر قرآن اصطلاح «قلب سلیم» به کار برده می‌شود.

از امامت و ولایت اهل بیت (ع) به عنوان مهم‌ترین رکن اسلام یاد شده است. از نظر شیعه امامت مقامی است الهی که در طول رسالت از جایگاه مهمی برخوردار است. از نگاه متکلمان شیعه امام حداقل دارای سه مقام والاست: 1. مقام علمی؛ 2. مقام معنوی؛ 3. مقام سیاسی. با صرف نظر از دو مقام معنوی و سیاسی، در باره مقام علمی و دامنه علم امام اختلافاتی میان متکلمان و محدثان شیعه وجود دارد. گروهی آن را محدود به حوزه دین شناخت می دانند و گروهی دامنه آن را تا علوم غیبی و فراطبیعی گسترده می انگارند. رساله حاضر در صدد اثبات این نکته است که گستره علم امام علوم و امور غیبی را در بر می گیرد. بدین منظور پس از تبیین مفاهیم کلیدی در فصل اول رساله، ماهیت و منشأ علم امام در فصل دوم مورد بررسی قرار گرفت و آشکار شد که امام دانش خود را از آبشخور پیامبران پیشین، پیامبر اسلام و مقام تحدیث بهره دارد و بخشی از علم امام از نوع لدنی، مستفاد و اشائی است. در فصل سوم دیدگاه صاحب نظران شیعه مورد بررسی قرار گرفت و اثبات شد که قریب به اتفاق اندیش‌وران شیعه شمول علم امام نسبت به امور غیبی را مورد تاکید قرار داده اند. در فصل چهارم رساله اهم آیات که از آنها شمول علم امام نسبت به علوم و امور غیبی است، در دو بخش آیات ناظر به امکان و آیات ناظر به تحقق شمول علم امام نسبت به امور و علوم غیبی، مورد بحث و بررسی قرار گرفت. در فصل پنجم روایات ناظر به شمول علم امام نسبت به امور و علوم غیبی برگرفته از سه کتاب روایی؛ یعنی کافی، بصائر الدرجات و نهج البلاغه مورد بحث و بررسی قرار گرفت و در کنار آنها برخی از ادله عقلی برای اثبات مدعا برشمرده شد.واژگان کلیدی: امام، علم امام، گستره علم امام، علم غیب امام، ماهیت علم امام، ادله علم امام.از امامت و ولایت اهل بیت (ع) به عنوان مهم‌ترین رکن اسلام یاد شده است. از نظر شیعه امامت مقامی است الهی که در طول رسالت از جایگاه مهمی برخوردار است. از نگاه متکلمان شیعه امام حداقل دارای سه مقام والاست: 1. مقام علمی؛ 2. مقام معنوی؛ 3. مقام سیاسی. با صرف نظر از دو مقام معنوی و سیاسی، در باره مقام علمی و دامنه علم امام اختلافاتی میان متکلمان و محدثان شیعه وجود دارد. گروهی آن را محدود به حوزه دین شناخت می دانند و گروهی دامنه آن را تا علوم غیبی و فراطبیعی گسترده می انگارند. رساله حاضر در صدد اثبات این نکته است که گستره علم امام علوم و امور غیبی را در بر می گیرد. بدین منظور پس از تبیین مفاهیم کلیدی در فصل اول رساله، ماهیت و منشأ علم امام در فصل دوم مورد بررسی قرار گرفت و آشکار شد که امام دانش خود را از آبشخور پیامبران پیشین، پیامبر اسلام و مقام تحدیث بهره دارد و بخشی از علم امام از نوع لدنی، مستفاد و اشائی است. در فصل سوم دیدگاه صاحب نظران شیعه مورد بررسی قرار گرفت و اثبات شد که قریب به اتفاق اندیش‌وران شیعه شمول علم امام نسبت به امور غیبی را مورد تاکید قرار داده اند. در فصل چهارم رساله اهم آیات که از آنها شمول علم امام نسبت به علوم و امور غیبی است، در دو بخش آیات ناظر به امکان و آیات ناظر به تحقق شمول علم امام نسبت به امور و علوم غیبی، مورد بحث و بررسی قرار گرفت. در فصل پنجم روایات ناظر به شمول علم امام نسبت به امور و علوم غیبی برگرفته از سه کتاب روایی؛ یعنی کافی، بصائر الدرجات و نهج البلاغه مورد بحث و بررسی قرار گرفت و در کنار آنها برخی از ادله عقلی برای اثبات مدعا برشمرده شد.

در قرآن کریم فرازهایی از سرگذشت و عملکرد اقوام پیشین بیان شده است که مهم‌ترین آنها، داستان موسی (ع) و بنی‌اسرائیل است. این داستان به جهت فراوانی و پر تکرار بودن آن از اهمیت بیشتری برخوردار است. پدیده تکرار از آغاز توجّه متکلّمان، ادیبان، مفسران، و دیگر دانشمندان اسلامی را به خود جلب کرده است و آنان در کتب ادبی، کلامی، تفسیری، و علوم قرآن کوشیده‌اند با پرداختن به گونه‌های مختلف تکرار در قرآن، به یافتن علّت و تبیین حکمت آن بپردازند. تکرار در قرآن وجوه مختلفی دارد امّا تکرار در قصّه موسی چنان برجسته است که هر خواننده آشنای این متن را به خود متوجه می‌سازد. پژوهش حاضر پس از مروری بر انواع، شیوه‌ها و علل تکرار، بر چگونگی انعکاس و تکرار داستان موسی (ع) در قرآن پرداخته است. تکمیل تصویرها، هماهنگی بخش‌های تکراری داستان با اهداف سوره، داشتن نکات بدیع در تکرار و تشابه بین موسی (ع) و پیامبر اسلام (ع) و همچنین رفتار پیروان‌ آنها با ایشان به عنوان حکمت درونی و بیرونی فراوانی داستان موسی (ع) در قرآن یاد شده است. می‌توان گفت: اولاً تطبیق آیات مشابه (با عبارات مختلف) مربوط به دوران زندگی موسی (ع) با یکدیگر و ثانیاً تطبیق رفتار بنی‌اسرائیل و مسلمانان با پیامبران‌شان راز فراوانی داستان موسی (ع) در قرآن را مشخص می‌کند.

اديان الهي و آيين‌هاي غيرالهي و نيز فيلسوفان بشري براي ساختن جامعه مطلوب توصيه‌ها و برنامه هايي را ارائه كرده‌اند.قرآن و عترت دو منبع اصلي معارف و دو هديه بي بديل الهي به بشر و راهنما به بهترين و استوارترين راه كمال و سعادت انسان تا پايان جهانند. لذا يكي از بزرگترين نعمت‌ها و منت هاي پروردگار نسبت به بندگانش بعثت رسول اکرم(ص) و نصب اوصياي ايشان يعني امامان معصوم از جانب اويند. نصب آنان اكمال دين و اتمام نعمت است. خداوند تعالي به امامان ويژگي هاي منحصر به فردي داده كه در صورت بهره مندي کامل بشر، از آن ذوات مقدس، آرزوي ديرينه او يعني جامعه آرماني تحقق خواهد يافت.سوال اصلي ما در اين رساله، اين است که نظريه امامت (در مذهب شيعه اثني عشري) مبتني بر آموزه‌هاي قرآن و عترت چه نقشي در تحقق جامعه آرماني ايفا مي‌کند؟جامعه آرماني به استناد قرآن و روايات، جامعه اي است که مردم در انديشه و عمل ولايت الهي را پذيرفته اند؛ امام حاکم است و مردم ولايت پذيرند؛ هدف و تلاش آن جامعه رشد معنوي و مادي بشر است؛ دائما در حال رشد و شكوفايي است؛ ميزان معرفت ديني مردم بالاست؛ کرامت انسان‌ها در آن رعايت مي‌شود؛ مردم و مسوولان عدالت و تقواي الهي را در تمام شوون آن به پا مي‌دارند؛ استکبار ستيزند، با ظلم مبارزه و مظلوم را ياري مي‌کنند؛ انسانها نسبت به يکديگر محبت دارند و به هم احسان مي‌کنند؛ اهل عفو و صفح اند؛ اهل صبر و استقامت براي حق و تواصي عمومي به حق و صبرند؛ در مسائل فردي و اجتماعي با افراد ذي صلاح مشورت مي‌کنند؛ سلامت، بهداشت، نظم و امنيت برقرار است؛ تلاش در توليد و قناعت در مصرف، فرهنگ عمومي جامعه است. اصل امامت در مکتب شيعه اثني عشري، تحقق بخش شاخص‌هايي است که از جامعه آرمانيِِ مورد نظر قرآن و عترت بيان شد. لذا براي تحليل اين موضوع ويژگي‌هاي امام مورد بررسي قرار گرفته است. ويژگي هاي امام در ارتباط با تحقق جامعه آرماني به دو دسته كلي تقسيم مي‌شوند: ويژگي هاي ناظر به مقام امامت و ويژگي هاي ناظر به هدايت خلق. ويژگي‌هاي ناظر به مقام امامت عبارتند از : نصب الهي، عصمت، علم، ولايت، ابتلاء، صبر و يقين؛ و ويژگي‌هاي ناظر به هدايت خلق عبارتند از : هدايت علمي، هدايت به امر، ساست و حکومت، هدايت ديني و دفاع از دين باوران، پدري دلسوز و مهربان واصلاح جهانيامام با حاکميت الهي خود، علاوه بر مديريت جامعه، هدايت علمي و هدايت به امر مي فرمايد؛عقل و علم را در جامعه رشد مي دهد و با ابزار سياست و حكومت، عدالت را برپا و به اصلاح جهاني مي پردازد. اصل امامت، در آموزه‌هاي مکتب شيعه اثني عشري تحقق بخش آن جامعه براي اعتلاي اعتقادي، اخلاقي، فرهنگي، اجتماعي و اقتصادي است. هر كدام از مواردي كه ذكر شد نيز زير شاخه هايي دارند؛ كه در حد مجال و هدف اصلي رساله، به آن‌ها پرداخته شده است.

معاد و زندگی پس از مرگ مهم‌ترین حادثه زندگی بشر و ناشناخته‌ترین وجه حیات است که تنها از منظر وحی می‌توان تصویری از آن پیدا کرد و آن را ارائه داد. از آنجا که تلقی انسان از غایت و فرجام شناسی خویش، معنا بخش تمام اعمال و فعالیت‌های زندگی اوست و نحوه آغاز و کیفیت اعمال او را هم معین می‌کند، اعتقاد به معاد می‌تواند تأثیر شگرفی در زندگی بشر و رویکردهای او با مسائل و حوادث پیش رو داشته باشد. بی‌تردید یکی از جنبه‌هایی که می‌توان از اعتقاد به معاد در پرورش و گسترش آن بهره برد، تربیت اخلاقی است به همین جهت این پژوهش به نقش معادباوری بر تربیت اخلاقی از دیدگاه صحیفه سجادیه پرداخته و در این راستا تنظیم گردیده است. در ابتدا کلیات بحث را مورد بررسی قرار داده است و سپس به معرفی صحیفه سجادیه و شرایط خاص امام سجاد علیه السلام اشاره دارد و به این نتیجه می‌رسد که این کتاب شریف از ابتدا مورد توجه بسیاری از بزرگان دین قرار داشته و دارای محتوای غنی معارف دینی است و در زمینه تربیت اخلاقی می‌توان بهرهای بسیاری از آن برد. در فصل دوم به تصویر مرگ و معاد از دیدگاه امام علیه السلام اشاره می‌کند و به این نتیجه می‌رسد که اعتقاد به معاد به عنوان یکی از اصول دین، مورد توجه حضرت قرار داشته و بسیاری از ویژگی‌های قیامت و معاد در ضمن دعاهای امام سجاد علیه السلام آمده است. در نهایت در فصل سوم و چهارم رویکردهای تربیتی و اخلاقی که مترتب بر معادباوری هستند را با توجه به دعاهای حضرت مورد بررسی قرار می‌دهد و به این نتیجه می‌رسد که معادباوری نقش موثری در ایجاد انگیزه برای کسب فضائل اخلاقی و زدودن رذائل اخلاقی ایفاء می‌کند و می‌توان از این باور به عنوان یکی از ابزارهای تربیتی برای ایجاد و گسترش فضائل اخلاقی استفاده نمود.

خداوند قرآن کریم را به عنوان آخرین کتاب آسمانی برای هدایت نسل‌ها و رسیدن به کمال وسعادت فرو فرستاده و برای رسیدن به این هدف، تبیین و تفسیر قرآن را از وظایف پیامبر اکرم? برشمرده تا معارف آن برای همگان روشن سازد. رسول خدا? نیز رسالت خود را در تبیین و تفسیر قرآن کریم به اهل بیت خویش واگذار نموده و ایشان را در معیت همه جانبه قرآن معرفی کرده است.قرآن کریم شامل معارف ظاهری و باطنی است و گستره عظیمی را شامل می‌شود و طبق روایات، همه مراتب فهم آیات و آگاهی به رموز و اسرار وحی و معرفت و تفسیر کامل قران تنها در اختیار معصومین? قرار داشته و در انحصار آنان می باشد و دیگران از معرفت ظاهری قرآن و مراتبی از معرفت باطنی برخوردار هستند. این رساله با توجه به روایات تفسیری معصومین? و بیان نمونه‌هایی در موضوعات و معارف مختلف قرآن، در صدد اثبات معرفت خاص ایشان به قرآن بوده، نشان می‌دهد که اهل بیت پیامبر? به دلیل اتصال به وحی و دارا بودن علم لدنی،‌ تفاسیری که ارائه می‌دهند نیز به فراخور علم ایشان، از گستره وسیع و معارف والایی برخوردار است. هدف رساله اثبات دانش گسترده اهل بیت? درباره معارف قرآن و دانش تفسیری اهل بیت? است که دیگران راهی برای درک و فهم آن جز از طریق ایشان ندارند.با توجه به روایات می‌توان دو معنی متمایز غالب برای بطون آیات در نظر گرفت: باطن قرآن معانى و معارفى است که خداوند از آیات اراده کرده است، ولى دلالت آیات بر آن معانى بر مبناى قواعد ادبى و اصول عقلایى محاوره آشکار نیست تا فهم آن براى همگان میسر باشد، بلکه دلالت آیات برآن، راز و رمز ویژه‏اى دارد که تنها خدا، پیامبر? و امامان معصوم? از آن آگاهند و راه پى بردن دیگران به آن‏ منحصر به فراگیرى از راسخان در علم است. معنای دیگر اشاره دارد به لایه‌های معنایی آیات که غیر معصوم با استمداد از معصوم وتدبر و صفای باطن به برخی از سطوح رویی آن دست می‌یابد که در برخی روایات به آن اشاره شده است. این معنی در حقیقت الغای خصوصیت است که مفسران به آن دسترسی دارند.بر پایه عقاید شیعیان، سنت بجای مانده از امامان شیعه، همسنگ سنت خود پیامبر? و تالی تلو ثقل اکبر، قرآن کریم است. پیامبر? و اهل‌بیت? مخاطبین اولی و اصلی قرآن بوده و با حقیقت قرآن و علم و فهم آن آشنا هستند و بعد از رسول خدا?، اهل‌بیت? والاترین و آشناترین افراد به معارف قرآن هستند، اهل بیت? مفسران مورد تأیید الهی‌اند که می‌توانند اهداف و مقاصد قرآن را آن طور که باید وشاید به انجام برسانند. بنابراین برای شناخت معارف قرآن و تفسیر صحیح آن، باید از مخاطبان اصلی آن استمداد کرد و بدیشان مراجعه نمود.آیات و روایات بسیاری بیانگر علم و دانش گسترده و جامع اهل بیت? نسبت به همه علوم، از جمله علوم و معارف قرآنی است. از مجموع آیات و روایات به دست می‌آید که اهل بیت? نه تنها احاطه کامل به قرآن داشته،‌ دارای علم تفسیر و تأویل قرآن بوده،‌ بلکه علوم ایشان فراتر از قرآن است و به تمام کتب آسمانی گذشته آگاهی کامل داشته و گستره علم ایشان فراتر از آن است.در بررسی احادیث و بیانات تفسیری اهل‌بیت? به این نتیجه دست می‌یابیم که ایشان با توجه به ویژگی خاص و برخورداری از علوم وراثتی از پیامبر اکرم?، الهامات الهی،‌ علم غیب و مقام عصمت، به تبیین و تفسیر آیات پرداخته‌اند به گونه‌ای که دیگران توانایی چنین فهم و تفسیری را ندشته، ‌از آن محرومند. تفسیر معصومین? به دلیل گستردگی و عمق معانی و ارتباط و اتصال آموزه‌های این خاندان به وحی، مختص به ایشان است به گونه‌ای که دیگران توانایی چنین فهم و تفسیری را ندارند. درک مراد اصلی آیات، فهم دقیق و غیر قابل خطا از بطون قرآن،‌ تأویل صحیح آیات متشابه، بیان مصادیق باطنی برای آیات قرآن و بیان جزئیات بیشتری از عوالم غیر محسوس و اخبار غیبی فقط منحصر به معصومین? بوده و از ادراک و توان فهم عموم خارج است و غیر معصوم هرچند در قرآن و الفاظ قرآن بیندیشد، به آن دست نمی‌یابد.

بنده به حسب توان علمی خود، بحث «خداشناسی در صحیفه سجادیه» را به ترتیب ذیل پرداختم:بحث ما مشتمل بر شش فصل می باشد، فصل اوّل مشتمل بر کلیات است که در آنها، مختصر زندگی امام سجاد(ع)، معرفی اجمالی صحیفه سجادیه، انواع شناخت، اهمیت شناخت خدا، ضرورت بحث، طرح مسأله، سوالات فرعی، فرضیه ها، هدف، پیشینه بحث، پرداخته ام.در فصل دوم: بحث را به دو قسم تقسیم کرده ام: 1. امکان شناخت خدا، 2. ابزار شناخت، امکان شناخت از جهت کنه ذات الهی محال می باشد، البته از شناخت لازم محروم نیستم، می توانیم خداوند قدوس را در یک حد بشناسیم، در ابزار شناخت، عقل، فطرت، حس، قلب را مطرح نموده ام، با عقل، فطرت، قلب می توان خداوند را درک کنیم، البته از حس هرگز شناخت خداوند قدوس ممکن نمی باشد، از براهین عقل که مطرح نموده ایم، برهان نظم، برهان وجوب و امکان، و برهان صدیقین هستند، شناخت به عقل و فطرت، شناخت حصولی است، و شناخت به قلب شناخت حضوری است که اشرف ترین راه به رسیدن و شناخت خداوند می باشد.در فصل سوم: شناخت خدا از راه، آیات، مطرح نموده ام، که این بحث به دو بخش تقسیم نمودم: 1. آیات انفس، 2. آیات آفاق، در بحث اوّل، نشاهای خداوند که در خود جسم انسان، می باشند مطرح نمودیم، مثل آفرینش انسان، خواب انسان روزی انسان و غیره، در بحث دوم نشاهای که در عالم جهان موجود می باشد بحث کرده ام، که حسب ذیل می باشند: 1. آیات خدا در قمر، 2. آیات خداوند در آفرینش شب و روز 3. آیات الهی در رعد، برق، ابر، باران، 4. آیات الهی در کوه ها از دعای صحیفه سجادیه و آیاتی قرآنی بحث را پرداختم.در فصل چهارم، درباره صفات خداوند بحث کرده ام اوّل تقسیمات صفات را ذکر کرده و سپس از جهت صفات ثبوتیه و سلبیه بحث کرده ام، در صفات ثبوتیه خدا، عالم، قادر، حی، عزیز، مرید، سمیع، بصیر، ازلی و ابدی، رحمن، رحیم، حکیم، حلیم را ذکر کردم، و در صفات سلبیه، نفی مثل نفی ضد، نفی شرک، نفی رویت، نفی جسم، مکان، جهت، و نفی حلول را بیان کرده ام.فصل پنجم درباره آثار معرفت خداوند است که در آنها، خوف، امید، اطمینان، آمادگی آخرت، موحد بودن، شکر، خشوع و خضوع و توکل را بیان نموده ام.فصل ششم، استنتاج و جمع بندی است، که کل فصول را به طور اجمال از جهت جمع بندی و استنتاج ذکر کرده ام.

امامت عهدی است الهی که به ظالمین نمی رسد، خداوند در قرآن کریم به ترسیم امامت پرداخته و با بیان دور بودن از رجس و پلیدی و داشتن عصمت اهل بیت را تنها مصداق آن معرفی نموده است. امامت مقامی دینی، معنوی و موهبتی الهی است که انتخاب آن به اذن الهی و نص صریح پیامبر(ص) صورت می‌گیرد. که رهبری، ولایت و هدایت همه انسانها در همه زمینه‌ها و زمانها را بر عهده دارند. امارت نیز به معنای ریاست ظاهری، زمامداری و رسیدگی به امور معیشتی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی مردم است. این مقام یکی از وظایف امام و تنها یکی از شوون امامت به شمار می آید.

این پایان نامه در یک مقدمه و پنج فصل و یک خاتمه تنظیم شده است و عنوان آن تفسیر تطبیقی تولی و تبری و آثار آن از قرآن و حدیث میباشد. مقدمه پژوهش: در مقدمه کلیات موضوع مورد بحث اعم از تبیین موضوع، اهمیت موضوع، تاریخچه و پیشینه پژوهش و طرح سوالات اصلی و فرعی و فرضیه های بدویو اهداف و روش پژوهش ذکر شده اند. فصل اول: در این فصل پس از ذکر مطالب مقدماتی، مفهوم شناسی واژگان اصلی و فرعی و همچنین تولی و تبری در قرآن و حدیث و اقسام آن و در آخر بررسی تطبیقی بعضی از آیات تولی و تبری انجام شده است. فصل دوم: در فصل دوم عوامل و راهکارهای رسیدن به تولی و تبری را زیر بحث قرار دادیم و در این فصل مباحثی مانند محبت خدا و راه رسیدن به این محبت را بیان کرده ایم که یکی از مطالب عمده این فصل را تشکیل میدهد. سپس به برخی از علائم و نشانه ای محبت خدا که در منابع معتبر فریقین بدان اشاره شده است را متذکر شدیم و سپس تولی و اطاعت از رسول خدا و اولیای پاک او را نیز مطرح کرده ایم و نمونه هایی از سیره و منش این معصومین را گشوزد کرده ایم. فصل سوم: در این فصل به یکی از مباحث مهم تولی و تبری که عبارت است از موانع و آسیبهای این دو پدیده مورد پژوهش قرار داده و بیان شد که موانع به اقسام مختلف تقسیم میشوند و اقسام مختلف آنها را از منابع فریقین جمع آوری کرده مورد بررسی قرار گرفت. و بالاخره به این نتیجه رسیدیم که نافرمانی خدا و اولیای پاک او چه پیامدهایی را به دنبال دارد و چگونه انسان را در گمراهی و ضلالت سوق میدهد. فصل چهارم: در ادامه بحث تولی و تبری به یکی ازآثار مهم این دو مقوله که آثار فردی میباشد پرداخته ایم و بیان شد که جلب رضایت محبوب چگونه ممکن است و دایره محبت و دوستی چقدر گسترش دارد و چه پیامدهای خوشایندی را به دنبال دارد و انسان امروزه که یکیه از گمشده های او آرامش روانی اوست چگونه میتواند آن را به دست آورد. فصل پنجم: در فصل آخر این پژوهش که یکی از مهمترین فصلهای این موضوع به شمار می‌آید به آثار اجتماعی تولی و تبری توجه ویژه‌‌ای شده‌است و بیان شد که چگونه می‌توان بین مسلمانان امروزه پیوندهای قلبی و عاطفی ایجاد کرد تا به وسیله این مهمترین عامل وحدت و انسجام مسلمانان را در اقصی نقاط گیتی عمل کرد و این انسجام و اتحاد چه ثمرات نیکویی را به دنبال دارد.