جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

واژۀ «حُکم» سی بار در قرآن کریم به کار رفته است. باوجود کاربردهای پربسامد این واژه و سایر مشتقات آن در قرآن کریم که تفاوت‌های معنایی روشن یا مبهمی را در این متن مقدّس به نمایش می‌گذارد، لغت‌شناسان و صاحبان کتب وجوه و نظائر در عمل معانی کلّی و محدودی را برای آن گزارش کرده‌اند. این پژوهش سعی دارد علاوه بر پیجویی همزادهای این واژه در زبان‌های سامی، با توجه به هم‌نشین‌های این واژه و بافت کاربرد آن در قرآن کریم، برخی معانی را معرفی کند که لغت‌شناسان به آن توجه نکرده‌اند. براساس این، علاوه بر داوری که قطعی‌ترین و پرکاربردترین معنای این واژه در عربی قرآنی است، معانی توانایی داوریِ صحیح، فرمان و دستور، مسئولیت و مأموریت و احتمالاً فرمانروایی از معانی دیگر این واژه در قرآن کریم است. همچنین، کاربرد «حُکم» در معنای حکومت و فرمانروایی که در عربی کلاسیک و معاصر گسترش آن را شاهدیم، در قرآن کریم محدود و غیرقطعی به نظر می‌رسد و دالّ اصلی این معنا در قرآن کریم «مُلک» و مشتقات آن است.

دیوان عطار نیشابوری عارف و شاعر بزرگ ایرانی، همواره موردتوجه دوستداران شعر و ادب بوده و بسیاری از ناقدان و پژوهشگران به بررسی و تحقیق پیرامون این اثر پرداخته‌اند و مترجمانی از کشورهای اروپایی و عرب نیز به آن روی¬آورده¬اند. ظرافت¬هایی در معنی و مفهوم اشعار این شاعر فارسی‌زبان نهفته¬است که در برخی موارد، زمینه‌ساز ارائۀ دیدگاه‌هایی شده¬است؛ بنابراین تأثیر شعر او به ایران و ادب فارسی محدودنمی‌شود. دیرزمانی است که اشعار وی، توجه دانشمندان و صاحب‌نظران آن‌سوی مرزها، از جمله، جهان عرب را به خود جلب¬نموده و به دنبال آن، آثار ایشان چندین بار به زبان‌های مختلف از جمله زبان عربی برگردانده شده¬است و بررسی و نقد این ترجمه‌ها ضروری به¬نظرمی‌رسد. پژوهش حاضر در پی آن است تا با تکیه بر روش توصیفی - تحلیلی، ترجمۀ غزلیات عرفانی دیوان عطار را به زبان عربی مورد بررسی و واکاوی قرارداده و با مقایسۀ متن اصلی با ترجمۀ علی عباس زلیخه به بیان مسائلی چون اشتباه در فهم، حذف و معادل گزینی نامناسب بپردازد تا از این رهگذر برای مخاطب روشن¬شود که بار معنایی واژگان و تعابیر به زبان مقصد چگونه منتقل¬شده و برگردان مترجم از عهدۀ انتقال مفاهیم به خواننده برآمده یا با نارسایی همراه است؟ کلیدواژه¬ها: عطار، ترجمه، غزل، عرفان، علی عباس زلیخه، عشق.

فهم حقیقت زبان قرآن، نیازمند اندیشه‌ورزی تام، در چالش‌گاه‌های «درون متنی» و «برون متنی» این کتاب است. این نوشتار، با ورود به عرصه‌ی «هرمنوتیک»، ضمن بررسی اجمالی این علم، جدّی‌ترین شبهات و چالش‌های «هرمنوتیک متن»(به طور خاص: هرمنوتیک فلسفی) را، مورد نقد و ارزیابی علمی و عقلی قرار داده و تلاش نموده است تا با تعدیل نگاه یا رد شبهات، راه را بر هرمنوتیکی ملائم با نگاه سنتی اسلام به مقوله‌ی فهم و تفسیر، باز نماید. با توجه به اصول ثابت و ماهیت مطلق‌گرای دین اسلام و شواهد و قرائن متقن عقلی، نقلی که وجود معانی ثابت در مکتوبات را اثبات می‌دارد؛ نگاه نسبی‌گرایانه‌ی افراطی به فهم معنا در دوره‌ی «مدرن»، و پاره‌‌ای از نظرگا‌‌ه‌های متمایل به آن در دوره‌ی «پسامدرن»، در تعارض کامل با ماهیت ذاتی دین، و منافی حکمت خدا در انزال «متن پیا‌م‌مدار قرآن» و «ارسال رسل» می‌باشد. لذا ابتنای زبان این کتاب، بر اصول غیر صریح و متزلزل تفاهم در این دوره‌ها، منتفی است. از طرفی تعدیل نگاه بر اساس هرمنوتیک مطلق‌گرا و دستورمدار در ادوار کلاسیک، نئوکلاسیک، و حتی پیشاکلاسیک، تنها مسیر دست‌یابی به هرمنوتیکی متناسب با کتاب قرآن است. گرچه تفاوت‌های ویژ‌ه‌ی کتاب قرآن با دیگر کتب، لزوم پایه‌گذاری «هرمنوتیکی خاص و متناسب با این کتاب» را می‌طلبد.

واژة معّیت یکی از واژگان مهم و پرکاربرد در آیات و روایات قرآنی می¬باشد. واژة معیّت با عنوان همراهی و احاطة کامل در نوع معیّت عام الهی و معیّت خاص الهی می¬باشد. معیّت عام الهی شامل تمام انسان¬ها می¬شود اما معیّت خاص الهی با رعایت شرایط خاص از جمله تقوا به¬دست¬می-آید. اغلب از معیّت خاص الهی به¬عنوان معیّت الهی و حجج الهی یادمی¬شود و حجج الهی نیز همان پیامبران و امامان معصوم (ع) می¬باشند. بنابراین انسان¬ها در هر برهه از زمان برای رسیدن به معیّت خاص الهی نیز به امام معصوم (ع) نیازمند هستند. در این پژوهش سعی¬شده با تکیه بر آیات قرآن کریم و روایات امامان معصوم (ع) به تحلیل انواع معیّت الهی پرداخته و چگونگی دست¬یابی به معیّت خاص الهی مورد بررسی قرارگیرد. کلیدواژه‌ها: معیّت عام، معیّت خاص، متقین، صابرین، محسنین.

هدف این پژوهش، بررسی برجسته‏ترین فنون بلاغی اشعار ابنمعصوم شیرازی است. جامعه آماری مطالعه اشعار عرفانی وی ابیاتی است که ابنمعصوم فراتر از بدیع لفظی به همسوسازی آن¬ها با آرایه¬ها از طریق دیدگاه و اندیشه فکری خویش برای رسیدن به آن¬ها همت گماشته¬است. پرسش اصلی پژوهش این است که ابنمعصوم در ساختار عناصر یک بیت چه شیوه و سبکی را در به کارگیری علم بدیع و بیان مدنظر دارد. وی در سرودن اشعار به آراستن زبان و صنایع ادبی حوزه بدیع اهمیت بسیاری داده¬است. شناخت پربسامدترین شیوه¬های سخن آرایی اشعار ابنمعصوم و سبک و سیاق پیوندزدن آن¬ها به اندیشه¬های بنیادین و عرفانی¬اش ضروری است. ابن¬معصوم به این توجه دارد که سخن مؤثرتر سخنی است که آراسته¬تر باشد؛ بنابراین به انواع تصویر با هدف تأکید بر مضامین عرفانی، جلوه دیگر بخشیده¬است که این امر فراتر از لفظ¬پردازی و آراستنِ صرف ابیات است؛ هدف ابن¬معصوم برجسته¬سازی و تاثیرگذاری افکار خویش به مدد این گونه صناعات ادبی است. این کارکرد در اشعار وی تاکنون بررسی نشده¬است. نتیجه این است که ابن¬معصوم با آگاهی و تسلط بر کارکردهای علم بیان و بدیع، اشعارش را تاثیرگذارتر ساخته¬است. همچنین از یافته¬های تحقیق این است که ابن¬معصوم همانند برخی شاعران دوران خود در بسیاری از قصاید از آرایه¬های ادبی به¬ویژه جناس و تضاد و استعاره و تشبیه و.. استفاده نموده و از این طریق سعی در مزین کردن اشعارش داشته¬است. کلیدواژه‌ها: ابن¬معصوم شیرازی، اشعار عرفانی، بیان، بدیع، صورخیال.

انسجام و یکپارچگی علت اصلی معناداربودن و هدفمندبودن متن است و سبب جذّابیت و زیبایی آن می‌شود. پژوهش حاضر،‌ سوره قلم را براساس نظریه انسجام «مایکل هالیدی و رقیه حسن» با روش توصیفی‌تحلیلی ارزیابی کرده و میزان مؤلفه‌های انسجام را ارائه داده است. نتیجه پژوهش نشان می‌دهد در این سوره، 375 مورد عوامل انسجام از قبیل واژگانی و دستوری و پیوندی وجود دارد. از میان این عوامل، «انسجام واژگانی»، 179 مورد است که 142 مورد به تکرار و 37 مورد به باهم آیی مربوط می‌شود و 140 مورد «انسجام دستوری» در این سوره وجود دارد که از این میان 136 مورد به ارجاع و 4 مورد به حذف اختصاص دارد. انسجام پیوندی در این سوره، 56 مورد است که 15 مورد به ارتباط اضافه‌ای و 13 مورد به ارتباط سببی و 14 مورد به ارتباط زمانی و 14 مورد به ارتباط خلاف انتظار مربوط می‌شود. از میان این دسته از موارد انسجام، تکرار و ارجاع به‌ترتیب بالاترین درصد انسجام را به خود اختصاص داده است. موارد دیگر انسجام، به‌ترتیب میزان به‌کاررفته در این سوره، مراعات‌النظیر، ارتباط اضافه‌ای، ارتباط زمانی و تباین، ارتباط سببی، باهم‌آیی دستوری، تضاد و حذف هستند.

شناخت معنای ظلم به نفس به تبیین روان‌شناختی از هویت دوگانه در انسان نیاز دارد که یکی از آن دو ظلم می‌کند و به آن رضایت دارد و به دیگری ظلم می‌شود و از آن ناراضی است. اجتماع این دوگانگی در وجود یک انسان برای قرآن‌پژوهان غیر مسلمان با اشکال مواجه شده است. برای حل مشکل، ایزوتسو معنای «ظلم به نفس» را به «ظلم به خدا» ارجاع کرده‌‌‌‌‌ و جورج حورانی، معنای ظلم به نفس را به خطا و آسیب به خود تأویل کرده و آیات قرآن را به این معنا دانسته است. هر دو دیدگاه برخلاف ظاهر آیات قرآن و دیدگاه اندیشمندان اسلامی است. در قرآن کریم، ظلم به نفس مستقل از ظلم به خدا شناخته شده است. آیات قرآن هم از دو نوع نفس در وجود انسان خبر داده‌اند که بیان‌کنندۀ هویت دوگانه انسان است. با الهام از آیات قرآن، اندیشمندان اسلامی به معنای این هویت دوگانه و نزاع درونی انسان اشاره کرده و به تبیین عقلانی از هویت دوگانه در وجود انسان پرداخته‌‌‌‌‌اند. با اثبات هویت دوگانه در وجود انسان، ظلم انسان به نفس خود، بدون نیاز به ارجاع یا تأویل‌گرایی فهم‌پذیر می‌شود و چالش خاورشناسان پاسخ می‌یابد.

نوشتار حاضر که به تحلیل تفسیر فراتاریخی قرآن کریم می‌پردازد، با تأکید بر دیدگاه‌های علامه طباطبایی و آیت الله معرفت به انجام رسیده است. در قرآن پاره‌ای از گزاره‌های حقیقی وجود دارد که به‌طور ذاتی عمومیت دارند و در عصر نزول ناظر به مصادیق آن عصر بودند و در اعصار دیگر می‌توانند بر مصادیق دیگر قابل انطباق باشند. همچنین پاره‌ای از گزاره‌های قرآن خارجی‌اند و فقط ناظر به مصادیقی هستند که در عصر نزول وجود داشتند؛ اما از چنین گزاره‌هایی نیز می‌توان با الغای خصوصیت به‌گزاره‌های عام دست یافت که شامل مصادیق اعصار دیگر هم باشد. برخی از مهم‌ترین مبانی این تحقیق، جهان شمولی قرآن، برخورداری قرآن از بطون و همراهی با مقتضیاتِ تمامِ اعصار بر اساس زبان فطری و هدایت‌گری؛ نظریه‌های نسخ‌های مشروط وتمهیدیِ آیت الله معرفت و نیز رابطه‌ی جامعیت قرآن و ختم نبوت است.

تربیت از مسائل مهم و کلیدی در حوزۀ عرفان و تصوف است و عرفا توجّه ویژه‌ای به تربیت مریدان داشته‌اند. از منظر عرفان و تصوف، تربیت مقدّمه‌ای برای رسیدن به معرفت است و صوفی با تربیت عملی به خودشناسی و در پی آن به خداشناسی می‌رسد. قصص و حکایاتی که از عرفا و صوفیان بزرگ نقل‌شده¬است، به‌وضوح، اهمیّت موضوع تربیت را نشان¬می‌دهد. طبقات¬الصوفیه اثر خواجه¬عبدالله انصاری، از جمله این کتاب¬ها است که در این پژوهش سعی¬شده¬است، مبانی تربیت با توجّه به شیوه¬های نوین تربیت اسلامی در این کتاب، مورد بررسی و تحلیل قرارگیرد و همچنین نویسنده درصدد آن است تا به شیوۀ توصیفی – تحلیلی و روش کتابخانه‌ای به بررسی اصول و روش‌های تعلیم و تربیت در آموزه¬های عرفانی طبقات¬الصوفیه بپردازد. نتایج پژوهش حاکی از آن است که قصص و حکایات طبقات¬الصوفیه که در شرح حال عرفا و صوفیان آمده¬است به‌طور کلی، حول محور انسان و تربیت اوست و بایدها و نبایدهایی که به‌عنوان حکم خداوند در صلاح‌دید انسان مطرح است در این حکایات به‌خوبی نمایان است. از سوی دیگر مبانی، اصول و روش‌های تربیتی مطرح¬شده در حکایات صوفیان، منطبق و هماهنگ با مبانی، اصول و روش‌های تربیتی اسلام و قرآن است. کلیدواژه‌ها: طبقات¬الصوفیه، خواجه¬عبدالله انصاری، تعلیم و تربیت، آموزه¬های عرفانی

چندمعنایی واژگانی یکی از مهم‌ترین موضوعات قابل طرح در مطالعات معناشناختی است. در بررسی‌های زبانشناختی نسبت به معانی واژگان همیشه با مفاهیمی مواجه هستیم که متأثر از واحدها و عناصر هم‌نشین خود هستند. این تأثیرپذیری به حدی است که تحلیل معناشناختی واژه را بدون در نظر گرفتن رابطه میان این عناصر ناممکن کرده است. توجه به سیاق و ساختار جمله بعد از ریشه شناسی و سیر تاریخی یک واژه چندمعنایی آن را به خوبی ثابت می‌کند. دستیابی به تفسیر دقیق قرآن کریم که یکی از اهداف بزرگ پژوهش‌های قرآنی محسوب می‌شود، در گرو درک و فهم دقیق واژگان قرآن کریم است. در این پژوهش کارکرد چندمعنایی واژۀ طغیان در قرآن کریم و سیر معنایی این واژه در آیات قرآن کریم بررسی شده‌اند و وجوه متعدد آن در ارتباط با هستۀ مرکزی معنا، تبیین و تأثیر واحدهای هم‌نشین واژه طغیان در معنارسانی این واژه با استناد به کتب تفسیری قرآن کریم بررسی شده اند. این پژوهش نشان می‌دهد واژۀ طغیان وجوه متعددی همچون ضلالت و گمراهی، ظلم، کفر، عصیان و نافرمانی، تکبر، معبودانی غیر از خدا و ... دارد که همۀ این معانی با هستۀ اصلی معنا که تجاوز و عدول از حد اعتدال است، ارتباط مفهومی دارند.