SearchIn5Lib | کتابخانه مجازی الفبا

طي سالهاي گذشته چندين بار موضوع تطبيق ذوالقرنين ياد شده در قرآن با کورش يا اسکندر مورد بحث واقع شده و کساني در اين باره قلم زده اند و بيشتر هم ذوالقرنين را کورش دانسته اند نه اسکندر.
يکي از قديمي ترين آثار در اين باره نوشته ابوالکلام آزاد است که سالها پيش ودر واقع در سال 1342 ش آن را آقاي باستاني پاريزي به چاپ رساند و توسط انتشارات کورش عرضه شد.
گويا اصل اين حرف از سر سيد احمد خان هندي بوده که بعدها ابوالکلام در آن باره شرحي نوشته و در اصل کتابي تأليف کرده است. علامه طباطبايي خلاصه مطالب ابوالکلام را در تفسير الميزان آوردند و همان عقيده را پذيرفتند. ابوالکلام از علماي برجسته و روشنفکر هند بود و زماني هم به ايران آمد و تصويري هم از وي به همراه آيت الله کاشاني در ص 23 کتاب ترجمه شده توسط باستاني پاريزي به چاپ رسيده است.
به هر حال مقدمه پاريزي مملو از اطلاعاتي در باره طرح اين داستان در هند و تطبيق آن با برخي اسناد و ارائه اطلاعاتي در اين باره در مطبوعات ايران از جمله مقاله اي است که محيط طباطبائي در اين باره در نشريه پارس نوشت.
نوشته اي که اکنون دوباره توسط انتشارات اساطير از آقاي فريدون بدره اي مترجم آثار خوب در تاريخ مذهبي ايران منتشر شده سال 1338 نوشته شده و توسط چاپ ميهن در همدان به چاپ رسيده است. در مقدمه همان کتاب اشاره به نوشته هايي که از ابوالکلام آزاد و ديگران در هند نوشته شده بوده ياد شده است.
علاوه بر آن در سالهاي اخير دو کتاب ديگر هم در اين باره انتشار يافته است. يکي:
کورش و ذوالقرنين از ديدگاه تاريخ و آيين از سيد موسي مير مدرس (مرکز نشر علوم دانشگاهي و معارف اسلامي فاضل، 1373) و کتاب ديگر با عنوان :
تأکيدي بر يگانگي شخصيت ذي القرنين و کورش از محمد کاظم توانگر زمين (نويد شيراز، 1378).
آقاي بدره اي ظاهرا چيزي به اصل کتاب نيفزوده اند و تنها اصلاحات عبارتي در آن صورت گرفته اما از اين بابت که کتاب در دسترس نبوده و آقاي جربزه دار هم تصميم گرفته برخي از اثار گذشته را که از دسترس خارج شده دوباره روانه بازار کند آن را به چاپ رسانده است.

تاريخ اسلام نوشتن کار دشواري است؛ چرا که مي بايست ملاحظات زيادي داشت. به خصوص اگر قرار باشد اثري باشد علمي و فارغ از دلدادگي ها، آن گونه که مقبول عقل هاي طبيعي هم باشد. دليل اين دشواري آن است که انواع و اقسام ديدگاه ها در تحليل آن دوره وجود دارد و آن مقدار که به ملاحظات مذهبي بر مي گردد، اگر برخلاف عقيده کسي باشد مي تواند حساسيت هاي طائفي را هم تحريک مي کند.
در باره دولت اموي چندين اثر در زبان عربي نوشته شده است. چند سال پيش، کتابي از محمد سهيل طقوش براي ترجمه به فارسي انتخاب شد. طقوش متهم به داشتن برخي گرايش هاي متعصبانه هست اما بايد گفت چه کسي است که نيست. با اين حال کتابش يک اثر عمومي دلپذير بود. بعد از ترجمه، کتاب او مي بايد اصلاح مي شد و همان زمان هم شد و حواشي چندي بر آن افزوده شد و ترجمه آن براي کمک به درسي که با اين عنوان يا عناويني نزديک به آن در درس هاي تاريخ دانشگاه ها بود روانه بازار گرديد.
همان زمان کساني به اعتراض برخاستند و گفتند که در اين کتاب آنچه بايد گفته نشده است ، و يا مطالبي آمده که مطالب درستي نيست. اما مقصود آنها از اين قبيل مطالب اموري بود که آنها دوست نداشتند.
بالاخره اين اعتراض ها سبب شد تا گروه تاريخ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه مصمم به اصلاح آن شود. ابتدا دبير گروه آقاي حسينيان مقدم ترجمه را با دقت کنترل شد و اشکالاتي که بود حل شد و کارش عالي بود. به علاوه جملاتي که گفته مي شد وجودش صلاح نيست، برخي حذف و پاره اي توضيح داده شد. اما علاوه بر آن بيش از شصت صفحه مطلب در باره دولت بني اميه بر اين کتاب افزوده شد و البته با قلمي متفاوت و تورفتگي که مشخص باشد با متن متفاوت است. مطالب همان هايي بود که در کتاب تاريخ سياسي اسلام قسمت تاريخ خلفا آمده بود. آنها را گزينش و اصلاح کرده و در جاي جاي اين کتاب قرار دادم.
در نهايت متني فراهم آمد که مي شود گفت کتاب سودمندي است براي يک مرور کلي بر دوره اموي. دوره اي بس حساس که نطفه بسياري از مسائل اسلامي و نگرش هاي کلامي در آن دوره منعقد گشته است. به علاوه تمدن اسلامي هم مي بايست آن دوره را طي مي کرد تا به نقطه اي برسد که بتواند رشد خود را جدي تر کند. اين دولت هم برآمدنش شگفت است و هم سقوطش اعجاب آور.

بالاخره بعد از سالها چشم به راهي اصحاب تاريخ، متن کامل کتاب مطلع سعدين و مجمع بحرين اثر کمال الدين عبدالرزاق سمرقندي (816 – 887) به چاپ رسيد. جلد نخست آن با تصحيح دکتر نوايي و ضمن انتشارات پژوهشگاه علوم انساني در سال 1372 چاپ شد و اکنون که سه مجلد ديگر به چاپ مي رسد 12 سال از آن زمان گذشته است. طي اين دوازده سال بارها مرحوم نوايي اصرار بر چاپ اين کتاب کرده و اين و آن را واسطه قرار مي داد اما روشن نشد که چرا در اين باره تحرکي ديده نشد و چندان صبر کردند تا نوايي چشم از جهان فروبست و آرزوي ديدن روي اين کتاب را با خود به گور برد.
اکنون بايد شاکر بود که کتاب چاپ شده است، گرچه با کاغذ کاهي مزخرف که لابد معلول بي کاغذي گسترده در نيمه دوم سال 83 است. کتابي با اين اهميت شايسته اعتناي بيشتري بود. هم در تحقيق که مع الاسف چندان دقيق نيست و هم در کيفيت چاپ.
نکته قابل يادآوري آن که توليدات تاريخي دوران مغول و تميوري، فراوان است و برخي بسيار برجسته. تاريخ وصاف و پيش از آن جهانگشاي جويني و اثر شگرف جامع التواريخ و برخي از آثار ديگر.
اما مطلع سعدين تاريخ ايران از زمان ابوسعيد آخرين ايلخان بزرگ مغول است - که از 716 تا 736 سلطنت کرد - تا پايان سلطنت ابوسعيد گورکان که در سال 873 کشته شد. يعني يک دوره 170 ساله که ايران صحنه رقابت هاي سياسي ميان شاهان و مدعيان شاهي فراوان در هر گوشه و کنار است.
در اين دوره سلسله هاي کوچک فراواني در اين سوي و آن سوي ايران بودند که يکي از برجسته ترين آنها سربداران بود. اين سلسله گرچه سلطنت شان کوتاه بود اما اهميت زيادي براي تاريخ ايران داشتند و به نظر مي رسد که اسلاف صفويان بودند.
مرحوم عبدالحسين نوايي مقدمه اي ممتع بر اين کتاب نوشته که تاريخ انتهاي آن سال 1353 ش را نشان مي دهد. در اين مقدمه شرح حال مؤلف و شرح نسخه هاي کتاب و چاپ هاي پيشين آمده و کاري که او روي کتاب انجام داده شرح شده است.
مطلع سعدين نثري روان دارد و در مقايسه با تاريخ وصاف و برخي ديگر، خواندني تر و قابل فهم تر است. با اين حال اين کتاب نيز متأثر از سبک تاريخنگاري رايج در آن دوره، مشحون از اشعار ونکات بديع و تمثيلات و امثال فارسي و عربي است.
به علاوه و نکته ديگر آن که اثر ياد شده به تمام معنا تاريخي آن هم تاريخ سياسي است و کمترين فصلي که نشانگر نوعي تاريخنگاري فرهنگي در آن باشد ديده نمي شود. با اين حال از لابلاي مطالب مي توان بهره هايي در اين باره برد.
در اواخر کتاب اشاراتي هم به روي کار آمدن سلطان حسين بايقرا دارد و يک فصل آن اين عنوان را دارد: ذکر منع فرمودن حضرت اعلي جمعي را که داعيه تغيير خطبه و ميل اظهار مذهب شيعه داشتند (ج 2، دفتر 2، ص 1021).
به هر روي کتاب مطلع سعدين اثري ارجمند و منبعي درجه اول براي تاريخ ايران اين دوره به شمار مي آيد اثري که بدون آن نمي توان درک درستي از اين دوران آشفته ايران داشت که حافظ هم در باره اش گفته:
اين چه شوري است که در دور قمر مي بينم
همه آفاق پر از فتنه و شر مي بينم

فصلنامه «تاريخ معاصر ايران» در حال حاضر کهنه ترين مجله تاريخي ايران بعداز انقلاب است که به رغم تغييراتي که در سير انتشار آن رخ داده دوام آورده و در عين حال وزانت خود را حفظ کرده است.
سي و دومين شماره آن که چهارمين شماره سال هشتم (از سري جديد) آن است به تازگي با مقالات خوب تاريخي انتشار يافته است.
عناوين مقالات اين شماره چنين است:

تأملي در کودتاي 1299 / سيد مصطفي تقوي
تأثيرات باستانگرايي بر معماري دوره پهلوي اول / دکتر مصطفي کياني
لازاريستها در چهارباغ / حسين احمدي
نظريه و کاربست تاريخ در دنياي پست مدرن / کيت جنگينز ترجمه حسينعلي نوذري
رجال پهلوي / فاطمه معزي
با بني فاطمه در باره عزاي فاطمه (س) / گفتگو باموسي حقاني
از مجله يادگار تا چهره هاي ماندگار : گفتگو: مرتضي رسولي
کودتاي سفيد ، اسنادي از اصلاحات ارضي / جلال فرهمند
هيدت هاي مذهبي به روايت تصوير: هيئت بني فاطمه / موسي حقاني فقيه.

آثار استاد رسولي محلاتي در زمينه تاريخ اسلام، از جمله آثاري است که طي سالها مورد استفاده عموم علاقمندان به تاريخ اسلام به خصوص سيره نبوي بوده است. ايشان با توجه به احاطه اي که روي متون شيعي داشته و دارند و به دليل تصحيح و ترجمه بسياري از متون اصيل، تلاش کرده اند تا تاريخ اسلام را از منظر تشيع و در عين حال با استناد به متون اصيل در آثار خود مورد استفاده قرار دهند.
آثار ايشان در اين زمينه تاکنون به چندين صورت و شکل به چاپ رسيده بود.
يک چاپ چهار جلدي از آن را سالها پيش سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامي به چاپ رساند.
خلاصه اي هم با عنوان تاريخ اسلام جلد اول از پيدايش عرب تا پايان خلافت عثمان توسط دفتر نشر فرهنگ اسلامي چاپ شد.
اکنون اين کتاب با عنوان جديد «درس هايي از تاريخ تحليلي اسلام» در دو جلد با تجديد نظر و اصلاحات بار ديگر توسط سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي به چاپ رسيده است.
يک ويژگي مهم اين کتاب آن است که به اشکالات عمومي که در اذهان نسل جديد در باره مسائل تاريخ اسلام و سيره نبوي وجود دارد پاسخ هاي رسمي و خوب داده شده است. بحث هايي مانند آيين اجداد پيامبر خدا (ص) داستان ذبح اسماعيل، شرکت حضرت محمد (ص) در جنگهاي فجار، داستان غرانيق و بسياري از مسائل ديگر از آن جمله است.
در بيشتر اين موارد نقد و ايرادهاي خوبي نسبت به روايات وارد شده در هر باب صورت گرفته و به نظرم از بسياري از کتابهايي که در اين زمينه نوشته شده بهتر و سودمندتر است.
نثر روان کتاب که براي طبقه متوسط و دانشجويان بسيار عالي و قابل فهم و طبعا قابل استفاده است.

توجه مورخان ايراني و خارجي به دولت و روزگار صفوي در سالهاي گذشته بسيار جدي شده است. اين مسأله در خارج از کشور با برگزاري همايش هاي بين المللي دنبال شده، و در داخل هم دست کم دو بار، يکبار توسط دانشگاه اصفهان و بار ديگر دانشگاه تبريز و هر دو با کمک گروه تاريخ اين دو دانشگاه همايش هايي برگزار شده است.
همچنين طي اين سالها، متون فراواني از تواريخ صفوي به چاپ رسيده که برخي از آنها نخستين بار است که به صورت انتقادي به چاپ مي رسد و يا حتي براي اولين بار است که چاپ مي شود.
آخرين کتاب از اين دست، همين فتوحات شاهي است که نويسنده آن يکي از عالمان هراتي با نام امير صدرالدين ابراهيم اميني هروي است که کتابش را به سال 927 به دستور شاه اسماعيل صفوي و در باره وقايع روزگار اين پادشاه تحرير کرده است.
در لابلاي کتاب اشاراتي به شرح حال مؤلف و ارتباط وي با دربار صفوي وجود دارد که آن اشارات را جناب استاد محمد رضا نصيري در مقدمه در تنظيم شرح حال مؤلف آورده است.
در جريان جنگي که صفويان و اهل هرات با اوزبکان به سال 941 داشتند خليفه سلطان حاکم هرات و نيز همين ابراهيم اميني و گروهي ديگر کشته شدند. وي در آن زمان 59 سال داشته است.
چهار نسخه از اين کتاب معرفي شده و چنان که مصحح گفته اصل همان نسخه موزه ملي ايران بوده که مبناي کار قرار داده شده و بقيه آثار مورد ملاحظه قرار گرفته است.
به اعتقاد مصحح اين اثر در رديف آثاري چون تاريخ جهانگشاي جويني و جهانگشاي نادري است و اين شباهت بيشتر به خاطر نثر ادبي آن است که قدري دشوار و متکلفانه نوشته شده است. با اين حال اثري است بديع و ارجمند که دست اول است و به ناچار مي بايست مورد استفاده قرار گيرد.
مصحح علاوه بر چاپ متن ، تعليقات ممتعي بر کتاب افزوده و علاوه بر آن فهارس گوناگون را هم ضميمه کتاب کرده است.
يکي از بهترين اين فهرست ها، فهرست اشعار اين کتاب است که از ص 517 تا 588 مي باشد و در هر صفحه دست کم 25 بيت شعر آمده و مي توان حدس زد که نويسنده چه اندازه تک بيتي در اين کتاب آورده و تسلط خود را بر شعر فارسي نشان داده است.

از زماني که دولت انگليس با استعمار اقتصادي و فرهنگي کشورهاي مختلف قيم عالم شد، خود را براي نگارش تاريخ بلاد مفتوحه آماده کرده و با استفاده از امکانات علمي موجود در آن کشور و ساير کشورها و از جمله همان بلادي که به استعمار درآمده بود و نسلي را که خود تربيت کرده بود، دست به اين اقدام زد.
در باره ايران و هند و بلاد عربي و دنياي اسلام تواريخي نوشته شد که عنوان تاريخ کمبريج به خود گرفت. در حال حاضر اين آثار به عنوان آثار کلاسيک مورد استفاده استادان و دانشجويان است. حتي در بسياري از کشورها حکم وحي منزل را دارد و به عنوان آخرين حرفها و نظرها مورد استفاده است.
تاريخ ايران آن سالهاست که به مرور به فارسي درآمده گرچه هنوز به طور کامل منتشر نشده است. اين تاريخ درست تا آستانه انقلاب اسلامي يعني سقوط نظام پهلوي آمده است.
اما تاريخ اسلام آن هم در دو جلد توسط برخي از مستشرقان بنام نوشته شده و سالهاست که متن انگليسي آن مورد استفاده است. متن فارسي شده آن به سال 1377 توسط احمد آرام به فارسي ترجمه و در يک مجلد توسط انتشارات امير کبير به چاپ رسيد.
اکنون همان کتاب توسط تيمور قادري در دو مجلد توسط شرکت چاپ و نشر بين الملل وابسته به مؤسسه امير کبير چاپ شده است.
مقايسه اين دو نشان مي دهد که تا يک جا بخش ها نزديک به هم است اما از جايي با يکديگر تفاوت هايي دارد.
متأسفانه مترجم دوم هيچ گونه توضيحي در باره ترجمه کتاب توسط مرحوم احمد آرام نداده و روشن نکرده که آيا احمد آرام کتاب را تلخيص کرده بوده يا بخش هايي را حذف کرده بوده يا به هر دليل ديگر چرا کتاب دوباره ترجمه و نشر شده است.
از آنجايي که برخي از اظهار نظرهاي نادرست هم در کتاب بوده ناشر مقدمه اي دو صفحه اي بر آن افزوده و توضيح داده که مسؤوليت آنها را به عهده نمي گيرد و در واقع در ترجمه کامل آن تنها امانت داري کرده است.
با يد اظهار تأسف کرد که با اين همه دستگاه هاي عريض و طويل همچنان يک دوره تاريخ ايران که به صورت مشترک توسط محققان مختلف ايراني نوشته شده باشد در اختيار نيست. کساني مانند زرين کوب خود به تنهايي اثري را پديد آوردند اما روشن است که اين کار بايد ضمن يک طرح مفصل و جامع صورت گيرد. اميدواريم مؤسسه ايرانشناسي اين طرح را در دستور کار خود قرار دهد.
به علاوه در باره تاريخ اسلام هم مانند همين کار بايد صورت گيرد. اين کار نيز بر عهده مراکزي چون بنياد پژوهشهاي اسلامي و مانند آن است.

انتشار پنج مجلد از اسناد امام خميني که در شهرباني کل کشور نگهداري مي شده و مشتمل بر اسنادي در فاصله آبان 1341 تا بهمن 1357 است قدم ارجمندي است در راه معرفي هرچه بهتر زمينه هايي که منجر به پيروزي انقلاب اسلامي شده است. اين اسناد حاوي گزارش هاي بسيار ريز و جزئي از فعاليت هايي است که به نفع امام و توسط اقشار مختلف مردم صورت مي گرفته است.
در مقدمه کتاب، ناشر آن که مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني است، کلياتي درباب اين اسناد آورده و اشاره کرده است که به طور طبيعي برخي از اين گزارشها غلط و يا حاوي اطلاعات نادرست و حتي کج فهمي هاست. با اين حال براي رعايت امانت عين اين اسناد درج شده تا مورد استفاده محققان قرار گيرد.
نکته جالب توجه آن است که در اين پرونده تعداد زيادي سند نگهداري شده است. اين اسناد مربوط به متن اعلاميه ها و بيانيه ها و حتي گاه جزوات کوچک تحليلي است که توسط افراد و اشخاص مختلف و يا سازمان ها و تشکل ها منتشر مي شده و گاه در هيچ کجاي ديگر اثري از آنها يافت نمي شود.
در ميان اين اسناد حتي کارپستال هايي ديده مي شود که مبارزان با تصوير امام و نوشته اي انقلابي طراحي کرده و در اعياد در نقاطي پخش کرده و يا حتي با پست براي کساني مي فرستادند. اين مسأله به خصوص در باره نيمه شعبان بسيار رايج بوده است.
اطلاعات مربوط به شهرها در اين پرونده جالب است. در بسياري از اين اسناد مي توان حوزه فعاليت هاي انقلابيون را در شهرهاي مختلف به دست آورد. حتي نام بسياري از کساني که عاشق امام بوده و در اين سالها مشغول فعاليت بوده اند در اين اسناد آمده است. گاه اين افراد چندان گمنام هستند که هيچ اثري از آنها در آثار ديگر نيامده است.
انواع مختلف فعاليت انقلابيون از الصاق اعلاميه ها و تظاهرات و يا استفاده از اجتماع حج براي فعاليت هاي انقلابي و بسياري از نکات ديگر را مي توان در اين اسناد ملاحظه کرد.
زائران ايراني هم که به نجف مي رفتند با تلاش طلاب انقلابي با امام در حرم مطهر امام علي (ع) آشنا شده و معمولا از اين طريق تحت تأثير مسائل انقلاب قرار مي گرفتند.
يکي از اين مسائل نقش کتابفروشي هاي مذهبي در شهرستان هاي مختلف است که به کار توزيع رساله امام و ديگر آثار مشغول بوده و گهگاه گرفتار مأموران دولتي و ساواک مي شده اند.
خوشبختانه در مقدمه جلد اول اين اسناد يک گزارش تحليلي از اين اسناد به دست داده شده که براي دريافت انقلاب بر محوريت امام و با استفاده از اين اسناد بسيار جالب توجه است. اما مطمئنا مقالات فراواني بر اساس اين اسناد مي توان نوشت و ناگفته هاي انقلاب را آشکار کرد.

جرجان و استرآباد و دو شهر که در فاصله يک صد کيلومتري از همديگر قرار دارند، هر دو از قدمت تاريخي برخوردارند. جرجان کهن تر بوده و از ميان رفته و اکنون خرابه هاي آن نزديک گنبد است. و اما استرآباد قدري متأخر است و در دوره پهلوي اول نامش به گرگان تغيير کرده است.
هر دو شهر از مراکز علمي ايران به شمار مي آمده و روزگاري خود محوري ميان خراسان و ري بوده واز سوي ديگر منتقل کننده فرهنگ ومعارف اسلامي به خوارزم ونواحي آن بوده است.
جرجان از همان آغاز محدثاني از شيعه را در خود جاي داد و به مرور داد و ستي ميان آنان و شيعيان ساري و آمل برقرار شد. بدين ترتيب نسلي از شيعيان امامي در اين شهر باليدند.
به مرور در قرن هفتم و هشتم اين شهر محفلي براي برخي از فرقه هاي صوفي – تأويلي شد و به تدريج منبعي براي ظهور گرايش حروفي گرديد. فضل الله استرآبادي از همين شهر است. کسي که او را به عنوان بنيانگزار حروفيه مي شناسند.
در عين حال تشيع امامي و فقاهتي هم در اين شهر در قرن هشتم رونق گرفت. بسياري از استرآبادي ها تشيع را به هرات و بعدها در اوائل دوره صفوي به هند بردند.
در دوران پيش از صفوي طلاب استرآبادي راهي نجف و حله شده نزد استادان مکتب حله آموزش مي ديدند. تعداد قابل توجهي از شاگردان محقق کرکي از استرآباديان بودند که آثار استاد را در ايران ترجمه و شرح کردند.
با طلواع ستاره دولت صفوي شماري از استرآباديان که اکنون از راست کيشان امامي بودند به ياري صفويه شتافتند و به کارهاي دولتي علمي مشغول گرديدند. فهرستي عريض و طويل از استرآباديان در دربار صفوي در روزگار نخست داريم که نشان مي دهد تا چه پايه آنان به اين دولت تازه تأسيس شيعي کمک کردند.
در اين کتاب در دو بخش به تاريخ تشيع در استرآباد پرداخته شده است.
بخش نخست تا پيش از صفوي است که اطلاعات تاريخي و رجالي مربوط به شيعه و نيز سادات و نفوذ آنان در اين ديار به دست داده شده است.
بخش دوم در باره نقش استراباديان به لحاظ علمي و اداري در دولت صفوي است. آثار علمي آنان به خصوص آثاري که در دفاع از تشيع بود به وفور ميان مردم ايران انتشار يافت و سهمي در رواج تشيع در نقاط ديگر هم داشت.

بسم اللَّه الرحمن الرحيم

تأليف کتاب حديث برادرى در سيره نبوى (ص) قريب به سه سال (80 - 78) به طول انجاميد.
موضوع کتاب در باره پيمان برادرى مسلمانان (مهاجرين و انصار) با هم و به خصوص پيمان برادرى رسول خدا (ص) و اميرالمؤمنين (ع) است که به دو بحث تاريخى و حديثى تقسيم و در نه بخش و يک خاتمه تهيه و تنظيم شده است.
خلاصه‏اى از اين دو بحث به قرار زير است.
الف - بحث تاريخى
اجتماع گروه‏هاى مختلف مسلمان در مدينه با توجه به تفاوتهاى فرهنگى و اجتماعى و نزاع‏هاى قبيلگى گذشته مى‏توانست نخستين جامعه اسلامى را از درون با بحران روبرو سازد. اما با تدابير مهم پيامبر(ص) از جمله تأسيس نظام برادرى ميان مسلمانان اين زمينه بحران به يکى سازنده‏ترين کارها در دوران رسالت تبديل شد. نويسنده در اين بخش به چگونگى اين رويداد مهم تاريخى صدر اسلام پرداخته است. اهداف و پيامدهاى سياسى و اقتصادى و فرهنگى اين موضوع را تبيين کرده و تاثير عميق آن را در نظام اجتماعى مدينة النبى (ص) نشان داده است.
ب - بحث حديثى
از زيباترين صحنه‏هاى اين رويداد مهم تاريخى، پيمان برادرى ميان رسول خدا (ص) و على (ع) بود که مسلمانان جايگاه مهم سياسى و معنوى اميرالمؤمنين (ع) را نزد پيامبر (ص) مشاهده کردند؛ موضوعى که پيوسته از سوى دشمنان آن حضرت و افراطيون اهل سنت ناخوشايند و مورد انکار قرار گرفته است. نويسنده در اين بخش که بخش زيادى از کتاب را به خود اختصاص داده اين موضوع را از نظر علماى شيعه و اهل سنت بررسى کرده است. از نظر علماى شيعه بحث چندانى در اين باره نبود چرا که به اتفاق آنان اين موضوع را قبول داشتند اما عمده بحث با علماى اهل سنت بود. در اينجا براى نويسنده اين سؤال مطرح بود که اولاً تمام علماى اهل سنت اين موضوع را نپذيرفته‏اند يا عده‏اى از آنان؟ ثانياً آن گروه از علماى اهل سنت که احاديث اين موضوع را تضعيف کرده و آنها را احاديثى ساختگى تصور کرده‏اند آيا حقيقتاً از نظر علمى به اين نتيجه رسيده بودند يا خير؟ براى اين که بحث به نتيجه برسد بايستى زبان مشترک حاصل مى‏شد از اين رو نويسنده روش خود را بر اين اساس گذاشت که براى نقد و بررسى احاديث مؤاخات، به تمام اصول و قواعد رجالى و حديثى اهل سنت پايبند و آنها را بپذيرد تا معلوم شود آيا با چنين فرضيه‏اى ما نيز به همان نتيجه يعني تضعيف و ساختگى بودن اين احاديث خواهيم رسيد يا خير؟
اين حق براى مخالفان محفوظ بود که نقل اين موضوع را دليل بر صحت آن ندانند. بنابراين، براى اينکه بحث کاملاً علمى و مثمر ثمر باشد مراحل مختلفى بايستى طى مى‏شد که به طور خلاصه عبارتند از:
1. احاديث اين موضوع که به طريق مختلف از اهل بيت (عليهم السلام) و اصحاب رسول خدا (ص) و نيز تابعين روايت شده استخراج و برخى از سلسله سند آنها از نظر علماى شيعه بررسى شد. نتايج آن نشان داد صحت اين موضوع نزد علماى شيعه اتفاقى است.
2. نظرات علماى اهل سنت در باره اين موضوع جمع آورى شد. افراد قابل توجهى از آنان که تعدادشان نزديک به چهل نفر مى‏رسد احاديث اين موضوع را صحيح و پيمان برادرى رسول خدا (ص) و على (ع) را تاييد کرده بودند. گروهى نيز تمام اين احاديث را ضعيف و اين موضوع را ساخته و پرداخته محدثان شيعه مى‏دانستند. براى پاسخ به اين گروه لازم بود تمام احاديث که قريب به 150 روايت مى‏بود از کتب اهل سنت استخراج شود. آنگاه با اصول پذيرفته شده آنان در رجال و حديث، اسناد آن روايات مورد سنجش قرار گيرد که نتايج به دست آمده در چند بخش بيان شده است. اين نتايج که همراه با نمودارهاى مختلفى است نشان مى‏دهد که حديث برادرى رسول خدا (ص) و على (ع) صرف نظر از تواتر آن نزد اهل سنت، تضعيف آن روايات، ادعايى است که با اصول پذيرفته شده خود آنان صحيح نمى‏باشد. براى تبيين اين مطلب بحث‏هاى مختلفى طرح و بيان شده است.
در بخش پايانى کتاب، اشعارى که از قرن اول تا دوازدهم هجرى در باره برادرى رسول خدا (ص) و على (ع) سروده شده، به همراه ترجمه آنها آمده است. اين کتاب داراى يک خاتمه است که در آن مجموعه احاديث برادرى رسول خدا (ص) و على (ع) در منابع شيعه و اهل سنت جمع آورى شده است.

پروفسور خليل اينالجيک يا اينالجق يکي از مورخان برجسته معاصر ترکيه ومتخصص در تاريخ عثماني است که آثار فراواني در باره تاريخ اين دولت نوشته است.
کتاب حاضر مجموعه مقالات اوست که ميان سالهاي 1960 تا 1994 نوشته و به زبان انگليسي در يک مجموعه که همين کتاب حاضر است انتشار يافته است.
کتاب در سه بخش تنظيم شده است:

بخش اول در باره تاريخ نگاري عثماني مشتمل بر دو مقاله است. يکي در باره تعيين ادوار مختلف در تاريخ دولت عثماني است که اظهار نظرهاي مختلف را مطرح کرده است. مقاله دوم اين مجموعه در باره يک تاريخ نويس عصر نخست عثماني يعني عاشق زاده پاشا ست که مؤلف کوشيده است تا ديدگاه ها و روش او را مورد تحليل قرار دهد.

بخش دوم کتاب در باره سلاطين و سياست ها مشتمل بر هفت مقاله است.
محاصره ايزنيک و جنگ بافئوس / يالات اواي که بر اساس اسناد عثماني و بيزانسي مورد بررسي قرار گرفته است. حادثه اي که در تعيين سرنوشت تاريخ عثماني بسيار مؤثر بود.
مقاله دوم يک تجديد نظر انتقادي در باره کتاب فرانز بابينگر در باره تاريخ زندگي سلطان محمد فاتح است. وي به منابعي که بابينگر از آنها گذشته توجه ويژه کرده است.
سومين مقاله جريان تصميم گيري حکومت عثماني و نقش اصلي سلطان در تصميم گيري ها در اين دولت است.
چهارمين مقاله در باره سيتسم قضايي دولت عثماني است.
پنجمين مقاله در پاسخ اين پرسش است که چرا در دوره سليمان اول کوشش خاصي در باره تفسير قوانين در باره ملکيت زمين و ماليات شرعي بر اساس نظريه فقهاي اسلام صورت گرفته است.
ششمين مقاله در باره کارهاي خلاف قانون دفتر دار سوريه است.
هفتمين مقاله در باره مقام مستقل پطريک ارتدوکسها در دولت عثماني و مسؤوليت هاي اوست.

سومين بخش کتاب تحت عنوان جامعه و اقتصاد از شش مقاله تشکيل شده است:
اول مقاله اي کوتاه در باره چگونگي مسلمان شدن ترکها و وضعيت اسلام در آسياي صغيراست.
دوم تلاش هاي سلطان محمد فاتح براي بازسازي استانبول
سوم در باره قرار داد تسليم شدن گالاتاي جنويزي به دولت عثماني که مورد تفسير غلط برخي از منابع غربي قرار گرفته است.
چهارم نقش مهم اتباع رومي يا يوناني سلطان در اقتصاد و ماليه دولت عثماني.
پنجم يک گروه اجتماعي تحت نام عراب بگرد جولار و اصل و منشأ آنها و نيز سازمان اجتماعي ايشان ه در غرب آسياي صغير زندگي مي کردند.
ششمين مقاله در باره اين است که کي و چگونه دولت عثماني به کنترل تنگه هاي معروف و نيز درياي سياه مي پرداخت.
نويسنده اين گزارش: آيش بايلاک (دانشجوي تربيت مدرس)

کودتاي 1299، تغيير سلطنت قاجار به پهلوي و روي کار آمدن رضا شاه، منشأ وقايعي در کشور گرديد که رسميت يافتن کشف حجاب از جمله اين رخدادهاست. مهدي صلاح نويسنده کتاب کشف حجاب، در يک مقدمه، شش فصل و در پايان با نتيجه گيري خود سعي نموده با استفاده از اسناد و منابع تاريخي به سير کشف حجاب با توجه به زمينه ها، پيامدها و واکنش هايي که اين مسأله در زمان رضاشاه به همراه داشت بپردازد. وي پايان کتاب 379 صفحه اي خود را به فهرست منابع، پيوست ها که شامل متن اسناد، اسناد و تصاوير مي باشد و نيز فهرست اعلام اختصاص داده است.
نويسنده در پژوهش خود از دو دسته منابع اصلي و فرعي استفاده نموده که در مقدمه به صورت نسبتا مفصل آن ها را مورد نقد قرار مي دهد. منابع اصلي وي را اسناد تاريخي کشف حجاب قبل از شهريور 1320 شامل: اسناد عادي و محرمانه، اسناد تاريخي کشف حجاب بعد از شهريور 1320، نشريات و مجلات شامل: زبان زنان، مجله جمعيت نسوان وطنخواه ايران، عالم نسوان، مجله ايرانشهر و منابع فرعي وي خاطرات و تاريخ هاي سياسي، اجتماعي آن دوران شامل: خاطرات و خطرات، سي خاطره از عصر فرخنده پهلوي، مأموريت براي وطنم، رستاخيز ايران و تاريخ معاصر ايران در برمي گيرد.
مؤلف در فصل اول با توجه به دو بعد تاريخي و ديني حجاب، بررسي ريشه هاي تاريخي کشف حجاب را جستجو در مسأله تجدد طلبي - ضمن بيان ديدگاه هاي مختلف آنان نسبت به اين امر - دانسته که از عصر قاجار آغاز شده و در زمان رضا شاه فرصت عملي شدن اين طرح در سطح وسيع و تسريع در آن فراهم آمد. وي تأثير افکار تجددطلبانه در تغيير پوشش زنان و مردان ايراني عصر قاجار و سير شتابنده آن در عصر پهلوي به صورت وضع قوانين عرفي و تجديد سازمان قوه قضائيه، تغيير نظام آموزشي و گسترش سازمان هاي آموزشي به شيوه غربي، ترويج و تحميل لباس و کلاه اروپايي به ايرانيان و رفع حجاب از زنان را مورد بررسي قرار داده است.
در فصل دوم نويسنده به زمينه هاي فکري داخلي و خارجي اين جريان پرداخته و اتحاد شکل البسه مردان، برگزاري کنگره زنان شرق در ايران، گسترش مدارس دخترانه به شيوه کشورهاي اروپايي، سفر رضا شاه به ترکيه و تشکيل کانون بانوان را از زمينه ها و مقدمات کشف حجاب در ايران مي داند.
فصل سوم، اعلام کشف حجاب و اقدامات سازمان يافته براي پيشبرد آن شامل گام هاي آغازين کشف حجاب به لحاظ نظري و عملي، بخشنامه عمومي اعلام کشف حجاب، هفدهم دي ماه 1314 و اعلام رسمي کشف حجاب و نيز اقدامات تبليغي و بازدارنده و انتظامي که جهت پيشبرد کشف حجاب انجام شد را مورد بررسي قرار داده است.
فصل چهارم هم به سير کشف حجاب در شهرها، ولايات و مناطق عشايري اختصاص دارد.
فصل پنجم نيز واکنش اقشار مختلف روشنفکران، دولتمردان، روحانيون، زنان که شامل زنان امراء، رجال سياسي و اشراف، زنان روشنفکر و تحصيل کرده، زنان ساير طبقات شهري، زنان روستايي و عشايري در برابر کشف حجاب و واکنش دولت در قبال مخالفين، قبل و بعد از شهريور 1320 و خروج اجباري رضا شاه از کشور را مورد بررسي قرار مي دهد.
در فصل ششم و پاياني، نويسنده پيامدهاي اجتماعي، فرهنگي، اقتصادي و سياسي کشف حجاب را از دو بعد مثبت و منفي از ديدگاه موافقان و مخالفان مورد توجه قرار داده است.
مهدي صلاح در بررسي پيامدهاي سياسي کشف حجاب به بيان جملاتي از امام خميني (ره) در زمينه کشف حجاب اشاره نموده که به عنوان سخن پاياني در معرفي کتاب به آن اشاره مي گردد.
«ما مي گوييم زن ها را به اسم آزادي و ترقي به فساد نکشيد و منحرف نسازيد. شما حساب کنيد در اين بيست و چند سالي که از اين کشف حجاب مفتضح مي گذرد چه چيزي عايد زن ها شده، چه چيزي عايد مردها شده و چه چيزي عايد اين مملکت گرديده است».

{نوشته: منيره شريعت جو}

کتاب دلدادگان آزادي شرح حال شماري از زندانيان سياسي پيش از انقلاب است که به عنوان مجلد اول منتشر شده اما همين تعداد موجود از حرف الف آغاز شده و به حرف هاء ختم شده است.
در اين فهرست براي هر يک از زندانيان سياسي چند اطلاع قابل توجه آمده است.
اولا تصوير بيشتر آنان درج شده است.
ثانيا زمان دستگيري و سنوات زندان آنان و محل زندان شدن آنان تقريبا با دقت آمده است.
ثالثا براي هر شخص بين يک يا دو صفحه در نظر گرفته شده و از اين جهت کار متعادلي عرضه شده است. البته استثناءاتي وجود دارد که از آن جمله شرح حال شهيد رجايي است.
رابعا هيچ نوع جهت گيري سياسي روز ملاحظه نشده و براي هر کسي که اطلاعاتي در دست بوده مدخل اختصاص داده شده است.
خامسا در اين شرح حال به از کليات تولد و محل زندگي به صورت تقريبا يکسان و يکنواخت از تحصيلات و ازدواج و نام همسر و تعداد فرزندان و سرنوشت تحصيلي آنان و نيز مشاغل آنان پس از انقلاب سخن به ميان آمده است.
از اطلاعات ارائه شده چنين به دست مي آيد که براي جمع آوري آن ها از خود شخص استمداد شده و از اين جهت از دقت خاصي برخوردار است.
اطلاعات ارائه شده راجع به اشخاص تقريبا تا اين اواخر يعني سال 82 را در بر دارد.
در اين مجلد تقريبا شرح حال نزديک به 150نفر از زندانيان سياسي آمده است.
دست اندر کار نشر اين کتاب کانون زندانيان سياسي مسلمان قبل از انقلاب است که خود به خود نام افراد کمونيست در اين فهرست نيامده است.

بحرين و عمان از مناطقي هستند که از همان زمان حيات رسول خدا (ص) در ارتباط با اسلام قرار گرفتند. رفت و آمد اعراب اين نواحي به مکه به دليل اشتراک در عقايدشان با مشرکين مکه سبب شده بود تا از آمدن اسلام آگاه شوند.
به علاوه بلافاصله پس از آن که رسول خدا (ص) در حديبيه با قريش صلح کرد، شروع به نگارش نامه به سلاطين و بزرگان دنياي پيرامون خود کرد که از آن جمله نگارش نامه هايي به بزرگان اين نواحي بود.
پس از آن هم اعراب اين نواحي در ارتباط نزديک تري با اسلام قرار گرفته و دولت هاي بعدي توجه کامل به آن ناحيه داشتند. بسياري از قبايلي که منسوب به اين مناطق بودند به عراق رفت و آمد داشته و در حوادث قرن اول و دوم ياد و نامي از آنان در حوادث و رويدادهاي مهم مي بينيم.
نويسنده با استفاده از منابع اصلي تاريخ اسلام تلاش کرده است تا ارتباط اين ناحيه از جهان اسلام را با مرکزيت آن در مدينه و سپس عراق و شام بررسي کند.
فصل اول: بحرين و عمان در دوران نبوت
فصل دوم: بحرين و عمان در دوران خلافت خلفاي اول
فصل سوم: بحرين و عمان در دوران اموي
بحث از ارتداد از مباحثي است که وي در فصل دوم به آن پرداخته است.
همين طور پرداختن به برخي از شورشهاي اين منطقه به خصوص آن مقدار که تحت تأثير خوارج بوده و در جنوب ايران هم بازتاب داشته در فصل سوم مورد توجه او قرار گرفته است.
اما جالب تر از همه برخوردهاي مردم اين ديار با پيامبر است که براي علاقمندان به آن دوره مي تواند يک مرور بر آنچه در اين باره آمده تلقي شود.

آذربايجان شرقي به عنوان يکي از مناطق بااهميت و حادثه خيز ايران در طول تاريخ همواره از ابعاد مختلف مورد تحقيق پژوهشگران رشته هاي مختلف قرار گرفته است. لذا دسترسي به منابع از ضروريات اوليه براي انجام اين امر مي باشد.
دکتر هادي هاشميان از جمله کساني مي باشند که نسبت به اين مهم اقدام نموده و کتابشناسي جامع آذربايجان شرقي را در 2668 صفحه و در چهار مجلد به نگارش درآورده اند؛ هر چند قبل از ايشان کتابشناسي هايي درباره آذربايجان (شرقي و غربي) توسط ناهيد حبيبي آزاد، انتشارات کتابخانه ملي و کتابشناسي ديگري نيز توسط نجيبه افناني، انتشارات دانشگاه علامه طباطبايي به چاپ رسيده است. اما کتابشناسي جامع آذربايجان شرقي داراي ويژگي هاي خاصي است که در معرفي بيشتر کتاب با آن آشنا خواهيم شد.
نويسنده ضمنا کتابشناسي ديگري با عنوان کتابشناسي ربع رشيدي و خواجه رشيدالدين فضل الله همداني به چاپ رسانيده است که جهت آشنايي بيشتر ذيل همين کتابشناسي به معرفي آن نيز پرداخته مي شود.
مؤلف در جلد اول کتابشناسي جامع آذربايجان شرقي به معرفي کتابشناسي ها و فهرست ها، فهرست ميکروفيلمها و ميکروفيش هاي نقشه ها و پروژه هاي عمراني، راهنماها، دايره المعارف و فرهنگ نامه ها، نشريات ادواري، کتاب و کتابداري، اسناد و نسخ خطي، علوم اجتماعي، فرهنگ عامه، فرهنگ و آموزش، و ارامنه پرداخته است.
جلد دوم اختصاص به کتاب هاي مربوط به زبان و ادبيات، معرفي شعرا و شخصيت هاي ادبي، عرفاني و ديني آذربايجان شرقي دارد.
جلد سوم به معرفي کتاب هاي تاريخ و جغرافيا، سفرنامه ها، و انقلاب اسلامي آذربايجان شرقي پرداخته است.
جلد چهارم نيز اختصاص به دوران مشروطيت، هنر، علوم و فنون، و معرفي پايان نامه ها داده شده است.
اما از ويژگي هاي کتابشناسي جامع آذربايجان شرقي مي توان به موارد زير اشاره نمود:
1) اولين کتابشناسي است که به طور اختصاصي به آذربايجان شرقي پرداخته است. و تازه ترين اطلاعات درباره آذربايجان شرقي تا سال 1381 را به اطلاع خوانندگان مي رساند.
2) مؤلف علاوه بر کتاب ها، به گردآوري منابعي چون ميکروفيلم و ميکروفيش ها نيز اقدام نموده است که در زمينه اطلاع رساني بسيار مهم مي باشد.
3) وي علاوه بر منابع فارسي، منابع ترکي، عربي، انگليسي، فرانسه و روسي را نيز ذکر نموده است.
4) محل نگهداري کتاب ها، گزارش ها و پايان نامه ها که به زبان فارسي نگاشته شده اند به طور دقيق معرفي شده، که خود کمک شاياني جهت دسترسي آسان تر محققان به اين منابع و مآخذ مي باشد.
5) از محاسن ديگر کتاب آوردن نمايه ها ي اشخاص، مؤسسات، عنوان کتاب – گزارش، مقالات، نقشه ها، اسناد تاريخي، و ... SUBJECT INDEX و COMMON INDEX به صورت جداگانه مي باشد.

کتاب ديگر دکتر هادي هاشميان، کتابشناسي ربع رشيدي و خواجه رشيدالدين فضل الله همداني مي باشدکه توسط ناشر کتاب قبلي، سال 1384 و در 279 صفحه براي اولين بار به چاپ رسيده است.
وي در اين کتاب با ارائه گاهشماري کوتاهي از زندگي خواجه رشيدالدين فهرست تأليفات خواجه، آثار چاپي وي، کتابهاي مستقل، کتاب هايي که بخشي از آن مرتبط به موضوع مي شود، مقاله و پايان نامه هايي که درباره خواجه رشيد الدين و ربع رشيدي به نگارش در آمده را ذکر نموده است.
نويسنده همانند کتاب قبلي در کتابشناسي خود به معرفي کتاب ها و مقالات به زبان هاي عربي، ترکي و لاتين نيز پرداخته که حائز اهميت است.

اما در اين دو کتاب مسأله اي که به چشم مي خورد مربوط به چاپ برخي صفحات مي باشد. به عنوان نمونه در کتابشناسي جامع آذربايجان شرقي، مقدمه مؤلف و در کتابشناسي ربع رشيدي و خواجه رشيد الدين فضل الله همداني منابع و مآخذ که عنوان آن ها در فهرست مطالب ذکر شده به چاپ نرسيده است.

نوشته : منيره شريعت جو

سومين شماره مجله پانزده خرداد چاپ شد. در اين شماره مقالاتي وجود دارد که برخي ادامه مقالات پيشين و برخي هم مطالب تازه است.
از ميان تازه ها يادداشت هاي آقاي شيخ محمدعلي اراکي انصاري است که در باره زنداني شدن وي به همراه بيش از هشتاد نفر از علما و خطبا در روزهاي بعد از پانزدهم خرداد در زندان موقت شهرباني تهران فراهم آمده است. فهرستي از افراد زنداني از آن جمله است که خود آقاي اراکي همان زمان نام آنان را يادداشت کرده است.
آقاي اراکي برخي از اشعاري را هم که آن زمان سروده در اين يادداشتها آورده است. از آن جمله:
واعظا بحث بزه کاري رندان به تو چه
از سياست سخن و رفت زندان به تو چه
تو که نه قاضي و نه محتسبي و نه پليس
انتقاد از روش دسته دزدان به تو چه
همين طور شعر بلندي که در درون آن اسامي برخي از چهره هاي برجسته روحاني زنداني از قبيل آقاي فلسفي و شيخ عباس علي اسلامي و غيره آمده است.
بخشي از اين يادداشتها، مطالبي است که روحانيون زنداني براي آقاي اراکي به رسم يادگار نوشته اند.
از آن جمله يادداشت دو صفحه اي استاد مطهري است که با شعري از مولانا آغاز شده است:
اين جهان جنگ است چون کل بنگري
ذره ذره همچو دين با کافري
و بعد هم اشاره به جنگ حق و باطل اين که فاما الزبد فيذهب الي آخر.
يادداشتي هم به خط آقاي فلسفي است و اشاره به اين که براي آن که وقت آقايان در اين محبس تلف نشود روزي دو بار صبح و عصر مجلس مناظره و مباحثه تشکيل مي شده است.
يادداشتي از آقاي مکارم با اين تعابير که آزادي و آزاد منشي از بزرگترين موهبات خداست.
همين طور دست خط هايي از شهيد هاشمي نژاد، شهيد غفاري، محمد حسين خندق آبادي، بکائي، محدث زاده، و عده زيادي ديگر که عين دستخط آنها چاپ شده است.

مقاله ديگر با عنوان پانزده خرداد رويدادي که به تاريخ تبديل شد شامل مقاله و اسناد و تصاويري تازه در باره پانزدهم خرداد است.
قسمت سوم مقاله تأملاتي نظري و تاريخي در علل و انگيزه هاي پيدايش جريان آقاي منتظري در اين شماره درج شده است. اين مقاله از آقاي روحاني است.
اسوه استبداد ستيزي در باره شهيد سعيدي مقاله ديگر اين شماره است.
رژيم صهيونيستي و اصلاحات ارضي مقاله ديگر از آقاي سيد حميد روحاني است.
شهيد مطهري و حکمت وحدت و همبستگي هم مقاله اي در باره آقاي مطهري که واحد اسناد بنياد تاريخ پژوهي فراهم آورده است.
مقاله اي هم در باره کتاب دخترم فرح توسط يعقوب توکلي در اين شماره به چاپ رسيده است.
يهوديان ايران و تحريف تاريخ عنوان مقاله ديگري از اين مجموعه است که توسط هادي رستمي نوشته شده است.

آدرس اينترنتي بنياد تاريخ پژوهي در پيوندهاي سايت ما موجود است.

هفتمين شماره مجله مطالعات تاريخي وابسته به مؤسسه مطالعات و پژوهشهاي سياسي منتشر شد.
مقالات اين شماره که همگي در باره قيام پانزده خرداد است عبارتند از:
مروري بر زمينه ها و آثار قيام 15 خرداد / صادق تهراني
گفتگو با حجت الاسلام و المسلمين سيد هادي خسروشاهي
15 خرداد تهران بر اساس گزارش هاي ساواک / يحيي آريا بخشايش
ياوران آفتاب / جعفر کاظمي
15 خرداد در آيينه مطبوعات داخلي / ميرزا باقر عليان نژاد
15 خرداد از ديدگاه رسانه هاي خارجي / سيف رنجبر
ابراهيم فخاري / علي شجاعي صائين
معرفي کتاب : 15 خرداد به روايت اسناد / محسن غني ياري
کتابشناسي قيام 15 خرداد / حسين نصيري
تازه ترين مطالب اين شماره هما ن مقاله 15 خرداد تهران به روايت اسناد است.
اين مؤسسه سه کتاب ديگر هم منتشر کرده است:
کشف حجاب
حق قضاوت کنسولي کاپيتولاسيون
کالبد شکافي يک واقعه 17 شهريور 1357

هر سه کتاب مجموعه مقالات و سخنراني هاي طرح شده در نشست هاي علمي با همين عناوين است.


آدرس سايت اين مؤسسه در پيوندهاي سايت ما موجود است.

هندوستاني که من ديدم (سفرنامه هند)، سيد علي ميرشريفي، چاپ اول، قم: دليل ما، 1384

هند به عنوان سرزمين عجايب در شرق آسيا از زمان هاي باستان همواره توجه جهانگردان زيادي را به خود جلب کرده که نوشته هاي باقي مانده از آنان از گذشته تاکنون بيانگر اين مطلب است.
آقاي سيد علي ميرشريفي يکي از محققين ايراني از زمره کساني هستند که در سال 1381 شمسي از تاريخ سه شنبه 21 آبان، مصادف با 6 رمضان 1423 تا چهارشنبه، 11 دي ماه برابر با 27 شوال 1423 عجري قمري با دو هدف تبليغي و تحقيقي سفري پنجاه و يک روزه به کشور هندوستان نموده و خاطرات خود از سفر به سرزمين هفتاد و دو ملت را تحت عنوان هندوستاني که من ديدم (سفرنامه هند) به رشته تحرير در آورده اند.
سفرنامه 424 صفحه اي ايشان از دو بخش تشکيل يافته است. نخستين بخش آن که بيست و پنج روز اول سفر ايشان را تشکيل مي دهد اختصاص به گزارش سفر تبليغي ماه رمضان ايشان در بين دانشجويان ايراني در چنديگر است که ضمن آن راجع به سرزمين هند، مردم، سيستم آموزشي، اماکن تاريخي و مراسم هاي مختلف هنديان اطلاعاتي نيز به خوانندگان مي دهد.
بخش دوم که بخش اعظم کتاب را تشکيل مي دهد به مرحله تحقيقاتي و ديدار از مراکز علمي سفر ايشان اختصاص يافته که روز بيست و ششم تا پنجاه و يکم را در برگرفته است. و همانند بخش قبلي راجع به سرزمين، مردم و ساير اطلاعاتي که مربوط به هند است را نيز شامل مي شود.
در پايان کتاب نيز تصاويري از اماکن و مراسم هاي مذهبي هند به چاپ رسيده است.
سفرنامه هند جناب آقاي ميرشريفي، علاوه بر گزارشي که از سفر خود بيان نموده داراي اطلاعاتي است که آن را از ساير سفرنامه ها ممتاز مي سازد، از جمله:
- نويسنده ضمن داشتن نثري روان و شيوا، در جاي جاي کتاب خود به معرفي کتاب هايي مرتبط به موضوع پرداخته تا خوانندگان علاقمند جهت کسب اطلاعات بيشتر به آن ها مراجعه نمايند.
- و نيز مؤلف ضمن معرفي اماکن تاريخي، شخصيت هاي تاريخي، مذاهب و ... اطلاعات تاريخي دقيقي را که با استفاده از منابع در ايران و هند - چنان چه خود مؤلف در مقدمه به آن اشاره نموده است - به دست خوانندگان مي دهد و سفرنامه را به لحاظ اطلاعات تاريخي ارائه شده دايره المعارفي کوچک و منبعي معتبر در زمينه هند ساخته است. به گونه اي که خواننده اطلاعات مفيدي در زمينه سرزمين هند به لحاظ جغرافيايي، وضعيت سياسي، اجتماعي، آموزشي، راه يافتن اسلام و تشيع در هند، مذاهب در هند، استعمار در هند، استقلال و شيوه اداره هند، روابط ايران و هند و نيز زندگينامه شخصيت هاي مختلفي چون گاندي، نظام الدين اوليا، امير خسرو دهلوي، سلاطين مسلمان هند، سر سيد احمد خان، جلال الدين محمد اکبر شاه، قاضي نورالله شوشتري، شمس العلماء سيد ناصر حسن لکهنوي، مير حامد حسين لکنهوي، ابوالکلام آزاد متفکر آزاد انديش معاصر و نيز اماکن تاريخي چون سابقه تاريخي مسجد بابري، اماکن آموزشي و برخي کتابخانه هاي هند به دست مي آورد.
جهت آشنايي بيشتر نسبت به اين سفرنامه بخش هايي کوتاه از کتاب انتخاب گرديده که در ذيل به آن ها اشاره مي شود.
در صفحه 78 در باره پرستش گاو و احترام به آن آمده است:
«مسأله حرمت گاو در طول تاريخ هندوستان بهانه اختلاف و نزاع بين مسسلمانان و هندوان بوده است. در سال 1946 م در بحبوحه اختلافات مسلمانان و هندوها و زمزمه تجزيه و تقسيم هندوستان که اختلافات به سرحد انفجار رسده بود، يک روز در کلکته يک گاو ولگرد سر سبزي هاي يک سبزي فروش مسلمان رفت، سبزي فروش براي جلوگيري از خوردن سبزي هايش ضربه اي به گاو زد. در اين هنگام با اعتراض همسايه لباس فروش هندوي خود مواجه گرديد. هر دو گريبان يکديگر را گرفتند. آن گاه عده اي از مسلمانان به دفاع از سبزي فروش و گروهي از هندوان به حمايت از لباس فروش پرداختند. آشوب و فتنه بزرگي برپا شد که در مدت سه روز پنج هزار نفر از هر دو طرف کشته شد. پس از گاو، مار، بوزينه، تعدادي از پرندگان و حتي برخي از درختان نزد هندوان مقدس است و آن ها را مي پرستند.»
در بخشي از اطلاعات تاريخي که نويسنده در باره مسجد بابري که تا سال هاي اخير مورد نزاع و درگيري هاي ميان مسلمانان و هندوان بود در صفحه 135 چنين آمده است:
«... مسجد بابري در سال 935 هجري مطابق با 1528 م در دوران حکومت ظهيرالدين محمد بابر، مؤسس امپراتوري مغول، در منطقه آيوديا در نزديکي شهر فيض آباد بر فراز تپه اي پايه ريزي شد و به نام وي نامگذاري گرديد. منطقه آيوديا براي هندوها بسيار مقدس بود، از اين رو يک صاحب منصب انگليسي در سال 1885 م هنگام ثبت احوال منطقه فيض آباد و تهيه اسناد منازل از سر عمد نوشت که مکان مسجد بابري قبلا يک بتخانه و متعلق به هندوها بوده، پس از انهدام آن بر ويرانه هايش مسجد بابري را ساخته اند ... دادگاه در سال 1952 م مالکيت مجموعه مسجد را در اثر اختلافات بين هندوان و مسلمانان به دست گرفت.
بعدها در سال 1986 م دادگاه حکم بازگشايي مسجد را براي عبادت معبد رام صادر کرد، در پي آن مسلمانان در سراسر هند عزاي عمومي اعلام کردند ... چند سال بعد در ماجراي گذاشتن سنگ بناي معبد هندوها در اين منطقه، ششصد نفر در اختلافات فرقه اي کشته شدند. در سال 1992 م سيصد هزار نفر هندو به مسجد بابري هجوم بردند و آن را تخريب کردند...».
در جايي ديگر نويسنده در صفحه 183 ماجراي ديدار خود از قرآن منسوب به امام علي (ع) را چنين ذکر مي کند:
«... روانه دانشگاه عليگر گشتيم و با اجازه کتبي رئيس کتابخانه نزد کتابدار رفتيم. او مخزن را باز کرد و ما داخل شديم. قرآن منسوب به اميرالمؤمنين (ع) را که از مجموعه اهدايي مرحوم سبحان الله بود آورد، سوره فاتحه و قسمتي از سوره بقره را داشت و بسيار قديمي و کهن بود».
در باره کتابخانه مولانا ابوالکلام آزاد در صفحه 188 نيز مي نويسد:
«کتابخانه در دو طبقه و داراي سه سالن بزرگ مطالعه به ظرفيت نزديک دو هزار نفر است. اين کتابخانه با ظرفيت بيش از يک ميليون کتاب داراي قريب نهصد هزار جلد کتاب است و بخش نسخه هاي خطي آن با داشتن حدود پانزده هزار نسخه خطي نفيس به زبان هاي فارسي، عربي، اردو و سانسکريت يکي از بهترين مجموعه هاي نسخ خطي جهان به شمار مي آيد».
نويسنده در صفحه 239 در باره جايگاه نماز نزد غير مسلمانان هند چنين مي گويد:
«مردم هند، اعم از مسلمان و هندو و غيره به نماز خيلي احترام مي گذارند و کاملا مراعات حال نمازگزاران را مي کنند. حتي مأموران و خدمه در طي تردد خود با دقت کامل عبور مي کردند و به هيچ وجه پا روي سجاده نمي گذاشتند».
و در صفحه 287 کتاب نيز در باره ارادت غير مسلمانان به امام علي (ع) مي نويسد:
«هندوها نيز به اميرالمؤمنين و فرزندانش ارادت خاصي دارند، حتي برخي نام فرزندان خود را علي مي گذارند».
در باره امنيت در هندوستان نويسنده کتاب معتقد است که آمار سرقت و خلافکاري نسبت به تعداد جمعيت و وضعيت اقتصادي مردم هند کم است، وي در صفحه 252 در اين باره چنين مي نويسد:
«پذيرش اين مطلب براي اينجانب بسيار مشکل بود، بعد ها خودم ديدم ديوار خانه ها معمولا يک متر و يا کمتر است و درهاي آنها نيز عموما شب ها تا به صبح باز است و چندين موتور سيکلت نيز داخل حياط ها پارک شده، ولي احدي به آن ها کاري ندارد! بي آن که حضور گسترده پليس و نيروهاي انتظامي مشهود باشد. مردم به گونه اي تربيت شده اند که عموم آنان در فکر سرقت و دزدي نيستند... از عباس علي پرسيديم: چرا در اين کشور به اين پهناوري و با اين جمعيت زياد و فقر گسترده، دزدي به ندرت رخ مي دهد؟ او فرمود: اولا عموم مردم هند دنبال کار و کاسبي و به دست آوردن يک لقمه نان حلال و زندگي آبرومندانه هستند. ثانيا اگر هم کسي دزدي کند قبل از آن که نيروهاي دولتي به سراغ دزد بيايند و او را به دستگاه قضايي تحويل دهند خود مردم دزد را بدون محاکمه مي کشند لذا ديگر کسي هوس دزدي نمي کند».
در بخش هاي مختلف کتاب نويسنده از مهاجرت ايرانيان به هند هم سخن گفته است؛ از جمله در صفحه 295 کتاب چنين آمده است:
«روستاي عليپور در دل جنگل هاي استان بنگلور واقع شده و آن مناطق همانند مازندران ايران سرسبز و حاصلخيز است ... دو نفر از شيعيان متمکن و صاحب نفوذ که گويا در اصل ايراني تبار و از مازندران ايران بودند به منطقه عليپور که نام آن «بلي کونته» بوده هجرت مي کنند، آن گاه براي اجراي امور مذهبي خود يک نفر روحاني به نام شيخ اسدالله را از حيدآباد به عليپور مي آورند، بعد شيعيان ايراني تبار آن مناطق که عموم آنان از مازندران ايران بودند بدانجا پناه برده و در عليپور ساکن مي شوند. نکته قابل توجه اين که هنوز بسياري از ساکنان عليپور فرهنگ مازندراني خود را حفظ کرده اند و حتي تعدادي از آنان چهره شان نيز همانند چهره هاي مازندراني هاست. گويند تا پنجاه سال قبل پيرمردها فارسي صحبت مي کرده اند...».
درباره رابطه دولتمردان و مردم و نوع زندگي آنان، مؤلف در صفحه 331 آورده است:
«جالب است در اين جا يادآور شوم که اين آموزه هاي گاندي هنوز کم و بيش در بين دولتمردان هند يافت مي شود. دوست فاضل جناب آقاي حسن نجفي برزگر دانشجوي مقطع دکتري تاريخ و از اعضاي خانه فرهنگ جمهوري اسلامي ايران در هند فرمود: يک بار با قطار درجه دو از لکهنو به کلکته مي رفتيم، در کوپه اي که من بودم يک نفر از وزراي کابينه راجيو گاندي بود که براي شرکت در کنفرانسي به کلکته مي رفت، او مشغول تنظيم وترتيب کارهايش بود. پرسيدم: چرا شما با هواپيما به کلکته نمي رويد؟ گفت: قطار از چند جهت مناسب تر است؛ اولا ما مي خواهيم با مردم کشورمان اظهار همدردي نماييم و تا جايي که ممکن است مانند آنان از وسايل عمومي و ساده استفاده کنيم، ثانيا شب را داخل قطار به سر مي برم، ديگر نيازي نيست تا در کلکته به هتل بروم و يا مزاحم دوستان و آشنايان شوم، ثالثا از اين فرصت استفاده کرده، کارهايم را راجع به کنفرانس مرتب و منظم و آماده مي کنم».
نويسنده در بيان فرهنگ مردم هند در صفحه 341 چنين مي گويد:
«مردم هندوستان به عقايد مذهبي و آداب و رسوم چندين هزار ساله خود پايبندند و اصرار مي ورزند. آنان به پيشينه خود افتخار مي کنند و به هيچ وجه جاضر نيستند از فرهنگ باسابقه و ريشه دار آبا و اجدادي خودشان دست بردارند. بر خلاف اين که قريب دو قرن انگليسي ها فرهنگ منحط غربي را در اين سرزمين تبليغ کردند و هم اکنون نيز شبانه روز متجاوز از شصت کانال تلوزيوني و ماهواره هاي غربي که اکثر قريب به اتفاق آن ها شبانه روز يکسره در حال ترويج و اشاعه فحشا و فسادند و در و ديوار شهرها نيز مملو از تبليغات غربي است، با اين وصف کمتر کسي بدان ها اعتنا مي کند».

اما نکته اي که با توجه به اشاره نويسنده در مقدمه، که هدف خود را تحقيق در کتابخانه ها و مراکز علمي ، خصوصا جهت تکميل مطالعات در باره حضرت جعفر طيار (ع) و مشاهده نزديک سرزمين عجايب و شگفتي ها بيان نموده است در پايان کتاب خواننده همچنان منتظر به دست آوردن اطلاعاتي در باره ميزان موفقيت مؤلف در تکميل تحقيق خود در باره حضرت جعفر طيار (ع) و نيز آشنايي بيشتر با کتابخانه ها و کتاب هايشان – هر چند در طول متن به اطلاعاتي در اين باره دست مي يابيم – مي باشد.

نوشته: منيره شريعت جو

بدون ترديد تحولي که در سازمان مجاهدين خلق در سال 1353 – 1354 پديد آمد گرچه دايره آن محدود به يک سازمان محدود بوده است اما نشانگر نوعي دگرگوني در تحولات روشنفکري مذهبي در تاريخ معاصر ايران است.
بحث تلفيق دين با دنياي جديد طي يک صد و پنجاه سال گذشته مسأله اي بوده است که ذهن بسياري از متفکران نو انديش اما مسلمان ما را به خود معطوف کرده و هر کدام از آنان سازوکار فکري ويژه اي را براي آن پيشنهاد کرده اند.
به طور معمول اين جريان بسته به غلبه افکار در هر مقطع تاريخي که گاه ده سال يا بيست سال يا سي سال است کوشيده اند تا آن افکار را با آنچه ا ز دين مي شناخته اند تلفيق کنند و در عرصه روشنفکري ديني کاري صورت دهند تا به قول خودشان دين را از ورطه نابودي نجات دهند و در عين حال کمکي هم به جامعه خود کرده باشند.
اين حرکت هاي تلفيق گرايانه در مرحله انگيزه متفاوت بوده است. برخي اصل برايشان جانبداري از دين بوده و برخي افکار جديد. براي مثال در نسل اول ميرزا ملکم خان همين نگاه را داشته، مستشارالدوله هم و طالبوف نيز. در ميان متدينين و حتي مجتهدين بنام هم کساني به دنبال اين قبيل تلفيق ها بوده اند. اين مسأله تا روزگار ما ادامه داشته است.
در ميان اين تحولات سازمان مجاهدين خلق وضعيت شناخته شده اي دارد. نوگرايي ديني را از نهضت آزادي به ارث مي برد اما با چموشي در برابر پدر رو به سوي مارکسيسم مي آورد. اين مسأله سبب مي شود تا سريعتر به نتيجه برسد و با کنار گذاشتن دين مارکسيسم را علمي تر و واقعي تر بيابد. اين تحولي بود که پس از ده سال کار ايدئولوژيک در سازمان مجاهدين رخ داد. از سال 1344 تا سال 1354.
داستان اين تحول را نويسنده اين سطور در کتاب جريان ها و سازمان هاي مذهبي سياسي ايران آورده است. حتي پيش از آن متن بيانيه سازمان مجاهدين را در تغيير مواضع تصحيح کرده و در نسخه هاي محدودي در اختيار کتابخانه هاي بنام کشور قرار داد تا اهميت اين تحول در روشنفکري ديني به خوبي شناخته شود.
اکنون کار جديدي در اين باره منتشر شده است که اميدوارم قدم تازه اي در شناخت آن رويداد ديني – روشنفکري باشد.

بنده در باره آن کتاب حرفي نمي زنم. اما به تناسب، يادداشتي را که چند روز قبل در باره روشنفکري و مراحل آن در ايران نوشتم در اينجا مي آورم. هدف من از نگارش آن يادداشت اشاره به شعارهاي انتخاباتي مدعيان رياست جمهوري در انتخابات جديد بود که ديگر رنگ فکري و ديني ندارد بلکه بر پايه نوعي نگرش عمل گرايانه و همزمان رفاه طلبانه و اقتصادگرايانه محض است. اگر از عدالت هم سختي به ميان آمده تنها بعد اقتصادي آن مورد توجه است.
در حقيقت اين هم مرحله اي است در تاريخ روشنفکري ما که وابسته به غرب هستيم و چيزي جز يک پيرو بي خاصيت نيستيم.

اما متن آن يادداشت با عنوان ارتجاع و انحطاط در روشنفکري ايران:

براي کساني که حوصله تاريخ را ندارند اين خطر وجود دارد که در گردابهاي جاري که به ظاهر بي ريشه مي نمايند غرق شوند. اين جماعت اغلب تصور مي کنند هر آنچه در حال حاضر رخ مي دهد چندان واقعي و منطبق با اصول و مباني است که گويي همه آنان که در گذشته بوده اند، زير پا رفته اند تا جامعه انساني به مرحله فعلي برسد و سعادتمند شود.
در حال حاضر روشنفکري در کشور ما انديشه ها و افکاربه ظاهر تازه اي را مطرح مي کند و مي کوشد تا به نسل جوان چنين تفهيم کند که در حال بسط عقل انساني و ارزشهاي فراگير و مطلق حقوق بشري است. ارزشهايي که منشأ آن روشن است و معمولا سر در آخور يکي از حلقات دانشگاهي و روشنفکري غرب دارد و با ترجمه هاي دست چندمي نصيب کشورهاي مصرف کننده از قبيل ايران مي شود.
قصد اطاله کلام در اين باره را ندارم. آنچه مقصود است اين که نسل جديد بداند که روشنفکري، تاريخ متناقض و پرفراز و نشيبي را در ايران 150 ساله سپري کرده و چنين نبوده است که اگر شعاري 150 سال پيش داده هم اکنون هم به دنبال همان باشد.
البته از يک زاويه چرا، همين طور است؛ اما نه از آن جهت که شعار يک نواختي را تعقيب کرده و تا به اينجا آمده است، بلکه از اين زاويه که آن قدر سطحي بوده است که با رسيدن امواج مختلف از منشأ شکل گيري تاريخ روشنفکري، آمال و آرزوهايش تغيير مي کرده، ارزشهايش دگرگونه مي شده و وقت و جان يک نسل را به طور کامل تلف مي کرده است.
چه کسي است که نداند حزب توده روي همين امواج روشنفکري، دست کم چه لطمه اي به يک نسل زد و آثار آن تا کجا رفت.
دهها روشنفکر پر مدعا به همراه صدها نويسنده روزنامه اي و در کنار هزاران جوان علاقمند به عقل و استدلال که در دامن آنان از ميان رفتند داستان پر غصه نسل دهه بيست و سي است که پايمال ارزشهاي روشنفکري چپ در اين مملکت شدند. اين به جز فجايعي بود که اين حرکت به خاطر چپ بودن پديد آورد و بعدها بارها و بارها گند آن درآمد و هنوز هم اسنادش منتشر مي شود.
براي آن که مقصودم را واضح تر بگويم اشاره مي کنم که داستان روشنفکري در کشور ما دست کم به لحاظ موضعش نسبت به غرب سه مرحله را طي کرده است.

مرحله نخست زماني است که شيفته غرب است. اروپا برايش چندان ارزش دارد که بت هبل براي اعراب بت پرست. همه چيزش خوب است و هر آنچه غير آن باشد بد است. آدم شدن در گرو غربي شدن است و انساني که غربي نشود يک شرقي احمق و نفهم است. بايد مثل آن ها لباس پوشيد؛ مثل آنها راه رفت، مثل آنها کلاه گذاشت، مثل آنها خورد و پوشيد و .... در آن روزگار که زمان پيش از مشروطه و سالها پس از آن است غرب همه چيز روشنفکري است.
وقتي مستبدي مثل رضاخان هم داد غربي شدن مي دهد همه روشنفکران يا اکثريت قريب به اتفاق اطرافش را مي گيرند. حمايتش مي کنند. عقل مستقلش مي شوند. برايش ترجمه مي کنند. دولتش را تشکيل مي دهند. اينجا روشنفکري تنها و تنها مي خواهد غربي شود. از نوک پا تا فرق سر.

اما مرحله دوم؛ مرحله اي است که کمونيسم عالمگير مي شود. ارزشهاي کمونيستي قداست پيدا مي کند. در اين مرحله غرب، نجس مي شود. اميرپاليستي مي شود که مي خواهد خون ملت ها را بمکد. مال و منالشان را ببرد. در اينجا غرب نکبت است، کثافت است. همه اش دشواري و مشکل است. ستمگر است. طرفدار استبدادهاي محلي است. در اين مرحله روشنفکر ما تحت تأثير ارزشهاي جديد کمونيستي دوراني را سپري مي کند که همه اش تنفر از اروپاست. بگذريم که رؤساي کمونيستش در کنفرانس هاي جهاني با رهبران امپرياليست لاس مي زنند و دنيا را ميان خودشان تقسيم مي کنند و در اينجا هم وابستگانشان در پي تقسيم منافع با غربي ها هستند و امتياز نفت شمال را مي خواهند. به هر حال روشنفکر بدبخت ما همه اش در حال فحش دادن به غرب و امپرياليسم است. دين را هم مارکسيستي و ضد سرمايه داري مي فهمد و تماما به آن سوي تأويلش مي کند.

اما مرحله سوم که يک ده سالي است پديد آمده چنان است که دوباره روشنفکر ما با فراموش کردن همه آن دشنامها و ناسزاها، به سراغ غرب مي رود همان طور که بچه به آغوش مادر. اين زماني است که مارکسيسم شکست خورده. ارزشهايش از همه نوع، از نوع استاليني و مائوئيستي و انورخوجه اي و ... همه نابود شده. همه آمال و آرزوهاي آن زير خروارها خاک دفن شده است. روشنفکر ما که لاجرم بايد سر در آخور جايي به جز ملت خودش داشته باشد دوباره به سوي غرب باز مي گردد. تلاش مي کند تا گذشته اش را به عنوان چپ گرايي افراطي محکوم کند. اصلا همه آن خشونت ها را که خودش به آن دامن زده و نسلي را از ميان برده به فراموشي بسپارد. دوباره جمهوري خواه از نوع غربي و لائيکش مي شود. دوباره رو به سوي ارزشهاي جهاني غرب مي آورد. دوباره دم از حقوق بشر مي زند. اين بار تمام جنايت هاي غرب و چهره امپرياليستي آن را فراموش مي کند. به نمونه هايي استناد مي کند که با افکار جديدش سازگار باشد. از اسرائيل و ستم گري هاي آن و حمايت امريکا از آن سخني نمي گويد. از اين که امريکا چشمش را به روي کشتار مردم ازبکستان مي بندد تا بتواند پايگاههايش را در آنجا حفظ کند، حرفي نمي زند. در اين مرحله محو دمکراسي خواهي اروپايي است، همان دمکراسي که فقط براي جاهايي بکار مي رود که به نفع منافع غرب باشد.

در اينجا چه بايد بگوييم. بايد عرض کنيم که روشنفکري به همان حرف هاي بي پايه 150 سال خويش باز گشته است. دوباره بناي ستايش غرب را گذاشته است. دوباره در فکر آن است که آدم شدن يعني غربي شدن. مي خواهد مثل آنها راه برود. مثل آنها بپوشد. مثل آنها تيپ بزند. مثل آنها شعار بدهد.
شايد فقط بايد از معدود روشنفکراني مانند جلال و شريعتي ياد کرد که مي کوشند به افکار خودي و بومي باز گردند.
و امروز: آيا شما به راستي برخي از اين مطالب را در شعارهاي برخي از کانديداهاي رياست جمهوري ما نمي بينيند. اينها نه روشنفکرند و نه ... بلکه ... طلباني هستند که مي کوشند تا از فضايي که روشنفکري منحط و مرتجع در حال پديد آوردن آن است استفاده کنند.
22/3/1384

سال گذشته جلد اول کتاب جواهر التاريخ منتشر شد که آن را معرفي کرديم. اکنون مجلد دوم آن کتاب انتشار يافته است.
هدف مؤلف از نشر اين کتاب استخراج بخش هاي مهم تاريخ اسلام است که گرچه در منابع کهن آمده اما معمولا به صورت پراکنده در لابلاي اخبار ديگر پنهان شده است.
اين قبيل اخبار که صورت پنهان تاريخ اسلام است مي تواند روشنگر بسياري از نکاتي باشد که مورخان نمي توانسته اند آشکارا در منابع عمومي و در هر مورد از آنها سخن بگويند.
اين مجلد اختصاص به دوران بني اميه و به خصوص معاويه دارد. ريشه هاي امپراطوري اموي، شخصيت معاويه، ماهيت طلقاء و عتقاء ، برخورد معاويه با صحابه رسول خدا (ص) و کشتن شماري از آنان، حسادت معاويه نسبت به رسول خدا (ص) ، معاويه و تزوير و ارائه فهرستي از کساني که به دستور معاويه کشته شده اند از مطالب اصلي اين کتاب است.
مؤلف کمتر مطالب تحليلي دارد و در هر زمينه صرفا به ارائه نصوص تاريخي بسنده کرده است. منابع نيز معمولا همان منابع کهن است و اين قبيل مواد تاريخي مي تواند راه گشاي کساني هم باشد که قصد نگارش آثار تحليلي در اين زمينه را دارند.