جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در اصفهان عصر صفوی فلسفه رشد و نمو خوبی داشته است. در آن زمان با سه مدرسه فلسفی متفاوت روبه‌رو هستیم. مدرسه میرداماد، مدرسه ملاصدرا و مدرسه ملارجبعلی تبریزی. مدرسه تبریزی در بیشتر مسائل همچون اشتراک معنوی و لفظی وجود، حرکت جوهری، وجود ذهنی، تجدد امثال و... با دو مدرسه دیگر تفاوت‌های بنیادین دارد. یکی از این تفاوت‌ها «الهیات سلبی» است که در مدرسه تبریزی مورد قبول و در دو مدرسه دیگر مردود است. موضوع اصلی این نوشتار بررسی مقاله «تحلیل و نقد بُعد هستی‌شناسی و معناشناسی الهیاتِ تنزیهیِ حکیم تبریزی بر مبنای حکمت صدرایی» است. نتیجه اجمالی که این مقاله گرفته است این است که پژوهش چه در انتخاب موضوع و چه در نقل و نقد اقوال ناکام است.

«تفکر یونانی» از ابتدای ورود به دنیای اسلام همواره مورد توجه متفکران دنیای اسلام بوده است. برخی با پذیرش امکان حصول معرفت عقلی خوداتکا به درون آن تفکر یونانی وارد شدند و سعی کردند تفسیر اجتهادی خودشان را از آن ارائه دهند و برخی دیگر با طرح دوگانگی ذاتی معرفت عقلی خوداتکای ارسطویی با معرفت کشفیِ مبتنی بر آموزه‌های وحیانی بر تفکیک ذاتی آن‌ها تأکید کردند. ملاصدرای شیرازی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین فیلسوفان دنیای اسلام، سعی کرده است در عین تأکید بر حقیقی‌بودن حکمت کشفی‌، با طرح برخی مبانی هستی‌شناختی و با تکیه بر میراث فیلسوفان پیش از خود، اهمیت معرفت‌زایی از طریق قیاس برهانی را نشان دهد و در یک خوانش منحصربه‌فردی نوعی وحدت تشکیکی بین معرفت حاصل از حکمت بحثی و حکمت اشراقی ارائه دهد. نوشتار حاضر با روش تحلیلی سعی دارد جایگاه «هویت یونانی» را نزد ملاصدرا بررسی نماید تا از این طریق، کمکی به درک هویت فلسفه در دوران اسلامی و رابطۀ عقل و وحی در عالم اسلام کرده باشد.

مسئله رابطه ذهن و بدن، همواره يکي از مسائل بحث‌برانگيز در تاريخ فلسفه بوده است. در فلسفه غرب، دکارت که تمايزي کامل بين نفس و بدن قرار داد، نتوانست از عهده تبيين رابطه نفس و بدن برآيد. در همان زمان اشکالاتي به نظريه وي وارد شد. به‌خاطر همين اشکالات، مکتب توازي‌گرايي پديد آمد و سرانجام در قرن بيستم، فيلسوفان ذهن به‌خاطر عدم تبيين از رابطه نفس و بدن، تجرد نفس را منکر شدند. افزون‌براين، با وجود انکار نفس توسط فيزيکاليست‌ها و تلاش آن‌ها مبني بر تبيين رابطه مادي حالات ذهني و بدن، حتي نتوانستند تبيين مقبولي از رابطه مادي حالات ذهني و بدن ارائه دهند و در نتيجه، اين مسئله حل‌ناشده باقي ماند. اما ملاصدرا برابر اصول اساسي و بنيادين فلسفه‌اش - اصالت وجود و تشکيک وجود- توانست تبيين مقبولي از رابطه نفس و بدن ارائه دهد که برپايه آن، نفس و بدن دو مرتبه از يک وجود واحد هستند و بدن با حرکت جوهري توانسته به مرحله تجرد دست يابد.

ارتباط حق با خلق يکي از مهم‌ترين مسائلي است که در حکمت متعاليه و عرفان اسلامي مطرح شده است. آنچه در ديدگاه حکمت متعاليه و عرفان اسلامي بدان تأکيد شده، آن است که حقيقت مطلق، تنها ذات مقدس حق‌تعالي است و همه کثرات امکاني، تجليات و شئونات آن حقيقت مطلق هستند. ارتباط حق با خلق داراي تبيين‌ها و تحليل‌هاي دقيقي است که يکي از راه‌هاي تحليل اين ارتباط از طريق حيثيت تقييديه است که اين مقاله در پي نماياندن آن است. اين پژوهش با روش توصيفي- تحليلي نگاشته شده و بر آن است که براساس نظريه حيثيت تقييديه، رويکرد توحيدي به عالم هستي را به‌دنبال داشته باشد و ارتباط حق با خلق را با نگاه حيثيت تقييديه بررسي کند.