جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این تحقیق بر آن است که با مراجعه به آیات نورانی قرآن کریم و دیگر منابع معتبر اسلامی « عدالت صحابه » را مورد تحلیل و بررسی کامل قرار دهد. در ابتدا ضمن بیان روشنی از ابعاد مختلف مسأله با استناد به آیات، ضرورت این تحقیق اثبات گردیده است و برای رسیدن به هدفهای تحقیق اهدافویژه ای شامل: بررسی معنای صحابه و عدالت از نظر لغوی و اصطلاحی، بررسی عدالت صحابه از دیدگاه آیات قرآن و سپس بررسی عدالت اصحاب از دیدگاه احادیث و روایات و معرفی برخی از اصحاب پیامبر اکرم* که به تصریح آیات و روایات عادل نبوده اند طراحی گردیده است. برای رسیدن به اهداف مذکور سوالاتی به شرح زیر مطرح شده: صحابی به چه کسی می گویند؟ آیا صحابه مورد نکوهش خداوند و پیامبر* قرار گرفته اند؟ دلایل معتقدان به عدالت کل صحابه چیست؟ دلایل معتقدان به عادل نبودن برخی از اصحاب چیست؟ با توجه به ماهیت، اهداف و امکانات موجود روش تحقیق توصیفی - تحلیلی برای انجام تحقیق برگزیده شده است. پس از گردآوری اطلاعات و تجزیه و تحلیل آنها نتایج ذیل بدست آمد: صحابی کسی است که پیامبر* را ملاقات کرده و به او ایمان آورده و با اعتقاد به اسلام از دنیا رفته است، یعنی همان کسانی که ملازمت و همراهی آن حضرت را اختیار کرده اند و بعد از پیامبر* مبلغ سیره و سنت پیامبر* بودند ولی مطلبی که باید متذکر شویم این است که صحابیان پیامبر* بنا به گزارش تاریخ نویسان و کتب رجالی بالغ بر صد هزار نفر بوده اند که همگی نتوانستند پیوسته و دائم همراه حضرت باشند و برخی فقط برای حفظ جان و موقعیت خود تظاهر به اسلام و همراهی با پیامبر* نموده اند و برخی مرتکب گناهانی از قبیل: فسق، فرار از جنگ و جهاد، نقض عهد با خدا و رسولش، افشا کردن اسرار پیامبر* و بر خورد نادرست با آن حضرت، ارتداد و نفاق و ... شده اند که همگی دال بر این است که نمی توان به همه آنها اعتماد کرد و همه را عادل دانست. ولی اهل سنت بدون توجه به موارد فوق الذکر، به عدالت کل اصحاب عقیده دارند و هر گونه تهمت و ذکر گناهی برای یکی از اصحاب را کفر و خروج از اسلام می دانند. در مقابل شیعه می گوید با این که صحابی بودن یک افتخار است اما نمی توان فضیلت عدالت را برای همه آن ها مطلق و عام در نظر گرفت. هر یک از این دو گروه به آیات و روایاتی استناد کرده تا باور خود را اثبات کنند که در طی این رساله تمامی ادله قرآنی و روایی مطرح و به دور از هر گونه غرضی مورد بررسی قرار گرفته است.

امروزه الگوی نظام حکومتی اسلام، در پرتو اصل ولایت فقیه در جهان بشری عموماً ودر عالم سیاست خصوصاً شکل گرفته واین اصل نشانی کامل از استقلال، آزادی و پویایی اندیشه حکومتی اسلام را در خود دارد فلذا شایسته است که امت بزرگ اسلام،ماهیت آن را به دقت و درستی بیابند. غالب مسلمانان معتقدند که در زمان حضور پیامبر(ص)، خداوند حق حاکمیت و ولایت را به پیامبر(ص) واگذار کرده است و لیکن اختلاف عمده بر سر منبع یا منابع مشروعیت حکومت پس از پیامبر(ص) می‏باشد. بطوری که این موضوع باعث انشعاب در اسلام و پیدایش دو گروه شیعه و سنی در تاریخ اسلام شد.در این پایان نامه، بررسي عمده روي دیدگاه برخی فقهای معاصرشیعه البته باتوجه به شرایط سیاسی اجتماعی زمان ونگرشی به فتاوای برخی از فقها و علمای عامه مخصوصا قاضی ماوردی در باب مشروعیت حکومت و ولایت فقیه می باشدبا توجه به مطالب مطرح شده در این پایان نامه که به روش توصیفی و بررسی اسنادکتابخانه ای جمع آوری شده حاصل یافته های این پایان نامه این است که در مذهب شیعه اغلب فقهاء، قائل به ولایت عامه انتصابی فقیه شده اند و در مکتب اهل سنتهرچند عنوان ولایت فقیه را در کتابهاى فقهى خود نیاورده اند، ولى در بحث امامت و حکومت، برخى از عالمان اهل سنّت، شرائطى را همانند شرایطى که در کتابهاى فقهى شیعه، براى ولیّ فقیه آمده است، براى حاکم ذکر کرده اند.

قرآن کریم معارفی بلند و حقایقی وسیع دارد که در طول دوران رسالت پیامبر به تدریج بر ایشان نازل شده است. یکی از راه های درک حقایق و معارف عمیق شناخت تاریخ و علوم قرآن است و یکی از مباحث کلیدی و حساس در این گرایش قرآنی ،مسأله نزول قرآن و کیفیت فرود آمدن آن بر نبی مکرم اسلام می باشد. قرآن کریم خود به این نکته در برخی از آیات اشاره فرموده وبرخی مسائل مربوط به نزول قرآن را بیان نموده است. در برخی از این آیات به مبحث بسیار مهم نزول قرآن در ماه رمضان و به طور ویژه نزول قرآن در شب قدر اشاره کرده است؛ شب مبارکی که مقدرات انسان تا سال بعد درآن مشخص می شود و به نقلی مصادف با شب فرقان سالروز جنگ بدر نیز می باشد. ماه رمضان و شب قدر از اسرار و رموزی است که حقایق زیادی درون آن نهفته که یکی از این حقایق مسأله نزول قرآن در این شب گرانقدر بر قلب پیامبر اکرم(ص) می باشد. مفسران و قرآن پژوهان از صدر اسلام تاکنون همواره سعی کرده اند تا پرده از اسرار نزول قرآن در شب قدر کنار زنند و حقیقت آن را دریابد. به همین منظور از آن زمان تا به امروز هر قرآن پژوهی این موضوع را تحلیل نموده تا جایی که مسأله نزول قرآن در ماه رمضان محل تشتت آراء و اقوال و نظریه های گوناگونی شده است. بسیاری از قرآن پژوهان برای حل مسأله نزول قرآن در ماه رمضان و شب قدر دیدگاه نزول دفعی قرآن را برگزیدند که خود این نظریه اساس بسیاری از دیدگاه های دیگری مانند؛ نزول دفعی الفاظ و معانی قرآن ، نزول دفعی کل قرآن به آسمان دنیا ، نزول قرآنبر فرشتگان و ... شده است. البته هر یک از این افراد برای اثبات مدعای خود از آیات و روایات متعددی استفاده می کرد. برخی دیگر نظریه شروع نزول قرآن را در ماه رمضان اتخاذ کردند و گروهی نیز احتمالات دیگر را برسی کردند. در این میان روایات فراوان و مختلفی که از طریق اهل سنت درباره نزول قرآن در ماه رمضان مطرح شده نقش بسیار مهمی در تشتت اقوال و آراء ایفا کرده است تا جایی که هر مفسری دیدگاه خود را مستند به یکی از این روایات می کند. این تشتتت اقوال در روایات و اقوال شیعه به مراتب کمتر از اهل سنت دیده می شود.از میان تمام این نظریه ها و احتمالات درباره نزول قرآن در ماه رمضان دو دیدگاه ویژه و اساسی از اهمیت خاصی برخوردار است یکی نظریه نزول دفعی و اجمالی حقایق، معارف، روح، بطن یا کلیات قرآن در شب قدر بر قلب پیامبر اکرم (ص) است که مهمترین قائل آن علامه طباطبایی است و نظریه دوم دیدگاه آغاز نزول تدریجی قرآن در شب قدر است که بعد از دوران فترت سه ساله وحی و مصادف با پایان دعوت مخفیانه و شروع دعوت علنی مردم به اسلام بر قلب پیامبر (ص)نازل شد و تا آخر حیات مبارک ایشان ادامه داشت. مهم ترین طرفدار و قائل نظریه دوم حضرت آیت الله معرفت می باشد. ما طی برسیهای انجام شده به این نتیجه رسیدیم که این دو دیدگاه با هم منافاتی ندارند و می توان این دو نظریه را به طریقی جمع کرد که هم نظریه نزول دفعی حقایق قرآن در شب قدر به اثبات می رسد و هم نظریه آغاز نزول قرآن در این شب خدشه دار نشود. برای این منظور باید گفت که نزول دفعی حقایق در شب قدر سال اول یا دوم بعثت همزمان بادعوت مخفیانه پیامبر اکرم به اسلام در دوران فترت صورت گرفته و آغاز نزول تدریجی قرآن در شب قدر سال سوم بعثت بعد از دوران فترت سه سالهو مصادف با دعوت علنی مردم به دین مبین اسلام اتفاق افتادهوتا آخر حیات نبی اکرم این نزول همواره بر ایشان استمرار داشته است.

از نظر فقهای شیعه نکاح موقت نوعی ازدواج است و شرایط و احکام آن مانند نکاح دائم است مگر در بعضی موارد که تخصیص می‌خورد. این نکاح دارای چهار رکن می‌باشد صیغه، متعاقدین، مهریه، مدت. این نکاح در نیازمندی به صیغه مانند نکاح دائم است و هم چنان که در نکاح دائم، معاطات جاری نمی‌باشد در این نکاح نیز اعتباری ندارد. شرایط متعاقدین در نکاح موقت نیز همانند نکاح دائم است با این تفاوت که در مسئله اسلام بر خلاف نکاح دائم، مرد می‌تواند با زن اهل کتاب ازدواج موقت نماید. رکن سوم متعه که مهریه است، درصورت عدم ذکر، باعث بطلان آن می‌شود در حالی که مهریه در نکاح دائم از ارکان آن نمی‌باشد و عدم ذکر مهریه، باعث ثبوت مهر المثل می‌شود. مدت که چهارمین رکن این نکاح است بارزترین تفاوت نکاح دائم و موقت است. احکام این نکاح مانند نکاح دائم است و فقط در مواردی تخصیص می‌خورد. در این نکاح، نه نفقه وجود دارد و نه حق قسم. طلاق هم در آن جایی ندارد و با تمام شدن مدت از همدیگر جدا می‌شوند و میان زن و شوهر ارث بری وجود ندارد. نکاح موقت از اختصاصات شیعه است. و اهل سنت مشروعیت متعه را نپذیرفته‌اند و عمده دلیل آنها سخن خلیفه دوم است. در این رساله دلایل شیعه و نقد اهل سنت به تفصیل ذکر شده است. درفصل اول این پژوهش به بیان کلیات و مفاهیم پرداخته شده است. در فصل دوم مشروعیت نکاح موقت اثبات می‌شود و دلایلقائلین به اباحه متعه و قائلین به حرمت بیان می‌شود. در فصل سوم ارکان نکاح موقت و ماهیت آن که چهار رکن است تبیین شده است. در فصل آخر به بیان احکام و آثار این نکاح پرداخته شده است.

مجاهد بن جبر از تابعیان معروفی است که در تفاسیر شیعه و سنی روایات زیادی از وی نقل شده است؛ تا جایی که گروهی از محققان اهل سنت به تفسیر او اعتماد کرده و عده ای یاد آور شده اند که تفسیر او صحیح ترین وجوه در شرح و گزارش آیات قرآنی است. از این رو شناخت آراء و مبانی وی می تواند در شناخت دلالت احادیث و یافتن رد پای تفسیر عقلی یا سایر مبانی تفسیری تابعین کمک نماید. در این پایان نامه، با مقایسه روایات تفسیری مجاهد بن جبر با اقوال صحابه، تابعین و روایات رسیده از معصومین(علیهم السلام) مشخص می شود که مجاهد در تفسیر، در درجه ی نخست ناقل روایات نبوی و آراء صحابیان بوده و سپس به رای و اجتهاد خود بها داده است؛ گواه این مطلب آن استکه در آراء مورد بررسی مجاهد، بخصوص در آراء منحصر به فرد وی که 36 مورد در این تحقیق استخراج شده، در اکثر موارد، نظر وی تفاوت مفهومی با سایر تفاسیر و آراء نداشته و به عنوان اجتهاد مطلق نبوده و با استفاده از اقوال معصوم(علیهم السلام) و صحابه به تفسیر قرآن پرداخته است.

دراین تحقیق که با عنوان «بررسی مسئله کفویت زوجین از دیدگاه فرق ومذاهب اسلامی» می باشد،خواهیم گفت :که فقهای شیعه در سه مبحث در باب نکاح به بحث کفائت می‌پردازند: یکی جایی که از کفائت به عنوان شرط صحت نکاح یا عاملی که عدم رعایت آن موجب ایجاد حق فسخ می‌گردد یا آثار دیگری در پی دارد ؛ دوم جایی که فقها بر اساس آیات و روایات به بیان مشخصات زوج مناسب و نیز معیارهای کفائت در نکاح می‌پردازند ؛ سوم این که اگر پدر یا جد پدری از نکاح باکره بالغه رشیده با کفو خود، ممانعت کنند، کسب اجازه ایشان برای نکاح لازم نیست و در ادامه به بیان دیدگاه‌های مذاهب مختلف اهل سنت پیرامون کفا ئت در نکاح و تطبیق نظراتآنها با نظرات فقهای شیعه خواهیم پرداخت و همچنین به چند سؤال اساسی پاسخ داده خواهد شداز جمله:1- معیارهای مطرح شده در مسئله کفویت زوجین از دیدگاه مذاهب اسلامی چه موا ردی می باشد؟2- آیا کفویت می تواند به عنوان شرط صحت نکاح تلقی شود ویا عدم تحقق آن موجب فسخ نکاح میان زوجین گردد؟مهم‌ترین معیارهای کفویت در فقه امامیه، اسلام زوجین، ایمان زوج در صورت مؤمن بودن زن و تمکن زوج از پرداخت نفقه می‌باشد. در حالیکه معیارهای معتبر در فقه عامه: نسب، دین، حریت، اسلام آباء و اجداد، مال و سلامت می‌باشد. اسلام به اتفاق فقهای شیعه، شرط صحت عقد نکاح اما از نظر فقه عامه ،شرط لزوم عقد نکاح می‌باشد.روش تحقیق در این پایان نامه ،روش کتابخانه ای می باشد

موضوع این پایان نامه بررسی تطبیقی ویژگی های صحاح سته و کتب اربعه از نظر دانشمندان فریقین است. صحاح سته و کتب اربعه نزد دانشمندان اهل سنت و شیعه جایگاه والایی داشته و به عنوان نخستین و مهم ترین جوامع حدیثی نزد آنان شناخته شده اند. هر یک از این کتاب ها از نظر ساختار، محتوا و سند، نقاط قوت و ضعفی دارند که باعث می شود در اعتبار و صحت، نسبت به دیگری در رتبه ی بالاتر یا پایین تری قرار گیرند. بررسی ویژگی های هر یک از این کتاب ها زمان زیادی را طلب می کند. و نیز تحقیقی فراتر از محدوده ی یک پایان نامه است. از این رو در این نوشتار برای دست یابی به امتیازها و ضعف های صحاح سته و کتب اربعه به رأی و نظر دانشمندان حدیث شناس رجوع شده است. و براساس همان آراء به بررسی تطبیقی این آثار روایی پرداخته شده است. شاید بتوان گفت چنین تحقیقی از اعتبار بیشتری برخوردار است، به این جهت که برمبنای آراء دانشمندان صاحب نظر در دانش حدیث صورت گرفته است. این پایان نامه با استفاده از روش مطالعه ی کتابخانه ای و به شیوه تحلیل محتوا، به بررسی تطبیقی ویژگی های صحاح سته و کتب اربعه از نظر دانشمندان فریقین پرداخته است. در این تحقیق بعد از ارائه دیدگاه های دانشمندان در مورد ساختار، محتوا و سند احادیث صحاح سته و کتب اربعه به تحلیل و تطبیق آن آراء پرداخته شده است. در پایان مشخص شد که به لحاظ ضعف های محتوایی و سندی، صحاح سته عنوان مناسبی برای کتاب های شش گانه حدیثی اهل سنت نیست. زیرا از این عنوان صحت و اعتبار کامل احادیث آنها برداشت می شود، در صورتی که در این تحقیق ثابت شده است که مملو از ضعف های محتوایی و سندی هستند. همچنین به جهت ضعف ها و انتقادهای فراوان وارد شده به کتاببخاری و مسلم، نام گذاری آنها به صحیح نیز مناسب نیست. علاوه بر این مشخص شد که تمجید و تکریم بسیار آنها مبالغه است. کتب اربعه نیز دارای ضعف هایی هستند اما اغراقی در صحت کامل آنها وجود ندارد. و مشخص شد که این آثار روایی از لحاظ ویژگی های محتوایی و سندی و اعتبار در جایگاه بالاتری از صحاح سته قرار دارند.

این تحقیق از نوع تحقیقات توصیفی- تحلیلی است؛ که به بررسی تطبیقی دیدگاه‌های سیّد عبدالحسین شرف‌الدّین عاملی و شیخ محمود شلتوت، در باره‌ی وحدت اسلامی می‌پردازد؛ روش استفاده شده در این پژوهش، روش کتابخانه‌ای است؛ ازکلّ یافته‌های تحقیق می‌توان نتیجه‌گیری کرد؛ که هریک از این بزرگان، نگاهی خاصّ به موضوع وحدت اسلامی داشته‌اند. نظریه‌ی تقریبی و وحدت‌گرایانه‌ی سیّد شرف‌الدّین، بر گفت‌وگو و مناظره‌ی ‌علمی، به منظور کشف حقیقت بنا نهاده شده، و او این رویکرد را در چارچوبی مشخصّ و با هدفی خاصّ پی گرفته است؛ وی پس از تبیین کلیّات و شرایط حاکم بر گفت‌وگوهای درون‌مذهبی در کتاب «الفصول المهمّه فی تألیف الامّه»، نظریه‌ی گفت‌وگوی بین مذاهب اسلامی را از جنبه‌ی عملی، در کتاب «المراجعات» بررسی کرده، و خود برای کشف و نمایاندن حقیقت، و برطرف شدن سوء تفاهم‌ها‌ی به‌وجود آمده در بین فرقه‌های مختلف اسلامی، به‌سبب برخی شایعات بی‌پایه و اساس در مورد اعتقادات و اعمال حسّاسیت‌ برانگیز پیروان مذاهب علیه یک‌دیگر، به مناظره‌ و مباحثه‌ی علمی پرداخته است؛ تقریب بر محوریت اهل بیت‌(ع)، تقریب بر اساس مشترکات مذاهب اسلامی، و تقریب‌گرایی عملی، ویژگی‌های نظریه‌ی تقریبی شرف‌الدّین می‌باشند؛ وی با بحث علمی و مستدّل در موضوعات اختلافی بین شیعه و اهل سنت، رویکرد معتدلی را که در آن، هم وحدت اسلامی، و هم دفاع از مبانی مکتب اهل بیت(ع)، لحاظ شده باشد؛ دنبال کرده است. شیخ محمود شلتوت نیز با پیوستن به جریان تقریب، توانست حلقه‌ی ‌ارتباطی میان علمای مذاهب اسلامی رافراهم نموده، و با رویکرد مناظره‌ای و گفت‌وگوی علمی به امر وحدت و تقریب بین مذاهب اسلامی، حرکت تقریبی را شتاب بخشد. تفسیر قرآن بر اساس دیدگاه تقریبی و وحدت‌گرایانه، نوشتن مقدّمه‌ای ارزشمند بر تفسیر مجمع‌البیان طبرسی، مشارکت در طرح بزرگ علمی «جمع‌آوری احادیث مشترک مذاهب اسلامی» موسوم به «طرح علمی شلتوت- قمی»، تأسیس کرسی فقه مقارن و تدریس فقه مذاهب شناخته‌شده‌ی اسلامی (اعمّ از مذاهب اهل سنت و شیعه) در دانشگاه الازهر، صدور فتوای تاریخی جواز پیروی از فقه شیعه، و نیز به رسمیت شناختن مذهب شیعه به عنوان یکی از مذاهب اصیل اسلامی و ... نمونه‌هایی از اقدامات تقریبی شلتوت است. این دو بزرگوار در برخی از اندیشه‌ها و اقدامات وحدت‌گرایانه، مواضع مشابه، و یا نزدیک به هم، ودر مواردی نیز، مواضع مختصّ به خود داشته‌اند. هدف از این تحقیق، بررسی تطبیقی اندیشه‌ها و عملکردهای تقریبی این دو عالم بزرگ، به عنوان نمایندگانی از علمای تقریبی و وحدت‌گرای شیعی و اهل سنت در جهان اسلام، و در نتیجه، تبلیغ و ترویجاندیشه‌‌ی تقریب بین مذاهب و وحدت اسلامی، در بین مسلمانان؛ به‌ویژه در میان علمای مذاهب مختلف اسلامی است.

یکی از ویژگی‌های اساسی امام که مورد اختلاف مسلمانان واقع شده، بایستگی برتر بودن امام از سایر افراد امت است. شیعه‌ی امامیه و برخی از علمای اهل سنت افضلیت را از شرایط امامت می‌دانند و در مقابل، دیگر علمای اهل سنت و جماعت بسیاری از معتزلیان و خوارج و زیدیه چنین شرطی را برای امامت قائل نشده اند و تقدیم مفضول بر فاضل را جایز می‌دانند.افضلیت امام دایره‌ی گسترده‌ای دارد که هم شامل کمالات دنیوی و فضایل ظاهری؛ هم در بر دارنده‌ی سعادت و تعالی معنوی است.پایان نامه به ترتیب منطقی شامل تعریف و ملاک‌های افضلیت، نظر گروه‌های کلامی درباره افضلیت، ادله اهل سنت بر افضلیت خلفاء و در انتها ادله شیعه بر افضلیت امیرالمؤمنین علی (ع) است.حاصل فصول آن است که ادلّه‌ای که اهل سنت بر افضلیت خلفاء خویش (ابوبکر-عمر-عثمان) آورده‌اند اولاً ضعیف بوده و از نظر عقل سلیم قابل پذیرش نبوده و ثانیا با ادلّه‌ای که شیعه بر افضلیت امیرالمؤمنین علی (ع) آورده؛ قابل مقایسه نیست. در نهایت در فصل آخر افضلیت علی (ع) طبق ملاک‌های که در فصل نخست آمده؛ به اثبات رسیده است.

در این پژوهش ابتدا بحث کوتاهی در مورد واژگان «انبیا» و «قصص» صورت گرفته است.سپس مبانی که در قصص مد نظر مفسرین بوده مانند اعتقاد به نقش هدایتی قرآن، اعتقاد به عصمت انبیا و حجیت قول صحابه و ... تدوین گردیده و در ادامه ویژگی های پیامبران در قرآن بیان شده، و به خصوص آن چه درقصص به آن توجه شده مانند مخلص، صالح و صدیق و ... توضیحاتی گفته شده ، همچنین به موارد اختلاف در ویژگی های هر یک از انبیا نیز اشاره شده است. سپس به بررسی ماخذ فریقین پرداخته که به دو بخش راویان و کتب تقسیم شده و در ضمن آن تعدادی از راویان روایت ها و کتاب های فریقین معرفی شده است. براساس مطالب مذکور مشخص می گردد که اهل سنت دو دیدگاه متفاوت نسبت به برخی از مبانی و راویان دارند. در ادامه داستان پیامبران پیگیری شده و برای بررسی تطبیقی قصص در تفاسیر، آرا آنها را به دو گروه، قسمت نموده؛ گروهی که از مطالب مخالف عصمت و مقام انبیا و اسرائیلیات در تفسیرشان سخن گفته و آنها را به دیده ی قبول نگریستند و گروهی دیگر که این داستان ها را نپذیرفتند ؛ ودر بخش نقد و بررسی این قصص، دلایل ایشان، در رد این داستان ها مطرح شده است.پس از انجام این پژوهش می توان بیان داشت که منشا و دلیل اصلی اختلاف در داستان ها مربوط به مبانی و ماخذ مفسرین است،و نیز مشخص گردید که اهل سنت دو دیدگاه نسبت به قصص انبیا دارند،که یکی از این دو گروه ،به دیدگاه شیعه نزدیک است ولی نظر اکثر اهل سنت مخالف شیعه می باشد.از تفاسیر شیعه، متاسفانه تفاسیری چون تفسیر مقاتل بن سلیمان با نظر اهل سنت بیشتر هماهنگ است.