جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ائتلاف میان گفتمان‌های انقلابی به افتراق مبدل گردید. در این دوران حاملان گفتمان اسلام سیاسی- فقاهتی درون حاکمیت و اسلام انقلابی مجاهدین خلق، هر یک، مبنا و غایت انقلاب را متفاوت با دیگری تعریف نموده و خود را عامل و رهبر انقلاب و دیگری را مانعی در جهت نیل به اهداف انقلاب می‌­دانست. این امر به ناگزیر آنان را در تقابل با یکدیگر قرار داد. هر چه شدت و جدیت این تقابل افزایش یافت، خشونت نیز تشدید گردید. تقابل آنتاگونیستی میان نیروهای سیاسی و حاکمیت، خسارات فراوان سیاسی و انسانی به انقلاب نوپای ایران وارد آورد. پرسش پژوهش حاضر این است که دلایل تقابل آنتاگونیستی میان حاکمیت و مجاهدین خلق چه بوده است؟ این پژوهش در راستای پاسخ به این سؤال از نظریه و روش تحلیل گفتمان لاکلائو و موف استفاده کرده است. در این پژوهش نشان داده شده است هر یک از گفتمان‌های اسلام سیاسی- فقاهتی و اسلام انقلابی مجاهدین، «دیگری» را به‌عنوان «بیگانه» و «دشمن» انقلاب تلقی نموده و درصدد طرد و حذف آن برآمد؛ بدین ترتیب میان دو دشمن نبرد مسلحانه به وقوع پیوست.

زمامدار در اُفق نهج‌البلاغه، کسی است که اختیار ادارۀ امور جامعه را برعهده‌دارد و فرامین حکومتی از سوی او صادر یا به‌وسیلۀ او تنفیذمی‌شود و با واژگانی چون«امیر»، «امام»، «ولی» و «والی» از او یادشده‌است که امروزه در نظام‌های سیاسی جهان، متناسب با قوانین اساسی کشورها، زمامدار به رهبر، رئیس‌جمهور، رئیس دولت، نخست‌وزیر، پادشاه و... اطلاق‌می‌شود. فرضیه تحقیق حاضر این است که« نهج‌البلاغه مدل شخصیتی معیار را برای زمامدار جامعه اسلامی معرفی و ویژگی‌های خاص برای او ذکرکرده‌‌است.» که به تناظر این فرضیه، سؤال اصلی تحقیق آن است که «مدل صلاحیت‌شخصیِ زمامدار اسلامی در نهج‌البلاغه، کدام‌است؟». لذا با مطالعۀ نهج‌البلاغه به روش کتابخانه‌ای، اطلاعات اولیه پژوهش گردآوری و به روش تحلیل محتوا تجزیه و تحلیل و کدگذاری مفهومی گردیده و سپس با سازماندهی مفاهیم ذیل مؤلفه‌ها‌‌، 9مؤلفۀ‌ «کفّ نفس»، «مردمی و تلاشگربودن»،«صداقت با مردم»،«قدرشناسی از مردم»،«متخلّق به فضایل اخلاقی»،«اهل مراعات و مواسات با مردم»،«ایجادکننده نشاط در جامعه»،«برپادارنده فرائض دینی» و «اهل مشورت با دانایان و شایستگان» برای صلاحیت ‌شخصی زمامدار کشف و در قالب مُدل ارائه‌‌شده‌است‌‌ که این مؤلفه‌‌ها با سنجۀ خُبرگانی ارزیابی و حاصل سنجه با آزمون فریدمن محاسبه‌گردیده که خروجی آزمون نشان‌داد؛ مؤلفة«تخلّق به فضائل اخلاقی» با عدد6.03درصد، بالاترین و کفِّ‌نفس با عدد4.13درصد، پایین‌‌ترین رتبه را داشته‌‌‌است.

با توجه به اهمیت عمل در فلسفه اسلامی اما این مؤلفه در نگاه ملاصدرا مبهم و به اجمال بحث شده است. بر این مبنا، این پژوهش درصدد است پس از تبیین مفهوم عاملیت در فلسفه ملاصدرا با نگاه انتقادی بر مبنای نظریه اسلامی عمل بپردازد تا گامهایی در جهت افزایش دانشهای بنیادین بردارد. جهت نائل شدن به اهداف پژوهش از روش تحلیل مفهومی و روش پژوهش انتقادی استفاده شده است. نتایج پژوهش بیانگر آن است ملاصدرا مبادی مختلفی را برای عاملیت انسان بر می شمارد که مشتمل بر علم، شوق، اراده و در نهایت علل خارجی است. در این دیدگاه، ایجاب رابطه علی و تسلسلی، اراده مسبوق به شوق مؤکد و اراده مسبوق به تأمل از مهمترین مواضع این بحث است. لذا با توجه به آنچه مورد اشاره قرار گرفت، عاملیت انسان در فلسفه ی ملاصدرا از منظر نظریه اسلامی عمل، قابلیت بررسی انتقادی دارد از جمله ؛ فروکاهش اراده به شوق مؤکد، فروکاهش اراده به تأمل و صوری بودن اراده را می توان اشاره نمود.