جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این پژوهش به بررسی مبانی کلامی و حدیثی سید رضی و نیز انگیزه او در تألیف «نهج‌البلاغه» پرداخته است. در این راستا، توضیحات او در سه اثر «خصائص امیرالمؤمنین 7»، «نهج‌البلاغه» و «المجازات النبویه» بررسی و تحلیل شده است. از آنجا که «خصائص امیرالمؤمنین7» خاستگاه نهج‌البلاغه شناخته می‌شود، تحلیل رویکرد کلامی و حدیثی سید رضی بدون توجه به این اثر امکان‌پذیر نیست. تألیف «نهج‌البلاغه» در دورانی پر از مناقشات مذهبی برای شیعیان صورت گرفت و سید رضی، به‌عنوان نقیب شیعه، با شناخت چالش‌های موجود، اقدام به تدوین این اثر کرد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد سید رضی در گزینش سخنان حضرت علی7، با تأکید بر پذیرش تشیع دوازده‌امامی، به موضوعاتی چون منشأ علم امام، عصمت، دوستان و دشمنان ائمه، توجه کرده است تا رویکرد کلامی شیعه را برجسته سازد. همچنین، او در انتخاب و ثبت روایات با دقت ویژه‌ای عمل کرده تا صحت انتساب آنها به امیرالمؤمنین7 حفظ شود. با وجود ‌تأکید بر رویکرد ادبی در «نهج‌البلاغه»، با انتخاب روایات مرتبط با چالش‌های دوران خلافت امیرالمؤمنین7 و مسائل پیرامون آن نشان می‌دهد که سید رضی در تلاش بوده تا ‌تصویری واقعی‌تر از این موضوعات به مخاطبان ارائه دهد. او با توجه به اهمیت و جایگاه جانشینی امیرالمؤمنین7در میان موضوعات ‌جهان اسلام، بر این باور است که به جای حذف چالش‌ها، باید آنها را در معرض دید عموم مسلمانان قرار داد تا زمینه‌ای برای گفتگو و ‌رفتار صحیح بر اساس حقیقت فراهم شود.‌

سپاس خدایی که سخنوران از ستودن او عاجزند، آری ستایش خداوند به معنای حقیقی کار ساده ای نیست و هرکسی قادر نخواهد بود از عهده ی شکرش آنگونه که شایسته ستایش اوست برآید. مولایمان علی ابن ابیطالب(ع) فرموده اند: گرانسنگ ترین چیزی که انسان می تواند با خودش به قیامت ببرد شکرگزاری است. اینکه انسان بداند شکر چه چیزی را و چگونه به جا آورد و برای بجا آوردن شکرگزاری، الگویی پسندیده داشته باشد تا مطابق آن عمل کند بسیار نیکوست؛ مقصود پژوهش پیش رو شناخت الگوی برتر و معرفی آن برای اهتمام به انجام شکرگزاری در تمام مراتب آن است، چه در مرتبه ی زبانی ، چه در مرتبه ی قلبی و چه در مرتبه ی عملی. تاکید این پژوهش بر آموزه های علوی در نهج البلاغه می باشد. در آیات و روایات بسیاری به این نکته اشاره شده که پرهیزکاران برترین انسان های روی زمین اند و امیرالمومنین(ع) سیمای پرهیزکاران را در خطبه 193 نهج البلاغه که مشهور به خطبه متقین یا همام است آنچنان زیبا به تصویر می کشد که گویی آنان را می توان دید و با بررسی ویژگی های آنان در هر عرصه می توان به الگویی پسندیده و برتر در آن عرصه دست یافت، الگوبرداری از پرهیزکاران در عرصه ی شکرگزاری مسئله اصلی پژوهش پیش رو است و اینکه مراتب شکرگزاری را در سیمای پرهیزکاران با توجه به آموزه های علوی در نهج البلاغه بررسی کنیم تا به الگویی پسندیده و کاربردی برای هر مرتبه از شکرگزاری برسیم و برترین الگو را برای شکرگزاری معرفی نماییم. اگرچه مبنای کارمان برای الگوگیری از پرهیزکاران، خطبه 193 نهج البلاغه می باشد ولی کل نهج البلاغه را مورد بررسی قرار خواهیم داد. و تا جایی که توفیق داشته باشیم از اقیانوس بی کران علم علوی بهره می گیریم و برای جویندگان راه سعادت به اشتراک می گذاریم؛ باشد که همگی رستگار شویم.

سوره واقعه یکی از سوره هایی است که صحبت از قیامت در آن نکته برجسته ای است و این سوره در پاسخ به آنچه شک کنندگان می گویند به موضوع آخرت می پردازد. هدف ما در این تحقیق، تشریح و تحلیل تفسیر صدرالمطالحین شیرازی و تفسیر علامه طباطبایی از سوره واقعه، مقایسه این دو تفسیر در این زمینه و بیان تفاوت ها و شباهت ها در تفاسیر است. این دو متفکر با رویکرد توصیفی- تحلیلی. در تحقیق حاضر به نتایجی دست یافتیم که عبارتند از: هر دو مفسر از همه امکانات استفاده کردند تا تفسیر کاملی از این سوره به ما بدهند، لذا معانی و مفاهیم موجود در این آیات مبارکه را از آن استخراج کردند. همچنین به دلیل نگاه فلسفی صدرالدین شیرازی به این سوره و دیدگاه غالب تفسیری قرآنی در این سوره، تفاوت محتوایی زیادی بین این دو تفسیر از سوره واقعه یافتیم. از علامه طباطبایی. اما شباهت‌های زیادی نیز بین این دو تفسیر یافتیم، مانند انتقال تفاسیر سایر اندیشمندان و روایات تفسیری و استفاده از نظرات مفسران و احادیث منقول و تفسیر آیات سوره واقعه به شیوه تفسیر. قرآن توسط قرآن و توجه به اشکالات مطرح شده در خصوص آیات در تفسیر آیات مبارکه و تلاش برای پاسخگویی به این اشکال.

قرن‌هاست که جهان غرب با جهان اسلام چه در میادین جنگی و چه در میدان اندیشه در تقابل با هم قرار گرفته‌اند‌. با توجه به شکست غربی‌ها در جنگ‌های صلیبی - که سعی در تصرف سرزمین‌های اسلامی داشتند - این بار تهامات خود را به جانب پیامبر اسلام(ص) سوق دادند‌. آنها سعی کردند با تهمت و افترا و تخریب شخصیت ایشان برتری خود را در مقابله با مسلمانان و دین اسلام نشان دهند‌. چنین رویه‌ای برای مدت‌ها رو به فزونی رفت با این حال برخی از خاورشناسان نیز در این میان سعی کردند تا حدی منصفانه به زندگی پیامبر اسلام(ص) و تاریخ اسلام بپردازند‌. در سال‌های اخیر (به‌ویژه از نیمه دوم قرن بیستم) برخی از خاورشناسان به نشر آثار معتدل‌تر و نیز همسو با منابع تاریخ اسلام کرده‌اند. یکی از این خاورشناسان کارن آرمسترانگ است‌. اگرچه آرمسترانگ یک نویسنده غربی بود، لکن سعی می‌کرد زندگانی پیامبر(ص) را از منظری عینی مورد بررسی قرار دهد و در جاهایی که لازم بود، ذهنیت غربی را به دلیل عقاید غیرمستند و غیرمنصفانه‌اش در مورد آن حضرت را مورد انتقاد قرار داد‌. آرمسترانگ، تحت تأثیر جنبه انسانی و طبیعت صلح‌آمیز محمد(ص) قرار گرفت‌. حال این مسئله مطرح می‌شود که کارن آرمسترانگ تا چه حد توانسته است در معرفی پیامبر اسلام(ص) با تواریخ اسلامی همسو باشد و چه لغزش‌ها و اشتباهاتی در کتاب وی همچون سایر آثار غربیان وجود داشته است؟

اسلام‌ناب محمدی اسلامی همه‌جانبه با اهداف الهی، برنامه‌های جهت‌دار و منافع فردی و اجتماعی مبتنی بر ایمان و عدالت اجتماعی است که در تقابل با اسلام آمریکایی قرار دارد. آگاهی از ویژگی‌های این دو نوع اسلام و نحوه مواجهه با آن‌ها، نقش بسزایی در پیشرفت، امنیت و آرامش روانی جامعه ایفا می‌کند. امام خمینی همواره در طول دوران مسئولیت خود، به تبیین و تفکیک ابعاد اسلام‌ناب از اسلام آمریکایی اهتمام ورزیدند. با توجه به جایگاه رهبریِ دینی رهبر انقلاب اسلامی، بیانات ایشان می‌بایست همسو با تعالیم قرآنی و اهل بیت(ع) باشد. این پژوهش با استفاده از روش تحلیل مضمون، به بررسی مبانی قرآنی اسلام‌ناب محمدی و اسلام آمریکایی در بیانات امام خمینی در بازه زمانی سال‌های 1358 تا خرداد ماه 1368 می‌پردازد و به این سوال پاسخ می‌دهد که بن‌مایه‌های قرآنی مضامین مرتبط با اسلام‌ناب محمدی و اسلام آمریکایی در بیانات امام خمینی کدام است. منظور از مبانی قرآنی، اصول و آموزه‌هایی از قرآن کریم است که به عنوان زیر بنای تفکرات و بیانات امام در مورد اسلام‌ناب و اسلام آمریکایی مورد استفاده قرار گرفته است. بدین منظور، با به‌کارگیری روش تحلیل مضمون -که روشی مناسب برای شناسایی مضامین پراکنده در متون و اطلاعات فراوان است- ابعاد مختلف اسلام‌ناب و اسلام آمریکایی در بیانات امام به صورت نظام‌مند بررسی و مبانی قرآنی آن‌ها تبیین می‌شود. در این راستا، ابتدا با جمع‌آوری بیانات امام خمینی با کلیدواژه‌های «اسلام‌ناب محمدی» و «اسلام آمریکایی» به کمک نرم‌افزار اکسل، و با استفاده از اسلوب تحلیل مضمون، شبکه مضامینی از بیانات ایشان ترسیم شده و سپس شبکه مضامین و مبانی قرآنی آن تبیین می‌گردد. مضامین کلان «اسلام‌ناب محمدی» و «اسلام آمریکایی» از چهار مضمون فراگیر شامل ویژگی‌ها و راهکارهای اسلام‌ناب محمدی، و ویژگی‌ها و راهکارهای اسلام آمریکایی تشکیل شده‌اند. پس از تحلیل و بررسی بیانات امام و ذکر مبانی قرآنی آن‌ها، مشخص شد که بیشترین تاکید ایشان، بر ارائه راهکارها و اقدامات اسلام‌ناب در جهت مقابله با اسلام آمریکایی بوده است. دشمنی اسلام آمریکایی غالبا متوجه فرهنگ اسلامی است و ایشان راهکارهای مبارزه با اسلام آمریکایی را مورد توجه ویژه قرار داده‌اند. با بهره‌گیری از این راهکارها، که همسو با آموزه‌های قرآنی است، می‌توان در برابر دشمنان اسلام‌ناب مقاومت نمود.

علوهمت دراصطلاح: عبارت است از سعی وکوشش در تحصیل سعادت وکمال وطلب کردن کارهای بزرگ وعالی بدون در نظر گرفتن سود وزیان دنیا به طوریکه به سبب دست یافتن به منافع دنیایی شادمان نشود واز فقدان آن اندوهگین مگردد بلکه ازطریق طلب، از مرگ وکشته شدن ومانند آنها باک نداشته باشد.(مجتبوی، سیدجلال الدین، علم اخلاق اسلامی (ترجمه کتاب جامع السعادات)، ص322) دون همتی دراصطلاح: پستی طبع و قصورهمت از طلب کارهای بزرگ و امور عظیمه خطرناک وقناعت نمودن نفس به شغل های پست و اعمال جزئیه و این صفت خبیثه نتیجه کم دلی وضعف نفس است.(نراقی،ملااحمد،معراج السعاده،ص218) علوهمت از مولفه های تاثیر گذار در امور فردی واجتماعی زندگی است که در آیات قرآن کریم وروایات اهل بیت (علیه السلام) بسیارتاکید شده است. زیرا بشریت برای وصول به اهداف عالی وکسب فضایل ومکارم در جهت رسیدن به مراتب عالی انسانیت و کمال وهمچنین دوری از اشتغال به اهداف پست و فرومایه که انسان رابه سقوط می کشاند نیازمندراهنمای مسیراست. و قرآن کریم به عنوان برترین منبع هدایت به سوی حیات طیبه رهنمودهایی دراین باره ذکر کرده است تابتوانیم مرز بین علوهمت ودون همتی را مشخص کنیم و مسیر زندگی را برپایه اهداف والا بنا نهیم. درآیات قرآن کریم وروایات معصومین (علیه السلام)دررابطه با علوهمت عواملی ازجمله اندیشیدن، مجالست وهمنشینی وهمچنین ویژگی هایی مثل: استقامت وپایداری در مسیر کمالات ، وآثاری همچون شجاعت وبردباری دررابطه با علوهمت واهمیت آن به عنوان یک ویژگی مهم فردی واجتماعی بیان شده است. فرایند پژوهش به گونه ای است که آیات قرآن کریم وروایات بامضمون عوامل ،ویژگی ها وآثار علوهمت استخراج می شوند و ذیل تعابیرمصادیقی از سیره شهدا، عرفا وعلما ذکرخواهد شد؛

بدعت در دین از خطرناک‌ترین پدیده‌هایی است که در طول تاریخ وجود داشته است. از زمان پیدایش دین تا کنون، برخی جریان‌های فکری با ایجاد انواع بدعت موجب انحراف مردم از خط مستقیم هدایت شده‌اند. «بدعت» نه تنها در اسلام که در سایر ادیان ابراهیمی نیز مسأله‌ای حائز اهمیت است و از آن با اصطلاح «هرطقه» نیز یاد می‌شود و عبارت است از تغییر در باورهای اعتقادی یک آیین. بدعت یهودی به آن دسته از باورهایی اطلاق می‌شود که با آموزه‌های سنتی یهودیت خاخام، از جمله عقاید الهیاتی و عقاید در مورد عمل به قانون دینی یهود در تضاد است. با توجه به این که در قرآن کریم و عهد قدیم، مصادیقی از بدعت های یهود مشاهده می‌شود، به نظر می‌رسد با بررسی و تحلیل عملکرد یهود در جریان این بدعت‌گذاری‌ها، می‌توان به شیوه رفتاری آنها در بدعت‌گذاری دست یافت.

«حیا»، به عنوان یک اصل بنیادین در نظام تربیت اسلامی و یکی از مهم‌ترین فضایل اخلاقی مورد توجه در قرآن و روایات است. این مقوله در متون دینی، به معنای داشتن شرم نسبت به: ارتکاب کارهای زشت، بی‌احترامی به انسان‌ها، تجاوز به حقوق دیگران و به‌طورکلی نسبت به کارهایی است که آبرو و شرافت فرد را تضعیف می‌کند؛ لذا وجود حیا در انسان، نشان‌دهنده درون پاک و احترام به خداوند، خود و دیگران است. این فضیلت تربیتی و اخلاقی، مورد تأکید تعالیم دین مبین اسلام و نیز از بایسته‌های سازنده معنویت انسان‌ها و دارای نقش فردی و اجتماعی بسیار مهمی است؛ با این وجود، حیا یکی از ارزش‌های فراموش‌شده در جوامع بشری حتی جوامع اسلامی است. ارزشی مغفول میان زرق‌وبرق زندگی مدرن در بسیاری از جوامع انسانی که از اصلی‌ترین عوامل بسترساز تربیت فردی، خانوادگی و اجتماعی محسوب می‌شود. این امر گرچه در دستورات اکید قرآن و سنت اولیای دین به چشم می‌خورد اما زوایای گوناگون جنبه‌های وجودی آن به نحو شایسته و کاربردی به ویژه با رویکرد فوق الذکر مورد واکاوی و تحلیل قرار نگرفته و به گونه‌ی بایسته تنقیح نشده است تا بتوان از حیا به عنوان یک اصل تربیتی در جهت تقویت شخصیت اجتماعی و عفت فردی استفاده کرد و بتوان این فضیلت را در برابر تهدیدات مدرنیته حفظ و تقویت نمود.

سید نورالدین نعمت‌الله بن عبدالله بن محمد معروف به شاه نعمت‌الله ولی موسس فرقه نعمت اللهیه از سادات حسینی بوده نسبش با نوزده واسطه به پیامبر عظیم الشان (ص) می‌رسید؛ و از جانب مادر به کرد های شبانکاره منسوب بود. پدرش میر عبدالله از علما و دانشمندان شهر حلب به شمار می‌رفت. سید نعمت‌الله ولی در دوشنبه چهاردهم ربیع‌الاول سال 731 هجری قمری در شهر حلب یا بنا به نقل برخی از تذکره نویسان در شهر کوه بنان کرمان، متولد شد. پدر وی در اوان کودکی شاه ولی از شهر حلب به ناحیه کچ مکران مهاجرت می‌کند و سید نعمت‌الله کودکی و جوانی خود را در ایران می‌گذارند. وی در دوران جوانی به فراگیری علوم متداول زمان چون علم کلام و بلاغت و فقه پرداخت سپس سال‌ها به ریاضت و تصفیه و تزکیه باطن مشغول گردید و به سیر آفاق‌و انفس پرداخت در سن 24 سالگی در مکه معظمه از دست شیخ عبدالله یافعی خرقه پوشید و از جمله مریدان او گردید. شاه نعمت‌الله پس‌ازآن دست به مسافرت‌های گوناگونی می زند از طریق مصر به شام و آذربایجان به ماوراءالنهر می‌رود و پس از مدتی اقامت در سمرقند عاقبت در کرمان رحل اقامت می‌افکند و در ماهان خانقاه و باغ و حمام می‌سازد و پنج سال باقیمانده عمر خود را در ماهان می‌گذراند. شهرت سید، ایران و هند را فراگرفته بود و از مردم عادی تا بزرگان تصوف و شاهان و امرا از معتقدان و مریدان وی بودند. طریقه‌ی نعمه اللهی منسوب به اوست و هنوز هم در ایران این دسته از صوفیان فرقه مهمی محسوب می‌شوند. شاه نعمت‌الله ولی، مؤسس و قطب سلسله صوفیه نعمت الهیه، در عرفان نظری از پیروان راستین و از شارحان آثار و افکار محیی الدین بن عربی بوده، اما در عرفان عملی و تعلیم و تربیت سالکان طریقت و طالبان حقیقت، چنان‌که مؤلف در بعضی مقالات و تألیفات خود به‌تفصیل بیان کرده است، با وسعت مشرب و شیوه‌ای نوآیین و ابتکاری، بر مبنای استعداد و لیاقت مریدان به ارشاد و هدایت آنان پرداخته و بدین گونه در مقامات طریقت در جهات صوری و معنوی به منزلت و پایگاهی نائل‌آمده که از قرن نهم هجری تاکنون هیچ‌یک از پیشوایان و اقطاب عالی‌مقام صوفیه بدان منزلت و پایگاه نائل نشده است (فرزام، 1374، 158-164). این منزلت براثر تهذیب نفس و تجرد روح و تربیت سلوکی و ریاضتهای شرعی و مداومت بر اذکار و اوراد و دوری از دنیا و عالم نفس و خیال و کثرت و انعزال از مردم عوام و جهّال از علماء و بیخردان و مخالفان سیر و سلوک إلی الله و اشتغال به خود و اعمال و گفتار و پندار خود و توسّل به ولایت و وساطت اهل‌بیت عصمت و طهارت سلام‌الله علیهم اجمعین حاصل‌شده است. این پژوهش به روش توصیفی و استفاده از منابع کتابخانه ای در پی بررسی: اولیا الله و تهذیب نفس در دیوان شاه نعمت‌الله ولی خواهد بود.

مسئله ی نفس و بدن که به عنوان نمادی آشکار از ارتباط عالم ماده ومجرد است، از جمله مسائل مورد قبول در تمامی مکاتب دینی محسوب و منشاء شکل گیری مباحث متعددی در فلسفه و عرفان شده است. عرفان یک جریان معرفتی مبتنی بر شهود و برخاسته از تهذیب نفس است که مبانی نظری آن در متون دینی و آثارعرفانی و ادبی تجلی یافته است.مسئله طی الارض در عرفان به عنوان یکی از اقتضائات برخاسته از مراتب کشف صوری در راستای تجلی اسماء و صفات الهی تحلیل و ارزیابی شده است.(درویش پور،1401،ص161) براین اساس نفس آدمی ذاتـا‌ از‌ سـنخ‌ مجـردات‌ اسـت و پیوند نفس با بدن و علائـق مادی واشتغالات ‌نفسانی حجاب‌ و مانع‌ او‌ از اتـصال بـه عالم مجردات می گردد‌ و هرگاه کـه‌ حجـاب‌ مادیات‌ از‌ نفس و عالم ‌مجردات بـرداشته شـود و بـه مبـادی عالیـه متصل گردد، صوری که در عالم مجردات موجود اند ، در نفس ‌انـسانی نـقش مـی بنـدد و بـه‌ هـر نسبت که حجاب ها مرتفع تر گردد، نقش هـا روشـن تـر و صاف تر خواهد ‌بود( همایی ،1367: ص92-91)یکی از فروعات پذیرش این دیدگاه که در ذیل کیفیت ارتباط نفس و بدن ‌آمده، مسئله ی طی الارض است که در تفکرات عرفانی بسیاری از عرفاء جلوه گری می کند. (امینی نژاد،1394:ص234) تلاش فلاسفه در تبیین کار های خارق العاده ای ‌همچون طی الارض ، بیشتر به ‌بررسی کارکرد قـوای نفس معطوف شده وبا این رویکرد به اثبات ارتباط میان معجزات انبیاء با قانون علیت ‌پرداخته اند.(همایی‌، همان:ص 104) در این میان، عرفاء و محققان عرفان نظری به این مسئله عمیق تر نگریسته و ‌بـر اساس آموزه های عرفان اسلامی، -که‌ برگرفته‌ از متون دینی و شهودات آنهاست- به تبیین کیفیت تحقق ‌طی الارض پرداخته اند. (جوادی آملی،1389:ص 313)‌ مراحل کمال آدمی از نگاه مولوی براساس تحول و تبدیل وجود انسان از نقص به سوی کمال نامنتاهی شکل می گیرد. این تبدیل و تحول، افزون بر تاثیر باطنی ، در کالبد جسم مادی او نیز اثر گذار است. ازاین رو از دید مولوی کیفیت طی الارض در این حوزه قابل تبیین می باشد. وی اتحاد و یگانگی نفس و بدن را پیش فرض بسیاری از مسائل کلیدی در انسان شناسی عرفانی دانسته است و این امر به عنوان یکی از ضروریات تبیین کیفیت طی الارض در نگاه مولوی به شمار می آید. بر این اساس، باطن انبیاء و اولیاء الهی دارای صفات و قابلیت های خاصی است که جسم آنان را از دیگر افراد متمایز می کند و با توجه به تکامل و تعالی جسم در اثر سیر و سلوک، زمینه لازم برای پذیرش کراماتی همچون طی الارض را فراهم می کند. در این پایان نامه پس از بررسی مفهوم طی الارض و مبانی عرفانی آن ، نویسنده در نظر دارد با تحلیلی توصیفی عرفانی به تشریح و تبیین رابطه نفس و بدن پرداخته و سپس با این نگرش به کیفیت تحقق طی الارض براسا س این رابطه در نگاه مولوی بپردازد.

در ادیان الهی مشـابهت های بسـیاری در عقاید خود همچون سـرنوشـت روح آدمی پس از مرگ، رسـتاخیز، داوری و بهشـت و جهنم وجود دارد که این امر حاکی از داشـتن ریشـه واحد با یکدیگر می باشـد. اسـاس و بنیان عقیده داشـتن به جاودانگی زندگی پس از مرگ ( یا همان معاد)، ابتدا ایمان به وجود و خلقت بهشت و جهنم و سـپس ضـرورت وجودی آن ها خواهد بود. علی رغم اعتقاد هر سـه دین به بهشـت و جهنم، دلایل ضـرورت آن ها متفاوت بیان شـده اسـت. یهودیت اوایل با تاکید به جاودانگی روح، به نتیجه داشـتن اعمال آدمی در بهشت و جهنم اشاره می نمود اما به مرور زمان (با در نظر گرفتن تحریفات) خدا و اعمال مرتبط به او، این دنیایی گشت. مسیحیت نیز به همان دلیل یکی بودن تعالیم، اعتقادی جز پاداش و جزا در بهشـت و جهنم به همراه نداشـت. اعتقادی که بعدها به دلیل فدا شـدن حضـرت عیسـی (ع) و تاثیر آن بر گناهان آدم و آدمی، تاکید خود را صرفاً بر روی بهشت نهاده و جایگاه اصلی جهنم کمرنگ شد و سنگینی بار بر دوش بهشـت قرار گرفت. ضـمن اشـاره به یکی بودن منبع اسـلام با سـایر ادیان الهی، این دین به طرح وجود و ضـرورت بهشـت و جهنم با عنوان نمودن دلایلی مانند برقراری تعادل میان رحمت خدا و غضـب او، تحقق عدالت الهی، ضـمانت رعایت اخلاق و قانون و... پرداخته اسـت. بنابراین، موضـوع و هدف اصـلی این نوشــتار و پژوهش، ضـرورت وجودی بهش ـت و جهنم در ادیان توحیدی می باش ـد که به صـورت توصـیفی_ تحلیلی و به روش کتابخانه ای انجام می گیرد. سـوال اصـلی؛ ضـرورت وجودی بهشـت و جهنم در ادیان توحیدی چیسـت؟ سـوالات فرعی؛1 .ضـرورت وجودی بهشـت و جهنم در دین یهود چگونه تبیین شــده اســت؟ 2 .ضــرورت وجودی بهشـت و جهنم در دین مســیحیت به چه صــورت تبیین می شــود؟ 3 .ضرورت وجودی بهشت و جهنم در دین اسلام چگونه قابل تبیین می باشد؟