جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«ازدواج در شاهنامه» تا امروز موضوع پژوهشهای گوناگونی بوده اما در بیشتر آنها یا به بن مایه ها و آیینهای در خور بحث توجه نشده و یا دامنه بررسی محدود به شاهنامه و شواهد آن بوده است. در این مقاله با مطالعه در روایات حماسی ایران (شاهنامه، منظومه های پهلوانی و چند متن منثور) 8 نمونه از مضامین و رسوم مهم ازدواج معرفی و تحلیل شده است که در آنها پهلوان یا پادشاه غالبا بیرون از سرزمین خویش همسر بر می گزیند (برون مرز همسری) و به همین منظور به سفر و جستجو می رود (سفر و جستجوی پهلوان برای همسریابی). او پس از یافتن جفت مناسب گاهی با پرهیز و مخالفت پدر دختر روبرو می شود (پروا و پرهیز پدر از ازدواج دختر و مرد بیگانه) و گاه نیز برای رسیدن به دلدارش در آزمونی شرکت می کند که دختر یا پدرش تعیین کرده اند (آزمون ازدواج). در سنت حماسی ایران، دختر در مهرورزی و ازدواج، استقلال عمل دارد و به خواستگاری مرد مطلوب خود می رود (پیشگامی و آزادی دختر در عشق بازی و ازدواج) و مرد نیز می تواند با مادر، خواهر و دختر خویش ازدواج کند (آیین خویتوکدس). انداختن یا رد و بدل کردن ترنج زرین هم یکی دیگر از سنتهای خواستگاری و دلدادگی است.

«حلقه در گوش کردن» آیینی کهن است که در میان اقوام و گروه های مختلف اجتماعی، و برای مقاصد گوناگون معمول بوده است. بررسی ها نشان می دهد که از گذشته های دور، هم در گوش انسان ها و هم در گوش حیوانات حلقه می کرده اند و هرچند گونه هایی از آن را به قصد زینت و آرایش به کار می برده اند، غالبا برای گروه های فرودست جامعه، نشانه غلامی و بردگی بوده است. نگارندگان در این مقاله، با تامل در پیشینه این آیین در طول تاریخ و استخراج شواهد و نمونه های متعدد آن از متون ادبی و تاریخی، کاربردها و معانی مختلف و تنوع جنس و شکل این حلقه ها را در عرصه تاریخ و ادب فارسی نشان داده اند.

در تمدن های دوران باستان، باورهای مردمان درباره خدایان و شاهان و چگونگی انجام مناسک و آیین ها از اهمیت خاصی برخوردار بوده است. یکی از آیین های تمدن های خاورمیانه باستان که در ارتباط با آن، مراسم گوناگونی بین این تمدن ها رایج بوده، ادای احترام نسبت به خدایان و شاهان بوده است. از آنجا که بین این تمدن ها در زمینه های گوناگون زبانی، دینی و آیینی شباهت بسیاری وجود داشته و به دلیل ارتباط، تاثیرات متقابلی بر هم داشته اند، می توان به باورهای آنان درباره این آیین ها پی برد. در این مقاله، تلاش بر آن است که نوع احترام نسبت به شاهان ایرانی در دوره هخامنشی و ساسانی بررسی شود و در عین حال، نگاره پرسپولیس در دوره هخامنشی و نگاره های ساسانی، با نگاره های شرق باستان مقایسه شود تا به منشا ادای احترام در دوره هخامنشی و ساسانی و چگونگی انجام این آیین ها، شباهت ها، تفاوت ها و باورهای آنان برده شود.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

یکی از آیین های سنتی بومی مردم ایران در راستای روئین تنی ، آئین دود کردن اسفند است که به تعبیر برخی از دانشمندان علوم انسان شناسی به آئین های بلاگردانی شرقی معروف گردیده است . در این پژوهش آیین اسفند دود کردن در قلمروهای اسطوره ، دین و مذهب ، باور ها ، طب سنتی، برگزاری آیین هامورد بررسی قرار گرفت و همچنین اعتقادات و روشها و باورهای مختلف دود کردن اسفند در تعدادی از شهر ها و روستا های ایران در مراسم جشن و شادی ،عزاداری و در امان ماندن از چشم زخم بررسی شد .این آیین ها از پس گذر هزاره ها و در طول تاریخ همچنان در جامعه و اقوام گوناگون تداوم و بقا دارد ولزوم پژوهش در این باره را دو چندان می کند . در این پژوهش به نقش اسفند در این آیین ها و جایگاه آن در اسطوره ها و ارتباط آن با اسفندار مذ و نقش حفاظت و مادری پرداخته می شود . یافته ها نشان می دهد که تاکنون پژوهشی با این رویکرد صورت نگرفته است . این پایان نامه با تکیه بر نظریه کارکرد گرایی برانیسلاو مالینوفسکی و تفسیر گرایی گلیفورد گیرتز تنظیم گردیده و در نهایت با شیوه مطالعاتی کتابخانه ای و روش تجزیه و تحلیل کیفی ( تحلیل محتوا ) به پایان رسیده است . واژگان کلیدی : اسفند ، اسفندیار ، روئین تنی ، اسطوره ، آیین ، هوم ، سیمرغ

از تعاریف و تحلیل انسان شناسان چینین استنباط می شود که انسان شناسان به دنبال شناخت رابطه دین با فراگردهای اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی جامعه هستند. اماکن مقدس که بقاع امام زاده ها و نیز مناظر طبیعی از قبیل چشمه ها، چاه ها، درختان، کوه سنگ، مزار مشاهیر و عرفا، چهل دخترون و... را در می گیرد محور این مطالعه و پژوهش را شکل می دهد.در بیشتر کوی برزن شهر کاشان و نیز بیشتر نقاط شهری و روستایی این شهرستان زیارتگاه هایی مشاهده می شود که محیط و فضای معنوی و روحانی آن ها نقش زیادی در تسکین و آرامش روحی وروانی انسان دارد و به عنوان «پایگاه اجتماعی» در جامعه نقش ایفا می کنند. بنابراین از آنجایی این پایگاه بر رفتار و کردار انسان تأثیرگذار است، پژوهش و تحلیل آن ضرورتی انکارناشدنی است. گفت‌ وگو و مصاحبه، بیشتر با متولیان، خادمان، هیئت امنای بقعه و زیارتگاه و نیز مطلعان، ریش سفیدان و اهالی محل بوده است. مصاحبه، مشارکت و مشاهده ی مستقیم در آداب زیارت زائرین، تکنیکی بود که برای مطالعه ی شیوه های مختلف حاجتخواهی، متوسل شدن، دخیل بستن و غیره به کار گرفته شده است. زیارتگاه ها کارکردهایی در جامعه دارند. کارکرد اجتماعی، فرهنگی، تاریخی، هنری، اقتصادی، روانی و سیاسیاز این قبیل اند که متداول ترین آن کارکرد روانی است. در واقع کسانی که به زیارتگاه می روند بر مبنای کارکرد روانی آرامش روحی و روانی کسب می کنند.این پژوهش از چهار بخش تشکیل شده که هر بخش خودبه چند فصل تقسیم می شود. بخش اول به کلیات طرح و آشنایی به جامعه ی مورد تحقیق اختصاص دارد.بخش دوم به ادبیات پژوهش متشکل از دوفصل، مطالعات نظری و چهارچوب نظری است که دیدگاه ها و نظریه های انسان شناسان و جامعه شناسان مورد بررسی قرار گرفته است.بخش سوم به معرفی زیارتگاه ها و آیین هایی که در این زیارتگاه هابرگزار می شود، جنبه های اقتصادی و عقاید و باور نسبت به زیارتگاه هاو در نهایت در فصل چهارم به تحلیل یافته ها و کارکرد زیارتگاه ها پرداخته شده است.

چکیدهنمادین و پرمعناترین اجتماع انسانی جهان، در هر سال و به ‌صورت مکرر در آیین حج به وقوع می‌پیوندد و انسان‌هایی با ملیت، زبان، رنگ و فرهنگ‌های متفاوت مناسک حج را به ‌طور جمعی انجام می‌دهند. امام علی7 در مورد حج می‌فرماید: «جعله سبحانه و تعالی للإسلام علما» خداوند حج را پرچم اسلام قرار داده است. پرچم نماد و نشانه‌ی بقای یک ملت و استقرار آن بوده است و در تمامی ملل و اقوام آن را مقدس دانسته‌اند. اسلام از این فراتر رفته و بزرگترین نماد و پرچم و نشانه توحید و هدایت را، آیین حج معرفی کرده است تا امت در زیر سایه آن خود را مجتمع کنند و از تفرقه نگه دارند و عزت و عظمت اسلام و مسلمانان در سایه این آیین پرمعنا بوده است. حج کامل‌ترین آیین اسلام و نفی‌کننده آیین‌های غیرتوحیدی است و مقصد توحید در تمام عوامل انسانی و غیرانسانی (کعبه، صفا و مروه، سنگریزه‌ها و ...) آن حاکم بوده و جامعیت و کلیتی که این آیین دارد حتی در بین سایر آیین‌های اسلامی دیده نشده است. مناسک این آیین اسرار و رموزی داشته و سراسر اعمال آن دارای نشانه‌های نمادین است که می‌توان با تحلیل آیینی آن را بررسی کرد. این پژوهش ویژگی‌های حج را به عنوان کاملترین مدل ارتباطات آیینی مورد بررسی قرار داده است و با توجه به اینکه مدل ارتباطات انتقالی ذهن را از معنا دور می‌کند لذا نگارنده‌ی این تحقیق به دنبال ارتباطات آیینی دربحث حج بوده است و ویژگی‌های آیین مثل کنشی بودن و اجرایی بودن و... را مورد مطالعه قرار داده است و با بهره‌گیری از مطالعات ارتباطات آیینی به بررسی آیین حج پرداخته و از راه نشانه‌شناسی، مناسک حج را که شکلی نمادین دارد، بررسی کرده است. روش پژوهش توصیفی کیفی بوده و به این نتیجه رسیده‌ایم که حج ویژگی‌های یک آیین را دارد و از نقطه نظر معنایی، رمزواره‌های آن، جنبه مشارکتی، عمومی بودن و ساختار دعوتی که از جانب خداوند به مخاطبان این فریضه بزرگ شده است، دارای الگوی ارتباطات آیینی بوده است.کلیدواژه‌ها: آیین، ارتباطات، حج، ارتباطات آیینی، نشانه‌شناسی، مدل.