جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اعتقاد به موعود، باور مشترک پیروان ادیان الهی است. آموزه مهدویت در دین اسلام به عنوان آخرین دین آسمانی اهمیتی ویژه دارد. پژوهش حاضر در صدد است تا با روش توصیفی – تحلیلی و با رویکردی تطبیقی به سنجش دلالی آیه استضعاف به عنوان یکی از ‎ آیات مهم مربوط به مهدویت بپردازد. در این راستا با واکاوی مفاهیم کلیدی آیه و با تکیه بر قراین درونی و برونی کلام، به این نتیجه دست یافته‎ است که آیه از باب جری و تطبیق به این قانون کلی اشاره دارد که اراده الهی به پیشوایی مستضعفان و وراثت آنها در حکومت بر روی زمین تعلق گرفته است و نمونه گسترده‏ و کامل آن ظهور حکومت حق و عدل در تمام کره زمین توسط حضرت مهدی# می‎باشد.

صاحب‌نظران تفسیری فریقین درباره مصداق و معنای واژه‌های «صلّ» و «انحر»، در آیه «فَصَلِّ لِرَبِّک وَانْحَرْ»، دیدگاه‌های متعددی را مطرح نموده‌اند. دیدگاه مفسران شیعه درباره معانی و مصادیق «صلّ»، با وجود اختلاف ظاهری قابل جمع است، اما مفسران اهل تسنن معانی و مصادیق متضادی برای آن نقل نموده‌اند که قابل جمع نیست. همچنین مخالف روایات سبب نزول، قانون عرض حدیث بر قرآن و سیاق آیات است. بسیاری از سخنان مطرح شده در تفسیر این آیه، ربطی به تفسیر آن ندارد و نوعی خلط مفهومی در این زمینه است. از قراین مختلف به دست می‌آید که مصداق «صلّ» در هنگام نزول سوره تنها «نماز شکر» بوده است و مصداق دیگر، دلیل قانع‌کننده‌ای ندارد و نوعی تحمیل دیدگاه بر قرآن به حساب می‌آید. در تفاسیر شیعه نیز این نوع دیدگاه‌ها از طریق تفاسیر اهل تسنن وارد شده است. درباره معنای «انحر» نیز بین مفسران فریقین دیدگاه‌های متضادی بیان شده است. معنای قابل پذیرش برای «انحر»، همان قربانی شتر است که برخی مفسران فریقین بر آن تأکید دارند و این را می‌توان در راستای مقابله قرآن با فرهنگ عرب جاهلی ارزیابی نمود؛ زیرا آنان در تولد پسر شتر می‌کشتند و قرآن همین عمل را برای تولد دختر از پیامبر| خواست تا خط بطلان بر رسومات تبعیض‌آمیز آنان بکنند.

دریافت معنای آیات قرآن منوط به داشتن علوم و مقدمات متعددی است که گاه بدون آن‌ها، در بدو امر برخی شبهات یا تناقض‌ها ایجاد می‌شود. یکی از آن‌ها آیه 16 سوره اسراء است. پژوهش حاضر با روش توصیفی _ تحلیلی بر آن است معنا و تفسیر {... أَمَرْنَا مُتْرَفِیهَا فَفَسَقُوا ...} را که با اختلاف نظر مواجهه شده، بررسی کند. با محوریت نظر تفسیری سید مرتضی؟ره؟ می‌توان دریافت: 1. اراده هلاکت محقق نمی‌شود مگر به هلاکت حسن و قبیح؛ مانند این‌که بگوییم امر کردیم او را به خیر، اما او عصیان کرد (امرته فعصی)، مأمور به محذوف است، هرچند بعد از کلمه «امرنا» «فسق» واقع شده است؛ 2. متعلق «امرنا» طاعت است، زیرا اگر «فسق» باشد، باید پاداش داده می‌شدند، نه عقاب. واژه «امرنا» را به سه حالت قرائت کرده‌اند که در هر حالت معنای خاصی دارد؛ 3. «امَرْنا مُتْرَفِیها» صفت «قریه» است؛ یعنی هر گاه بخواهیم قریه‌ای را که طبقه مرفه آن را امر کرده‌ایم و آن‌ها نافرمانی کرده‌اند، هلاک کنیم، بنابراین جواب «اذا» محذوف است و نیازی هم به آن نیست؛ 4. «اراده» در معنای مجازی به کار رفته است که در زبان عرب مجاز و استعاره و آرایه‌های ادبی زیادی به کار می‌برند؛ 5. در آیه تقدیم و تأخیر صورت گرفته و اگر شرط و جواب شرط جابه‌جا شود، تغییری در حکم ایجاد نمی‌شود.

چگونگی ادراکات ذهنی و بازنمود عالم واقع در عالم ذهن، پرسشی معرفت‌شناختی است که در طول تاریخ، ذهن اندیشمندان را به خود مشغول داشته است. بر محور پاسخ به این پرسش، دو جریان عمده شکل گرفت که یکی بر تناظر جزء به جزء ذهن و عین هم‌چون بازتاب تصویر بر آینه اصرار دارد و جریان دوم، معرفت بشری را سراسر برساختة ذهن می‌داند که راهی به عالم عین ندارد. در این میان، برخی ادراکات ذهنی را محصول‌ تعامل‌ و تفاعل‌ ذهن‌ و واقعیت‌ خارجی‌ می‌دانند. رئالیسم انتقادی اگرچه جهان خارج را مستقل از ذهن فاعل شناسا مفروض می‌گیرد، اما ادراک جهان خارج را مساوی با جهان بیرونی نمی‌داند. براین اساس، وارسی نقادانة معرفت خود از جهان را لازمة دستیابی به معرفتی معتبر می‌داند. مقاله حاضر، ضمن پذیرش برخی دعاوی رئالیسم انتقادی، نشان می‌دهد رویکرد انتقادی به مسئله صدق نمی‌تواند در همة گزاره‌ها مبنا و معیار قرار بگیرد.

بحث معناداری گزاره­ها مهم­ترین موضوع در فلسفه زبان قرن بیستم است که با دو نظریه پربسامد روبه­رو شد؛ نظریه ارجاعی و کاربردی؛ نظریه ارجاعی کلیه گزاره­هایی را که غیرقابل ارجاع مستقیم به مدلول و غیرقابل آزمایش تجربی بودند را بدون معنا می­دانست؛ از سوی دیگر نظریه کاربردی با دو زیر شاخه؛ «معنا به مثابه کاربرد» و «بازی­های زبانی» کلیه گزاره­ها را طبق منطق خود بامعنا می­دانست. یکی از مهم­ترین گزاره­های قرآنی بحث تصویرسازی است که در این تصاویر، موضوع بهشت و جهنم از بسامد بالایی برخوردارند. پژوهش حاصل با روشی توصیفی تحلیلی سعی در بررسی معناداری گزاره­های تصویری در مورد بهشت و جهنم در سوره غاشیه دارد. پس از تحلیل، مشخص شد که طبق نظریه ارجاعی، تنها دو گزاره از گزاره­هایی بهشت و جهنم در سوره غاشیه بدون معنا هستند. همچنین مهم­ترین موضوعی که نتیجه این پژوهش است، آن بود که طرفداران نظریه ارجاعی گزاره­های دینی را بدون معنا می­دانند اما تصویری که بهشت و جهنم را در سوره غاشیه ترسیم می­کند 86 درصد بامعنا هستند؛ یعنی در صورت انکار گزاره­ دینی نیز، انکار بامعنا بودن این تصاویر و درنتیجه واقعیت آن‌ها غیرممکن است.

آیه «انما الصدقات» (توبه: 60) به تبیین مصارف زکات پرداخته و از آیات مورد اختلاف مفسران فریقین است. روش بحث در این مقاله، تفسیر تطبیقی آیه با توجه به تفاسیر فریقین می‌باشد. هدف آن است که با بررسی مقایسه‌ای نظرات و دیدگاه‌های فریقین، موافقات و مؤالفات مذاهب اسلامی درباره آیه مورد نظر روشن گردد. اکثریت علمای فریقین معتقدند که منظور از «الصدقات» صدقه واجب یعنی زکات است. دیدگاه مورد قبول در «لام» که بر سر فقرا آمده است، همان نظر علمای شیعه و نیز حنفی و مالکی است مبنی بر اینکه لام برای بیان مصرف می‌باشد، نه تملیک. در اختلاف بین فقیر و مسکین به نظر می‌رسد که حال مسکین از فقیر سخت‌تر است.مالی که از زکات به صنف عاملین داده می‌شود به عنوان اجرت عمل (ثمن) نیست بلکه یک حد کفایتی است که به او داده می‌شود. نسبت به مؤلفه قلوبهم، رقاب، غارم، فی سبیل الله و ابن السبیل هم بعد از بیان آرای فریقین، دیدگاه مختار بیان شده است.

اطلاق نفس برای خداوند در فراز «لا اعلم ما فی نفسک» آیه 116 سوره مائده، دانشمندان مسلمان را با دو چالش مربوط به جسمانیت خداوند مواجه کرده است. چالش نخست اطلاق نفس بر خداوند که جسمانیت را به همراه دارد و چالش دوم، ظرفیت در این اطلاق است . دانشمندان مسلمان با توجه به پیش فرض‌های مکاتب کلامی ‌‌خود و همچنین با رویکرد ادبی سعی بر تطبیق یافته های علمی خود داشته‌اند. پاسخ‌ دانشمندان مسلمان تطبیق بر اسلوب مشاکله، تعیین معنای ذات برای نفس و معنای حقیقی نفس است. نگاشته حاضر ضمن بررسی پاسخ های یاد شده با روش تحلیلی عقلی درصدد پاسخ به این مسئله است که معناشناسی شناختی به ویژه استعاره مفهومی چگونه می‌تواند چالش‌های اشاره شده در آیه 116 سوره مائده را پاسخ دهد. استفاده از اسلوب شخصیت بخشی در اطلاق واژه نفس و نیز استعاره مفهومی ظرفیت در این عبارت، یافته های این پژوهش است.

در نظام اخلاقی، فقهی قرآن کریم عفاف و حجاب از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. از جملۀ روش‌های عفاف و حجاب در قرآن کریم با محوریت «غض بصر» در آیه 30 و 31 سوره نور مطرح شده است. این عبارت که در دو آیه از آیات الاحکام قرآن کریم مطرح شده، جایگاه ویژه‌ای در فهم دیدگاه قرآن در ارتباط با نحوۀ ارتباط زنان و مردان در جامعه دارد و از جملۀ مستندات فقهی برای فتوا در این زمینه است. همچنین روش عفت ورزیدن در حیطه نگاه به نامحرم را برای مؤمنین روشن می‌کند. مفسران فریقین از دیرباز تاکنون در معنای این عبارت و متعلق آن اختلاف نظر داشته و تفسیرهای گوناگونی ارائه داده‌اند. برخی معنای لغوی آن را برگزیده‌ و برخی با قرائن عقلی آن را عبارتی کنایی دانسته‌اند. از طرفی متعلق غض بصر در آیه حذف شده که خود بر اجمال معنا افزوده و آراء را متشتت نموده و درنتیجه عده‌ای متعلق غض بصر را جنس مخالف دانسته، برخی نگاه به هر آنچه در شرع نهی شده و گروهی دیگر نگاه به عورت جنس مخالف یا موافق یا هر دو را ذکر نموده‌اند. پژوهش حاضر با روش تحلیلی انتقادی در صدد است ضمن روشن نمودن مقصود سوره و شأن نزول آن، غض بصر و متعلق آن را به کمک سیاق و قرائن منفصلۀ عقلی و نقلی، روشن سازد، سایر عناصر مهم در آیه 30 و 31 که مرتبط با غض بصر است را تبیین نماید و در این میان آرای مفسران فریقین پیرامون این مسأله را تحلیل و بررسی کند.

در قرآن کریم در آیاتی درباره امی بودن پیامبر سخن رفته و ذیل آن‌ها آرای مختلفی بیان شده است. فهم صحیح‌عبارت «النّبی الامّی» باوری قرآنی و اسلامی درباره پیامبر اسلام؟ص؟را رقم می‌زند که یکی از ادله بسیاری از افراد بر معجزه بودن قرآن بوده است. در این راستا، پژوهش حاضر می‌کوشد به بررسی و واکاوی دیدگاه‌های دو نظریه‌پرداز معاصر، یعنی استاد مطهری و محمدعابد الجابری بپردازد تا در نهایت اثبات کند علت اختلاف دیدگاه‌ها تفاوت پیش‌فرض‌های هر یک در تحلیل گزاره «النبی الامی» است. برای نیل بدین هدف، پس از بسط و تبیین مسئله، مهم‌ترین پیش‌فرض‌ها در تحلیل این‌گونه آیات بیان و آرای صاحب‌نظران ذیل آن‌ها شرح داده می‌شود. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد پیش‌فرض‌ها نقش بسیار مؤثری در تحلیل گزاره‌های قرآن دارند و تببین لغت به‌وسیله نظرات نزدیک‌تر به زمان نزول و بررسی سیاق آیات ما را به نظراتی متفاوت با عرف متداول رهنمون می‌سازد.

دوگانه‌انگار ویژگی در جوهر فیزیکالیست است و در ویژگی دوگانه گراست؛ یعنی درعین‌حال که انسان را جوهراً فیزیکی می‌داند ولی قائل است جوهر مذکور حامل دو گونه ویژگی فیزیکی و غیرفیزیکی (ذهنی) است. ویژگی فیزیکی آن است که علم فیزیک بدان دسترسی دارد و در مورد آن نظریه‌پردازی می‌کند در مقابل، ویژگی ذهنی خارج از دسترس علم فیزیک است. اگر اثبات کنیم هر امر ذهنی در ساحت وجودیِ ذهن رخ می‌دهد و هر امر فیزیکی در ساحت وجودیِ فیزیک رخ می‌دهد، لازمه دوگانه‌انگاری ویژگی این می‌شود که ویژگی ذهنی در یک ساحت از وجود و جوهر فیزیکی آن، در ساحت دیگر از وجود تحقق یابد. مقاله حاضر قائل به نامعقولت لازمه مذکور است چراکه ویژگی یک جوهر از مراتب وجودی آن جوهر بوده و هم‌مرتبه با جوهرش است و باید با جوهر خود هم-ساحت باشد؛ پس اگر ویژگی‌ای، ذهنی بود؛ یعنی در ساحت ذهن تحقق یافت، نشان‌دهنده این است که جوهری مناسب (صرف‌نظر از جوهر فیزیکی) در همان ساحت وجودی متحقق است؛ پس لازمه صدق دوگانه‌انگاری ویژگی تحقق دوگانه‌انگاری جوهری است