جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شناخت زیبایی، همواره برای انسان ارزشمند و لذت‌بخش بوده است و یکی از حوزه‌های آن، زیبایی‌شناسی ادبیات می‌باشد که عبارت است از: کشف گونه‌های ادبی از طریق بررسی‌های زبانی که از مباحث اصلی آن، ارتباط لفظ با معنا و بررسی جلوه‌های بلاغی آن در کلام است. بدون شک نهج‌البلاغه به جهت برخورداری از واژگان غنی، تناسب لفظ با معنا و ارائه آن با اسلوب‌های گوناگون بلاغی، نمونه‌ی برجسته‌ی بلاغت در ادبیات عربی است.

اهمّیت دانش بلاغت بر علاقه‌مندان شعر و ادب پوشیده نیست، چرا که شناخت زیورهای کلام و عناصر خیال ورزی، موجب می‌شود تا هر خواننده و شنوند? باذوقی به دقایق سخن ادبی پی‌ببرد و در نتیجه از یادگارها و تراویده‌های ذهنی و قلمیِ آفرینندگان آثار ادبی، افزون‌تر بهره‌ور و مشعوف گردد؛ از این رو ادیبان و سخن‌سنجان چمنزار بلاغت، از ادوار پیشین تا به حال کوشیده‌اند با موشکافی، به نگارش کتاب‌هایی چند در حوز? بلاغت و توابع آن، دست یازند و هر کدام به سهم خود، برای گسترش دامن? این علم اهتمام ورزند. بنابراین تلاش نگارنده در این پایان‌نامه، بر آن بوده است در راستای همین امر، یکی از عناصر بلاغی، یعنی إسناد مَجازی را بر اساس پاره‌ای از عناصر علم زبان‌شناسی و معیارها و موازین علم منطق، بررسی و ژرف‌کاوی کند.در این راستا، برای تبیین بیشتر این شگرد بلاغی، به بررسی نمونه‌هایی از آن در زبان سعدی و متنبّی، دو شاعر بزرگ زبان فارسی و عربی، پرداخته شد؛ و پس از پرداختن به این مهم، و تحلیل إسناد مَجازی در دو علم منطق و زبان شناسی نتایج مهمّی از جمله موارد ذیل حاصل شد:1. إسناد مَجازی، معمولاً در جملات خبری‌ای رُخ می‌دهد که، با قرائن لفظی یا معنوی، برخلاف عقید? متکلّم باشد؛ بنابراین، جملات یا صورت‌های انشایی، پس از تأویل به جمله‌های خبریِ داری حُکم (إسناد)، شایست? بررسی در مبحث إسناد مَجازی قرار می‌گیرند.2. در چهارچوب علم منطق، إسناد مَجازی نوعی قضیّ? حملی است که از لحاظ اعتقادات متکلّم رابط? بین موضوع و محمول در آن، رابطه و نسبتی حقیقی نیست، بلکه گوینده (شاعر یا نویسنده) به عمد و با هدف رسایی، زیبایی و تأثیر بیشتر در مخاطب و با دخل و تصرّف در رابط? بین موضوع و محمول، به مَجاز در إسناد دست می‌زند.3. بیشتر علمای بلاغت، إسنادهای مَجازی زبان فارسی را با تعاریف و مثال‌های ادبیّاتعرب سنجیده‌اند و گاهی اوقات، بدون در نظر گرفتن قابلیّت‌های زبانی یا ظرافت‌های خاصّ زبان فارسی، سعی در طبقه‌بندی إسنادهای مَجازی در گروه‌های مشخّص شده در بلاغت عربی کرده‌اند که حاصل، نادیده گرفتن بسیاری از ترفندها و قابلیت‌های زبانی در زبان فارسی می‌شود.4. بسیاری از إسنادهای مَجازیِ به کار رفته در آثار این دو شاعر، که از چشم‌انداز زبان‌شناسی، نمونه‌ای از فراهنجاری معنایی هستند، درصدد زیبایی‌آفرینی، إغراق و مبالغه، تکریم و بزرگداشت، تأثیر بیشتر کلام و با هدف وارد کردن مخاطب به دنیای خیال و شعر و ادب است.همچنین نتایج دیگری که در خلال بحث به آن‌ها پرداخته شده است و از دیگر سو، پژوهنده کوشیده است برای ورود به موضوعات علم منطق و زبان شناسی و همچنین تمهید مقدّمه، به اجمال به ذکر برخی از تعاریف و اصطلاحات این دو علم بپردازد.

با نزول وحی بر رسول گرامی اسلام (ص)، تمامی علوم به بحث و بررسی در ابعاد گوناگون آن پرداختند تا از ابعاد مختلف و در حد توان بشر، کلام الهی را مورد شناسایی قرار دهد. علم بلاغت که شامل معانی، بیان و بدیع می‌شود به دلیل غایت و هدفی که دارد (معرفت قرآن کریم) از اشرف علوم به حساب می‌آید. علم معانی، علمی است که متکلم را قادر می‌سازد تا آنچه در ذهن می‌پروراند به مخاطب القاء نماید. زیبایی‌های قرآن کریم از نظر این علم، مباحث متعددی را شامل می‌شود که می‌توان به احوال جمله‌های انشائیه اعم از طلبی و غیر طلبی به عنوان یکی از مقاصد آن اشاره نمود. این پژوهش به روش تحلیلی- توصیفی به بررسی و استخراج جملات انشائیه طلبی و غیر طلبی در سه جزء آخر قرآن پرداخته و اغراض ثانویه‌ای که در کتب بلاغی به آن اشاره شده را استخراج نموده است؛ علاوه بر آن به اغراض نویافته‌ای دست پیدا کرده، که کمتر در این کتب به آن اشاره شده است.

چکیدهعلوم بلاغی که مجموعه معانی، بیان و بدیع را در بر می گیرد؛ نقش مهمی در بیان کلام دارد. با توجه به قواعد و اصول علم معانی، جمله ها به دو بخش خبری و انشائی تقسیم می شود و غرض اصلی (اولیه) یا غرض های ثانویه را می رساند. با توجه به این که تمام جمله ها در انتقال مفاهیم اهمیت ویژه ای دارند و در مورد آن ها، جای تأمل و بررسی وجود دارد؛ این پژوهش به بخش جمله های خبری و اغراض ثانویه آن پرداخته است.در این پژوهش تلاش بر این است تا با بررسی توصیفی و تحلیلی جمله های خبری در پنجاه خطبه اول نهج البلاغه استخراج و از منظر اغراض ثانویه خبر که یکی از مباحث علم معانی است مورد بررسی قرار گیرد و نشان داده می شود که اغراض خبر منحصر به موارد مذکور در کتب بلاغی نیست و این اغراض را می توان به گونه های دیگر نیز تقسیم بندی کرد. بر این مبنا پژوهش در سه فصل دسته بندی شده که در فصل اول به نظر بلاغت پژوهان در مورد اغراض جملات خبری و انواع آن، فصل دوم به بررسی جملات خبری در پنجاه خطبه اول نهج البلاغه و در فصل سوم به اغراض نو یافته پرداخته شده است.

توصیف کلام وحی و تأثر آیات قرآنی که علم معانی خصوصا معانی ثانوی أمر در آیات قرآنی استفاده شده است روش مورد استفاده در پژوهش و کلید واژ ه ها

موضوع این پایان‌نامه بررسی غزلیات لاهوتی از دیدگاه علم معانی است. هدف این پژوهش بیان ارزش-های بلاغی غزلیات لاهوتی بر اساس مباحث گوناگون علم معانی و تطبیق این دسته از اشعار لاهوتی با مباحث این شاخه از علوم ادبی همراه با ارائه‌ی شواهد لازم و کافی است. از رهگذر این تحقیق، بلاغت و نفوذ کلام لاهوتی به شیوه‌ی علمی تبیین خواهد شد. اساس روش این پژوهش بر تحلیل اشعار غزلیات لاهوتی براساس هر یک از مباحث علم معانی است؛ بدین گونه که ذیل عنوان هر مبحث، پس از اشاره-ای به موضوع، براساس شواهد لازم از اشعار مزبور، مبحث مورد نظر در غزلیات لاهوتی تبیین و تحلیل شده است.

بررسی طرق قصر نشان داد که روش عطف به وسیله ادات "لیک، لیکن، اما و ولی" کاربردی در زبان فارسی ندارد. روش "نفی و استثنا" به وسیله ادات استثنای "جز، مگر، و الا" نیز جامع و کامل نیست؛ زیرا برخی از نمونه های قصر به وسیله ادات، در حالی صورت می‌گیرد که از فعل منفی و یا واژه نفی(نه) استفاده نشده است. به همین دلیل بهتر است به جای عنوان "نفی و استثنا" از عنوان "ادات قصر" که جامع‌تر است استفاده نماییم. علاوه بر ادات قصر، کلماتی چون "هم" درصورتی‌که مفید قطعیت باشد، و "تا" درصورتی‌که همراه با شرط باشد نیز به مثابه ادات قصر عمل می‌کند. ممکن است در متن یا سروده‌ای از ادات قصر استفاده شده باشد، اما از فحوای کلام معنای انحصار دریافت نشود؛ در نتیجه توجه به معنی و مفهوم جملات اهمیت ویژه‌ای دارد. با بررسی ساختار‌های دستوری، ساخت‌هایی را می‌یابیم که هرچند از ادات قصر "بس" و "تنها" استفاده کرده‌اند؛ اما نه تنها سبب انحصار نشده‌اند، بلکه به جمله معنای عمومیت‌داشتن نیز بخشیده‌اند. در این ساختارها ابتدا واژه نفی و سپس ادات "بس" یا "تنها" می‌آید که تاکید زیادی بر عدم انحصار دارد.استفاده از ادات حصر و قصر ساده‌ترین و آشکارترین شیوه حصر و قصر است. برخی معتقدند درصورتی‌که از ادات قصر استفاده نکنیم، مبالغه و تاکید بیشتر است. اما از 394 نمونه از ابیات شامل حصر و قصر در غزل سعدی 182 نمونه بدون ادات قصر، و 212 نمونه با ادات قصر بودند. با توجه به اینکه کاربرد ادات، بسیار فراوان است و شاعران بزرگی چون سعدی، از آن بسیار بهره برده‌اند، و حتی نمونه‌های بسیار زیبا و خیال‌انگیزِ قصر، با کمک ادات قصر ساخته شده‌اند، می‌توان گفت این سخن صحیح نیست. بررسی ادات قصر نشان داد که ادات "جز" با بیشترین کاربرد 93 مرتبه تکرار شده و پس از آن ادات "مگر" با بسامد 56 و ادات "الا" با بسامد 43 بالاترین فراوانی را داشتند.غرض‌های ثانوی جملات شامل حصر و قصر در غزل سعدی: 1- آرزو و تمنی 2- استرحام 3- پند و نصیحت 4- تحقیر غیرمقصور 5- مفاخره و خودستایی 6- تواضع و فروتنی 7- تعظیم 8- مبالغه و بزرگنمایی 9- حسرت و اندوه 10- حیرت و تعجب 11- عجز و ناتوانی 12- دعا 13- ادعا 14- عرض شکایت و گله‌مندی 15- تحقیر 16- بیان کم و کیف، است که در کتب بلاغت مغفول مانده است.

یکی از مباحث مهم علم معانی،تقدیمو تاخیر است.در پدیده ی تقدیم و تاخیر،اجزای کلام بر خلاف ترتیب اصلی خود،قرار می گیرند. به این معنی که، کلمه ای که باید موخر شود را مقدم می سازند،و آن کلمه ای که باید مقدم شود را ، به تاخیر می اندازند.هدف از این پدیده ی زبانی،گسترش زبان و رسیدن به معانی ثانوی چون:اختصاص،تاکید وبزرگ داشتن...می باشد. از طرفی ترجمه ی قرآن کریم نیز،یکی از مباحث مورد توجه صاحب نظر به شمار می آید ؛چرا که سبک بیانی قرآن کریم از خصوصیات و اختیارات انحصاری برخوردار است که در هیچ نوشته ی بشری همانند آن وجود ندارد . جزء 23 قرآن ، مکی و شامل سوره هایی است که پدیده ی تقدیم و تاخیر در آن ، فراوان دیده می شودو هم چنین جزء23 ، از جزءهاییبه شمار می آید که کمتر مورد بررسی در این زمینه، قرار گرفته است.پژوهش حاضربه دو بخش نظری و تطبیقی تقسیم می شود .در بخش اول،با روشی توصیفی و تحلیلی به بررسی جایگاه تقدیم و تاخیر در سه زبان عربی (قرآن کریم)،فارسی و ترکی آذری می پردازد و در بخش تطبیقی ،مقوله ی تقدیم و تاخیر را در دو ترجمه ی فارسی (رضایی،گرمارودی) و در دو ترجمه ی ترکی آذری (کاویان پور،اسماعیل زاده) بررسی می نماید. مترجمان به طور پیوسته و مداوم، این مقوله را در ترجمه ها یشان رعایت نکرده اند.به عبارت دیگر،وحدت رویه در ترجمه ها دیده نمی شود.در این بررسی مشکل اساسی را می توان در عدم شناخت مترجم از ساز و کار تقدیم و تاخیر، در زبان مبدأ (قرآن) دانست و مسأله ی دیگر،کم توجهی مترجم به بر قراری تعادل در ترجمه است که منجر به نادیده گرفتن این پدیده می شود.

بى‏شک، قرآن کریم افزون بر اینکه یک کتاب مقدس دینى است که برای رهنمون آدمى به سعادت دنیا و آخرت آمده‌، یک شاهکار ادبى نیز هست که ضمن برخوردارى از فصیح‏ترین و بلیغ‏ترین اسلوب‌هاى بیانى عصر خود، آنها را به کمال رسانیده است. روشن است که فهم قرآن کریم و به عبارت دیگر فهم صحیح قرآن در گرو آشنایى بهتر و بیشتر با اسلوب‎هاى ادبى رایج در عصر نزول است. در این پژوهش که با هدف بررسی صور بیان در جزء دوم قرآن و دریافتن غرض بیانی و تأثیر آن در ترجمه انجام شده است، با روش توصیفی _ تحلیلی دریافته شده است که تمام مباحث علم بیان اعم از تشبیه، استعاره، مجاز مرسل، مجاز عقلی و کنایه با انواع آنها در آیات جزء دوم همچون سایر سایر بخش‌های قرآن به کار رفته است، از این رو در ترجمه‎ی آیات، برای رعایت نقش آنها در زیبایی کلام، باید ترجمه‎ای را ارئه کرد که تا جایی که ممکن است ارکان اصلی این صور بیانی به طور وضوح در ترجمه خودنمایی نکند. لازم است در ترجمه این تصاویر بیانی گاه از ترکیب وصفی و گاه اضافی یا عباراتی که گویای غرض بیانی است، استفاده و گاه توضیح یا توضیحات کوتاهی در خلال ترجمه ذکر شود تا مراد و مقصود خداوند در کاربرد این تصویرها بر مخاطب آشکارگردد.

چکیدهدر این پژوهش به بررسی عوامل زیبایی‌شناسی شعر انوری از دیدگاه علم بدیع می‌پردازیم. علم بدیع یکی از شاخه-های علوم بلاغت است، که در لغت به معنی چیز تازه و نو، و در اصطلاح علمی است که باعث زیبا سازی کلام می‌شود و یا سخن ادبی را ارتقاء می‌بخشد، و به طور کلی به دو دست?: بدیع لفظی و بدیع معنوی تقسیم می‌شود. در گذشته به علم معانی و بیان که از دیگر شاخه‌های علوم بلاغت هستند نسبت به بدیع توجّه بیشتری می‌شد؛ امّا امروزه با توجّه به سیر طولانی و کشف عوامل زیبایی‌سازی شعر در این حیطه، باعث توجّه بیشتر به این دانش شده است. شاعران با استفاده از دانش بدیع توانسته‌اند به جذابیت و گیرایی و همچنین تأثیر هر چه بیشتر در مخاطب خود بیفزایند. انوری نیز از این مورد مستثنی نیست. دیوان او که شامل: قصاید، قطعات، غزلیات و رباعیات فراوان می‌باشد، سرشار از این زیبایی‌های ادبی است، مخصوصاً قصایدش نسبت به دیگر اشعارش از صنایع بدیعی بیشتری برخوردارند. انوری که شاعری مدح‌گوی است توانسته با استفاده از این عوامل زیبایی، توجّه ممدوح خود را برانگیزد، و با توجّه به زبان فاخر و قصاید استوارش او را یکی از سه پیامبر شعر فارسی دانسته‌اند. از پر بسامدترینآرایه‌های به کار رفته در دیوان انوری در حوز? بدیع لفظی می‌توان: موازنه، جناس، سجع، تکرار و ... و در حوز? بدیع معنوی: اغراق، حسن تعلیل، ارسال‌مثل، تلمیح، مراعات‌النظیر، لفّ‌ونشر و ... را نام برد.