جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کلام الهی یکی از مسائل مهم و اساسی در دانش کلام و آغازگر شکل‌گیری این دانش بوده است. آنچه در این مسئله زمینۀ آرای متعارض را مهیا می‌کند، تبیین حقیقت کلام الهی است. گرچه دیباچۀ اختلافات حکماء و متکلمان به اثبات حدوث و قدم کلام الهی مربوط است، تفسیر حقیقت کلام واجب و کیفیت تعلق آن اوج تشدید اختلافات و تشکیک آراء محسوب می‌شود. علامه خفری کلام را مشترک لفظی و برای آن دو معنا ارائه می کند. کلام الهی طبق یک معنا، قدیم و بر اساس معنای دیگر، حادث است. کلام به‌معنای «تکلم»، قدیم و به‌معنای «مابه‌تکلم»، حادث و لفظی است. به سه بیان می‌توان تکلم حقیقی الهی را قدیم دانست: با استفاده از رابطۀ علم و کلام الهی، تکلم حقیقی بر علم اجمالی ذاتی، منطبق و در نتیجه، قدیم خواهد شد. مطابق توجیه دوم، تکلم نوعی انتقال آگاهی و بالعکس علم هم نوعی تکلم است؛ لذا، این نظریه از اتحاد علم و کلام و یکسانی اوصاف آن‌ها دفاع می کند. توجیه سوم، تکلم حقیقی را از سنخ قدرت و آن هم قدرت القای ذات واجب تفسیر می‌کند و با استفاده از این ارتباط و نظر به قدمت قدرت، تکلم را نیز قدیم می‌داند. علامه دوانی، برخلاف بسیاری از حکمای متقدم، کلام الهی را مصدر تألیف کلمات و مغایر با علم الهی می‌داند. دوانی حقیقت کلام واجب متعال را مصدر تألیف حروف و اصواتی می داند که در علم ازلی واجب تحقق یافته‌اند و این تألیف بدون هیچ ترتب و تعاقبی تصدیر یافته است. او مدعی است که تاکنون هیچ فرقه و گروهی چنین دیدگاه کارگشایی همانند او ارائه نکرده و خودش واضع این دیدگاه است. او ضمن بیان دیدگاه‌های اشاعره، معتزله، کرامیه، حشویه، و حکماء، رأی خود را متمایز از آنان می داند.

اربعة فصول من رسالة في العقائد للدواني. [الاوقاف العامة 3/116 و 3/132؛ الاوقاف العامة موصل 6/291]

اصل از قاضي عضدالدين عبدالرحمان بن احمد ايجي متوفي 756 هـ. ق. که آخرين اثر ايجي همين کتاب - عقائد- بوده است. که پس از دوازده روز در گذشته و از متون موجز و مفيد در اين باب است و شارح جلال الدين محمد بن اسعد دواني صديقي متوفي 908 هـ. ق. که اين شرح را در ربيع الاول 905 هـ. ق. ساخته است در بلده جيرون (جزيره هرمز) و اين شرح هم آخرين تأليف دواني بوده است. شرحي است مزجي که در سال 1328 هـ. ق. در لکهنو چاپ شده است. (فاضل) رساله عقايد تأليف قاضي عضدالدين عبدالرحمن بن احمد ايجي از متون موجزه كلاميه است. بروايتي اين رساله آخرين اثر خامه قاضي است كه 12 روز پس از تأليف آن فوت كرده. تأليف اين شرح در چهارشنبه 18 ربيع الاول 905 در شهر جيرون (جزيره هرمز) اختتام يافته. (مهدي ولايي) شرحي است كه جلال الدين محمد بن اسعد دواني صديقي متوفي در سال 908 بر رساله عقائد (عيون الجوهر) قاضي عضدالدين عبدالرحمن بن احمد ايجي متوفي بسال 756 نوشته است. حاجي خليفه در كشف الظنون گويد كه (دواني در سال 905 از تأليف آن فارغ شده و اين كتاب آخرين تأليف دواني است. (نخجواني، محمد) شرحي است مزجي و استدلالي بر کتاب «العقائد العضدية» عضدالدين عبدالرحمن ايجي (-756ق). مؤلف به دليل اينکه شرح مناسبي که مقاصد کتاب را کشف و تفصيل کند نيافته بودف در ربيع الاول سال 905 در منطقه «جيرون» به شرح و تفصل کتاب پرداخته است. آغاز كتاب: يا من وفقنا لتحقيق العقائد الاسلامية عصمنا عن التقليد في الاصول و الفروع الكلامية ... و بعد فيقول ... إن العقائد العضدية لم تدع قاعدة من اصول العقائد الدينية الا و اتت عليها. انجام كتاب: اللهم الا أن يكون المراد القدرة المؤثرة القريب في الطاعة التي هي مع الفعل كما هو مذهبه من أن القدرة مع الفعل و هو علي ما عرفه بعض المتأخرين، جعل الاسباب موافقه للمطلوب. اللهم ثبت قلوبنا علي دينك و وفقنا للاعمال الصالحة ... [الهيات مشهد 1/269 و 2/362؛ کتابخانه جامع گوهرشاد 3/1224؛ التراث العربي 3/352؛ فهرست آستان قدس 4/183 و 11/200 و 11/305؛ مرعشي و 32/785و8/355 و 24/307و 10/298و 18/21 و 19/79و 26/191 و 30/161 و 37/186 و 37/642؛ الذريعه 13/370؛ ريحانة‌ الأدب 2/235؛ هدية‌ العارفين 4/224؛ مركز احياء ميراث 4/228 و 3/323؛ وزيري 2/759؛ ف حقوق 301؛ كتابخانه ملك 5/362؛ حقوق 376؛ ادبيات تهران 3/36؛ آستانه حضرت عبدالعظيم 1/338، كشف الظنون: 2/1144؛ التراث العربي: 3/352؛ فهرست مخطوطات دارالكتب قاهر، فؤاد سيد: 2/48؛ الذريعة: 13/370؛ مشار عربي 555: نشاني 1 چ؛ فهرست نسخه هاي خطي مركز دائرة المعارف بزرگ اسلامي 1/152 و 2/157؛ علامه طباطبايي 2/182؛ حاجي خليفه 2/1144؛ دانشكده حقوق تهران 376؛ آستانه قم ص 134؛ نشريه 5/71 و 9/31 و 9/32 و 10/127 و 10/152 و 9/40 و 9/42 و 9/45 و 9/73 و 11/258 و 11/612؛ تراثنا س6ش/2 91؛ تربيت ص 92؛ ميراث شهاب س5ش3و/4 151؛ مجلس شورا 32/231 و 44/186؛ الاوقاف العامة موصل 2/125 و 2/160 و 2/258 و 3/174؛ رايانه آستان قدس] شرح و حواشي: حاشية شرح العقائد العضدية (-) حاشية شرح العقايد العضدية سيالكوتي، عبدالحكيم بن شمس الدين (-1067) حاشية شرح العقائد العضدية سيالكوتي، عبدالحكيم بن شمس الدين (-1067) حاشية شرح العقائد العضدية = خانقاهي قره باغي، يوسف بن محمد جان (-1035) تتمة الحواشي في إزالة الغواشي قره باغي، يوسف بن محمد جان (-1035) تتمة الحواشي في إزالة الغواشي قره باغي، يوسف بن محمد جان (-1035) شرح شرح العقائد العضدية خاتون آبادي، اسماعيل بن محمد باقر (1031-1116) حاشية علي شرح الدواني علي العقائد العضدية گلنبوي، اسماعيل بن مصطفي (-1205) شرح العقائد العضدية حسيني علوي، محمد شريف بن محمد (-) حاشية شرح العقائد العضدية خلخالي، حسين بن حسن (-1014) تعليقات و تنبيهات علي شرح العقائد العضدية = حاشية شرح العقائد العضدية = محاكمات علي شرح العقائد العضدية كردي حسين آبادي، احمد بن حيدر (-1070) تعليق علي شرح العقائد العضدية = حاشية علي شرح العقائد العضدية كردي حسين آبادي، حيدر بن احمد (1036-1129) حاشية شرح عقائد العضدية قزويني، محمد بن مبارك (-928) الفوائد الجليلة الخاقانية = حاشيه خانقاهي وابكني، عناية الله بن عبدالله (-1176) حاشية شرح عقائد العضدي وابكني، عناية الله بن عبدالله (-1176) حاشية شرح العقائد العضدية = العروة الوثقي سهسلوي، كمال الدين بن نظام الدين (-1175) حاشية شرح عقائد العضدي رحماني، عبدالرحمن بن عبدالرسول (-1245) التلميحات إلي معاني المحاكمات حيدري، ابراهيم بن صبغة الله (1236-1299)