جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از قرن پنجم هجری منظومه‌ای شیعی برجای مانده است که علی نامه عنوان دارد. این منظومه را شاعری گمنام، متخلّص به «ربیع» به سبک شاهنامة فردوسی و در همان بحر، در ذکر رشادت ها و دلاوری امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (ع) در جنگ‌های میان آن حضرت و مخالفان با حکومت او، سروده است. از زمانی که علی نامه به چاپ رسید، برخی از فضلا در مقالات و سخنرانی‌های خود گفته‌اند «ربیع»، علی نامه را در تعریض به فردوسی و انتقاد از شاهنامه‌ او سروده زیرا شیعیان با ذکر داستانِ های ملی ایران چنانکه در شاهنامه آمده است مخالف بوده اند. به نظر نویسنده مقاله، این ادعاها بدون توجّه به زمینه‌های تاریخی، ادبی، و اجتماعی حماسه سرایی عنوان شده‌ا‌ند و ادنی دلیل قانع کننده‌ای در دست نیست که نشان دهد «ربیع» منظومه علی‌نامه را در معارضتِ با شاهنامه فردوسی سروده باشد. به زعم نویسنده، ادّعای تعارضِ علی نامه با شاهنامه از هیچ پشتوانة علمی و متنی برخوردار نیست و این مطالب، بیشتر در جراید غیرتخصّصی عنوان شده و می‌شود.

«قنبر» نام غلام امام علی (ع) است که در نیمه‌ی دوم سده‌ی اول هجری، به دستور حَجّاج بن یوسف ثقفی به شهادت رسیده است. در منابع تاریخی اطلاعات کمی درباره قنبر وجود دارد؛ اما در فرهنگ عامه مردم ایران حضور پررنگی دارد و در بسیاری از فتوّت‌نامه‌ها و ولایت‌نامه‌های فارسی، بارها از وی یاد شده است. همچنین برای وی مجالس روضه و تعزیه نیز برپا می‌شده و بر همین اساس، شبیه‌نامه‌هایی نیز مرتبط با وی وجود دارد. این نوشتار در پی آن است تا با ارائه شواهد متعددی از متون فرهنگ و ادب عامه از قبیل فتوّت‌نامه‌ها، ولایت‌نامه‌ها و شبیه‌نامه‌ها، جایگاه دینی قنبر را نزد مردم ایران نشان دهد. در پایان مقاله نیز در ارتباط با همین موضوع، رساله‌ای با عنوان «داستان فتح حبشه و مسلمان شدن قنبر» بازخوانی و تصحیح شده است.