جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

فیشته در فلسفه متأخرش با مبنا قراردادن خدا در مقام معیار امر اخلاق، می‌خواهد یک پیوندی میان اخلاق و بیلدونگ شکل دهد که باعث تعالی و شکوفایی افراد در زندگی شود. فیشته برای رهایی از ثنویت دکارتی و برخلاف اسپینوزا که جوهر همه چیز را طبیعت درنظر می‌گیرد، خدا یا واحد را وجود نابی می‌داند که با نوری که بر هستی می‌تاباند زندگی را در عالم پدیدار می-کند. درواقع برای فیشته خدا در برون‌شدگی خود نوری بسیط است که این نور می‌تواند در عین مطلق بودن زندگی و هارمونی را در هستی آشکار کند. اساساً فیشته متأخر زندگی و وحدت شکل گرفته در عالم را وابسته به خدا یا همان نور ناب می‌داند. درنتیجه اگر انسان‌ها در زندگی می‌خواهند همانند واحد در وحدت قرار گیرند باید به‌وسیله یک بیلدونگ به اتحاد برسند که محور آن امر اخلاقی است. در اصل ایجاد وحدت فراگیر و فهم خدا در مقام معیار امر اخلاقی و خالق زندگی دو رسالت اصلی انسان در فلسفه متأخر فیشته است.

مسئله رابطه نفس ناطقه با بدن و واسطه بودن روح بخاری، به شکل‌گیری مباحث فلسفی فراوانی در این زمینه منجر شده‌است. یکی از این مواردْ علل و نشانه‌های بیماری‌های روانی، مانند افسردگی مالیخولیائی است که از دیدگاه ابن‌سینا مهم‌ترین دلیل به‌وجود‌آمدن آن و مؤثرترین شیوه درمان آن را باید در رابطه نفس ناطقه با بدن جست‌و‌جونمود. افسردگی مالیخولیا به‌معنای انحراف افکار و صورت‌های ذهنی انسانی از مسیر صحیح است که در این حالت انطباق مفاهیم علمی با خارج مختل می‌شود و لذا شخص در افکار و پندارهای نادرست خود غرق‌می‌گردد. این بیماری روانی دارای مراتب مختلفی است که در شدیدترین حالت آن، یعنی مانیا، ادراکات فرد بیمار تا حد زیادی از عالم واقعیت منحرف‌می‌گردد، دائماً به مردگان می‌اندیشد و ممکن است خود را فوت‌شده تلقی‌نماید. ازنظر ابن‌سینا علت اصلی این بیماری را باید در ضعف روح بخاری جستجوکرد که این ضعف موجب ضعف ارتباط نفس با بدن می‌شود. ریشه این ضعف نیز غلبه مزاج سودائی در مغز است که باعث اختلال در عملکرد روح بخاری به‌عنوان رابط نفس و بدن می‌شود. درمجموع نحوه مواجهه ابن‌سینا با افسردگی مالیخولیا نشان‌دهنده روی‌کرد جامع وی در مواجهه با اختلالات روانی است. روی‌کردی که هم در مبانی فلسفی وی و هم شواهد و مطالعات تجربی ریشه دارد.

در حکمت عرفانی بحث از ماهیت زبان به نحو مستقل طرح نشده؛ اما با نظر به مباحث اصلی عرفان همچون تجلی و ظهور و اسماء و صفات می‏توان پرسش از حقیقت زبان را به میان آورد. تمامی عوالم و موجودات وبه طور کلی هر آنچه هست تجلی خدایند؛ از این‏رو پدیدار زبان نیز ظهور او و شأنی از شئونات اوست. زبان شأنی «ایجادی» دارد که حقیقت آن با نظر به مراتب و اعتبارات گوناگونی همچون کلام و کلمه، کتاب و قلم، مقام کن و نفس رحمانی، و با توجه به تأویل آیات قرآن در عرفان نظری شرح و تأویل شده است. هر کدام از این اعتبارات جلوه‏ای از جلوات خداوند و مرتبه‏ای از کلام اویند. و ظهورِ وجود را در مراتب گوناگون نشان می‏دهند. کلام اولاً و بالذات متعلق به خداست و ثانیاً و بالعرض موجودات دیگر بهره‏ای از آن دارند. نطق نیز حقیقتی وجودی در عالم است که به تجلی حق بازمی‏گردد. حقیقت زبان صورت فعلیِ «به ظهورآوری» است که موجودات را به پیدایی می‏آورد.

اگر کسی بخواهد رفتار و خلقیاتش را به‌ خوبی یا بدی متصف کند یا رفتار دیگران را مورد ارزیابی اخلاقی قرار دهد، نیازمند شناختِ خوب و بد است. مکاتب اخلاقی بر اساس مبانی و رویکردهای متفاوت، به این نیاز پاسخ داده­اند و حاصل آن، نظریات عمده اخلاقی؛ «پیامد‌گرایی»،«وظیفه­گرایی»و«فضیلت­گرایی» است. مکتب اخلاقی اسلام نیز در زمینه ارزش­اخلاقی، صاحب­نظر است اما دیدگاه اخلاقی آن، در قالب نظریه، درنیامده است. یکی از طرق استنباط نظریه اخلاقی اسلام، تبیین نقاط اشتراک و افتراق مکاتب اخلاقی با گزاره­های اخلاقی مطرح در آیات و روایات است. پژوهش­های متعددی به این روش انجام گرفته­است اما با وجود اعتبار قابل توجه نهج البلاغه به عنوان کتاب حدیثی – اخلاقی جامع، پژوهش­های اندکی، دیدگاه اخلاقی اسلام را به روایت نهج البلاغه، در مقایسه با سایر مکاتب اخلاقی، بررسی کرده­اند. از این­رو در این نوشتار با انتخاب پیامدگرایی، این سوال مطرح شده­است که چه نسبتی میان دیدگاه مستنبط از گزاره­های اخلاقی نهج­البلاغه با دیدگاه پیامدگرایی وجود دارد؟ با روش توصیفی – تحلیلی، این مقایسه انجام گرفت. حاصل­آن­که هرچند، فرازهای اخلاقی نهج البلاغه که میان فعل و نتیجه آن پیوند برقرار می­کند، فراوان است اما دیدگاه نهج­البلاغه، دیدگاهی پیامدگرایانه نیست؛ زیرا ویژگی­هایی در گزاره­های اخلاقی نهج­البلاغه هست که با پیامدگرایی با رویکردهای مختلف آن همسو نیست، مانند پیوند نداشتن خوبی برخی اعمال با نتایج آن­ها، مطلوبیت فعل بدون لحاظ نفع شخصی، یکسان نبودن مسئولیت اخلاقی نسبت به همگان. بنابرین احتمال دارد گستردگی ذکر نتایج افعال اخلاقی در نهج البلاغه، کارکرد دیگری داشته باشد که باید در پژوهش های دیگری به آن پرداخته شود.

الگوی تبلیغی جریان‏های انحرافی مهدویت؛ دستگاهی منظم و هندسی است که می‏تواند با عنوان «فرایند چند وجهی تغییر اندیشه» شناخته شود. شناخت الگوهای تبلیغی این جریان‏ها این امکان را فراهم می‏کنند تا ضمن فهم مناسبات و ارتباطات رفتارهای مبلّغان با زمینه‏ها و با رفتارهای مخاطبان، از علت‏هایی پرده بردارند که شاید فهم و درک آن برای غیر متخصّص دشوار باشد. نتایج این پژوهش می‏تواند در خدمت نهادهای مواجهه کننده باشد تا در جهت‏گیری و نوع مواجهه از آن بهرمند و در کنار امر پیدا، به امر ناپیدای ماجرا آگاه شوند. این پژوهش با استفاده از روش هفت وجهی لوئیس رامبو در کتاب «شناخت تغییر دین» به سراغ روش‏های تبلیغی جریان‏های انحرافی مهدویت رفته است که عبارتند از: 1. زمینه، 2. بحران، 3. جست وجو، 4. مواجهه، 5. تعامل، 6. تعهد، 7. نتایج. نوشتار حاضر با روش «توصیفی_تحلیلی»، در مقام پاسخ به چگونگی تغییر اندیشه در هفت مرحله تبلیغی است و تطبیق روش تغییر اندیشه در جریان‏های انحرافی مهدویت با روش تغییر دین در ادیان، دست آورد پژوهش حاضر می‏باشد.

آرمان‌خواهی یکی از برجسته ترین ویژگی‌های جوانان شمرده می‌شود. وجود موانع مختلف و فراهم نبودن شرایط کافی در عصر کنونی سبب شده است؛ جوانان با معیارهای آرمان‌های واقعی، آشنایی کافی نداشته باشند. از این رو جوان امروزی باید با معیار تشخیص آرمان‌های واقعی آشنا بوده و برای تحقق آنها، نقش‌آفرینی کند. در این نوشتار که با روش توصیفی _ تحلیلی نگاشته شده است، بر آنیم که نقش آموزه مهدویت را در جهت‌دهی آرمان‌های واقعی نسل جوان تبیین نمائیم. جوان آرمان خواه است؛ اما آرمان‌خواهی او باید با شکلی مناسب و جهتی درست، سرعت رسیدن جوان به قله‌های سعادت را تنظیم نماید. اندیشه مهدویت از بالاترین ظرفیت‌ها برای جهت دادن به آرمان‌خواهی نسل جوان برخوردار است. ظرفیتی که می‌تواند بذر بالاترین آرمان‌ها را دردل جوانان بیفشاند و این بذر را در مناسب‌ترین زمان ممکن و با بهترین شیوه‌ها رشد داده، ثمرهای بی‌نظیر و فراوان آن را به دیگران معرفی نماید. آرمان‌ها اگر در کارگاه مهدویت رنگ‌آمیزی شوند، در تمامی عرصه‌های زندگی یک جوان اثرگذار خواهند بود؛ در عرصۀ بینش‌ها، معرفت یک جوان را با جهشی بی‌نظیر مواجه خواهد کرد. چنان‌که در عرصۀ انگیزشی، انگیزه‌های لازم برای تلاش و تکاپو را به جوانان ارزانی خواهند کرد. تنها این اندیشه است که می‌تواند، تمامی اعمال یک جوان را در مسیر هدایت قرار داده و از هر جهت سعادت دنیا و آخرت او را تأمین و تضمین نماید. آرمان‌سازی مطلوب، جهت‌دهی مطلوب، شکل‌دهی صحیح، سرعت‌بخشی، امیدآفرینی، انگیزه‌سازی و رفتارآفرینی از جمله مواردی هستند که این آموزه به خوبی می‌تواند در آنها نقش‌آفرین باشد.

عصر پیش از ظهور، از یک طرف دوره شکوفایی علمی _ فرهنگی و ارائه نظریات نو به جهان و از طرف دیگر عصر هجوم شبهات اعتقادی است. مفهوم انتظار به عنوان محوری­ترین باور مشترک در بین معتقدین به ادیان الهی یافت شده است و مبنای آینده­ای روشن و محرکی نیروبخش برای جامعه معتقد به نجات توسط منجی آخرالزمان است. نوشتار حاضر تحلیلی، انتقادی به وضعیت موجود و نیز واکاوی نقش خواصِ جوامع اسلامی در انتقال و ارتقاء مفاهیم انتظار و امیدآفرینی به جوانان است تا طرحی ارائه نماید که براساس آن خواص بتوانند در شرایط حساس کنونی موجب ارتقاء امیدآفرینی شوند. نتایج پژوهش عبارتست از این‌که براساس وعده الهی در کتاب مسلمانان آینده حکومت جهان از آن مستضعفان است و کارگزاران آن علمای دین هستند و مبنای حرکت اجرای احکام قرآن در جهت کمال مطلوب است تا زمینه برقراری حکومت عدالت­گستر فراهم شود.

از مهم‌ترین و درازدامن‌ترین مباحث در اسلام، بحث امامت است. امامت در میان مسلمانان جایگاه سترگی دارد تا جایی که بر اساس روایات فریقین عدم شناخت امام منجر به مرگ جاهلی می‌شود. امّا چگونگی شناخت امام همواره دغدغه‌ای برای اهل اسلام به شمار می‌رفته است. از جمله نشانه‌هایی که برای بازشناسی امام حق در تراث امامیه تبیین شده است، صاحب سلاح نبوی بودن است. از سوی دیگر، برخی از مدّعیان در پی آن بودند که خود را صاحب سلاح نبوی معرّفی کرده و از رهاورد آن، بتوانند ادّعای امامت خویش را ثابت کنند. این تحقیق به دنبال آن است تا با روش توصیفی-تحلیلی، سلاح‌های موروثی را گونه‌شناسی کرده و روش‌های اهل‌بیت را در نشانه‌یابی امام به وسیلهٔ آن متذکّر شود. بر پایهٔ این تحقیق، پیامبر‌اکرم سلاح‌های خویش از جمله شمشیرها، زره‌ها، پرچم‌ها، کلاه، کلاه‌خود، عمامه و چوب‌دستی را به امیر مؤمنان به‌عنوان جانشین خویش اهدا کردند. این ودایع به یک‌یک ائمه ارث رسید. ائمه نیز در مواضع گوناگونی با محوریّت این سلاح‌ها به نشانه‌یابی امام پرداختند. این روش‌ها عبارتند از روش‌های گفتاری مشتمل بر روش تبیینی و تشبیهی و روش‌های رفتاری مشتمل بر واگذاری سلاح و احتجاج به سلاح.

احسان، نیکوکاری، و مشارکت در خیر عمومی از نمونه‌های آشکار اخلاق در حوزه‌ی اجتماع به شمار می‌آیند. با این حال، گروه‌های مدافع سکولاریزاسیون، به دلیل شواهد تاریخی و نیز شواهدی که به ماهیت الهیات بر می‌گردد، نگاه خوش‌بینانه‌ای به مداخله و مشارکت گروه‌های دینی در حوزه‌ی عمومی ندارند. بر این اساس، الهیدان‌های مسیحی تلاش می‌کنند تا این اتهام را از خود برداشته و تصویری از خود ارائه دهند که سکولارها را قانع کند مسیحیان نیز می‌توانند درکی فراگیر از نیکوکاری و خیرعمومی داشته باشند. مسئله‌ی این مقاله بررسی این تلاش الهیاتی است. محقق در این مقاله، کوشیده است تا با تمرکز بر اندیشه‌های الاهیاتی دیوید هولنباخ در کتاب "خیرعمومی و اخلاق مسیحی" به بررسی تلاش عالمان مسیحی در نمایش سازگاری میان مشارکت در تأمین خیرعمومی و اخلاق مسیحی بپردازد. روش این مقاله توصیفی و تحلیلی است و داده ها به روش مطالعه اسنادی به دست آمده و با استفاده از روش‌های تحلیل محتوای کیفی بررسی شده‌اند. از نتایج تحقیق این که در الاهیات جدید مسیحی تلاش می شود تا بر حل مشکلات انسان‌ها و جوامع بشری تمرکز شود. این مقاله نشان می‌دهد که الاهیدان های مسیحی کوشیده‏اند تا با درک اهمیت مشارکت دین‏داران در حوزه‌ی عمومی و تأمین خیر عمومی و احسان، از الاهیات مسیحی خوانشی مداراجویانه و مبتنی بر "دیگرپذیری" دینی ارائه دهند؛ و البته آن‌گونه که هالنباخ می‌گوید این تفسیر از الهیات مسیحی ممکن است مخالفت گروه‌های محافظه‌کار مسیحی و خوانش‌های ارتدکسی از آن را به همراه داشته باشد.

«وحی» یکی از اساسی‌ترین واژگان دین است که از جمله مبانی صدوری دو علم تفسیر و کلام است. در این میان، افراد و جریانات انحرافی، نظیر جریان احمد الحسن، سعی در تغییر ماهیت وحی دارند، تا بتوانند «ادعای نبوت» خویش (پیامبری) را اثبات کنند؛ در پژوهش حاضر تلاش شده است دیدگاه مدعی یمانی درباره وحی و در مورد آیه «خاتم النبیین» مورد ارزیابی قرار گیرد و با استفاده از روش انتقادی- تحلیلی، به استحکام مبانی مسلم دینی و معرفت بخشی قشرهای مختلف جامعه پرداخته شود. مدعی یمانی بر این باور است که «نبی‌» با ملکوت آسمآن‌ها ارتباط و از غیب خبر دارد و حال آن‌که دانستن غیب برای هر پیامبری لازم است ولی کافی نیست؛ چنان‌که اشخاص بلند مرتبه‌ای نظیر حضرت صدیقه طاهره و ائمه هدی؟عهم؟ از اخبار غیبی اطلاع داشتند؛ لکن نبی و پیامبر نبودند. همچنین با تصرف در معنای «خاتم النبیین» و اکتسابی دانستن مقام نبوت، زمینه‌ ادعای پیامبری خویش را فراهم کرده است.