جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عاشورا نقطه عطف تاریخ اسلام و تشیع است وتحقیق در همه زوایای آن لازم وضروری به نظر می‌رسد. اما آنچه بیش از همه اهمیت دارد هدف امام حسین(علیه السلام) از برپایی این قیام است. در این راستا بررسی دقیق سخنان ودیدگاه ایشان درباره آینده ومهدویت و چشم اندازی که برای جهان مطرح می‎‌فرمایند ضروری می­نماید. این نوشتار با روش توصیفی-تحلیلی به تقسیم بندی و تحلیل بیانات امام حسین (علیه السلام) در این زمینه بپرداخته است. امام حسین(علیه السلام) در بیانات خود با پرداختن به خصوصیات امام مهدی(عج) و نشانه­های ظهور و خصوصیات حکومت مهدوی اهمیت و عظمت ظهور منجی را برای شیعیان خویش تداعی ساخته­اند.

تاریخ‌نگاری عاشورا، از مهم‌ترین عوامل ماندگاری واقعه کربلا و شهادت مظلومانه و غم‌بار امام حسین7 است. قرن دوم هجری قمری را باید آغاز تاریخ‌نگاری عاشورا به شمار آورد. قرن سوم هجری قمری نیز تاریخ‌نگاری عاشورا همانند دوره پیش ادامه یافت، اما اوج این تاریخ‌نگاری در قرن‌ چهارم روی داد. در این شکوفایی، عوامل متعددی چون پیدایش حکومت‌های شیعی، برگزاری رسمی مراسم عاشورا در ایران و جهان اسلام، ظهور عالمان برجسته شیعه خصوصاً فقیهان، مرکزیت یافتن شهر قم به‌مثابۀ دولت‌شهری شیعی و نگارش اولین گزارش‌های واقعه کربلا به زبان فارسی نقش داشتند. با توجه به مطالب فوق، این پژوهش به شیوه توصیفی _ تحلیلی به عوامل رونق تاریخ‌نگاری عاشورا در قرن چهارم هجری می‌پردازد.

حضرت رقیه3 یکی از جلوه‌های احساسی و عاطفی قیام امام حسین(ع) است. از سده‌های اولیه تا پایان قرن هفتم علما و بزرگان در آثار خود از حضرت رقیه(س) و سرگذشت او یاد کرده‌اند. هدف این تحقیق، بازخوانی آثار دانشمندان تا پایان قرن هفتم برای یافتن مؤیدها و مستندات تاریخی برای تقویت فرضیه وجود حضرت رقیه در روز عاشورا و شهادت او در شهر شام است. این نوشتار با روش توصیفی و شیوه کتابخانه‌ای برای رسیدن به هدف فوق سامان یافت و به این نتیجه رسید که با توجه به اشعار صحابی امام صادق(ع) سیف بن عمیره در رثای امام حسین(ع) و ثقه دانسته شدن او از سوی رجالیون شاخص همانند نجاشی، بیهقی، سید بن طاووس و عماد الدین طبری، می‌توان اثبات فرضیه وجود دختر خردسالی را برای امام حسین(ع) به نام رقیه تقویت کرد.

این پژوهش با مراجعه به آثار، نوشته‌ها و فرمایشات حضرت امام خمینی(ره)، شهید مرتضی مطهری(ره) و همچنین سخنرانی‌های مقام معظم رهبری در جهت آسیب‌شناسی عزاداری عاشورا انجام شد. با مشارکت 10 تن از علمای حوزه و دانشگاه و با روش گروه کانونی، تعداد 35 کد یا مضمون پایه استخراج و با روش مصاحبه‌ی عمیق در قالب 8 مقوله( ضعف آگاهی؛ عدم درک دقیق؛ بروز خرافات؛ دروغ‌پردازی و گزافه‌گویی؛ برخورد تک‌بعدی و ضعیف؛ برخورد احساسی؛ نقش ضعیف مردم و علما؛ نقش مداحان) دسته‌بندی شدند. مقولات نیز در دو بعد اصلی شناختی- معرفتی و اجرایی- عملکردی قرار داده شدند.

تفاهم‌‌نامۀ همکاری کتابخانه و موزه ملی ملک و مؤسسه پژوهش‌نامه معارف حسینی تفاهم‌نامه همکاری‌های مشترک فرهنگی بین مؤسسه کتابخانه و موزه ملی ملک و مؤسسه پژوهش‌نامه معارف حسینی در بهمن‌ماه 1398 منعقد شد. این تفاهم‌نامه در حوزه‌های مرتبط کاری به‌‌ویژه در زمینه‌های توسعه و ترویج فرهنگ معارف حسینی به منظور پیشبرد فرهنگ و هنر ایرانی _ اسلامی، به امضا رسید. امضای این تفاهم‌نامه با حضور دکتر غلامرضا خواجه‌‌سروی مدیر عامل مؤسسه کتابخانه و موزه ملی ملک و دکتر محمدحسین مردانی نوکنده مدیر عامل مؤسسه پژوهش‌نامه معارف حسینی در مؤسسه ملک، در تهران انجام شد. تشویق پژوهشگران برای انجام پروژه‌های تحقیقاتی در حوزه رساله‌های خطی مربوط به فرهنگ و هنر ایرانی _ اسلامی به‌ویژه با رویکرد فرهنگ و معارف حسینی و برگزاری نشست‌های علمی، هنری، سمینار، نمایشگاه‌ها و سخنرانی‌های آموزشی و پژوهشی در زمینه آثار مربوط به فرهنگ حسینی، از جمله محورهای این تفاهم‌نامه است.

حضرت رقیه3 که تربیت یافتۀ عزت حسینی و عفت زینبی بود، نکات و جلوه‌های تبلیغی و تربیتی را ترسیم فرمود. مقاله حاضر در پی آن است که در جلوه‌های تبلیغی، نکات تبلیغی مانند پیام‌رسانی، احیای امر اهل بیت، رسوا کردن هیئت حاکمه، حمایت از مظلوم و جنبه هدایتی را تبیین و تشریح کند و نیز به برخی روش‌های کاربردی تبلیغی مستفاد از سیره حضرت رقیه(س) همچون روش همراهی و روش فرصت‌شناسی اشاره کند. همچنین در جلوه‌های تربیتی، به مباحث مهم حوزه تربیت، از جمله معرفت‌شناسی، صبر و استقامت، گذشت و ایثار، پایبندی به اصول و سبک زندگی اسلامی اشاره خواهند کرد.

یکی از شهیدان قیام حسینی که درتبدیل واقعه عاشورا به یک جریان تاریخی، نقشی بسیار تأثیرگذار دارد، حضرت رقیه (س) دختر امام حسین(ع) است. این مقاله می‌کوشد به سرگذشت این دختر خردسال در کربلا و رسیدن به نتیجه‌ای روشن درباره چگونگی شهادت آن حضرت بپردازد. نگارنده در این تحقیق که از نوع روش تحقیق تاریخی _ توصیفی وروش گردآوری اطلاعات با شیوه کتابخانه‌ای انجام گرفته است، به این نتیجه رسیده که نام ایشان فاطمه، مادرش ام‌اسحاق دختر طلحة بن عبدالله تیمیه بوده و در سال پنجاه و هفت هجری در مدینه دیده به جهان گشوده است. حضرت رقیه (س) پس از شهادت پدر و یارانش، به همراه دیگر زنان بنی‌هاشم توسط سپاه یزید به اسیری رفت و در ماه صفر سال 61 هجری، چند روز پس از دیدن سر مبارک پدرش، در خرابه‌های شام به شهادت رسیدو همان جا به خاک سپرده ‌شد. ذکر نام رقیه (س) در منابع تاریخی به قرن دوم بازمی‌گردد. از جمله منابعی که به نام آن حضرت اشاره دارند، می‌توان به کتاب مقتل الرقیه به نقل از کتاب منتخب التواریخ اشاره کرد.

حضرت رقیه(سلام الله علیها) فرزند امام حسین(علیه السلام) امام سوم شیعیان است. این اثر در پی احوالات این دختر خردسال در منابع تاریخی است و هدف از آن رسیدن به نتیجه­ای روشن در مورد زندگی و ذکر نام حضرت در منابع تاریخی می­باشد. سرگذشت حضرت رقیه در منابع تاریخی چگونه آمده و به دنبال آن در مورد نام، نام مادر، تاریخ ولادت و وفات حضرت، سن و محل دفن ایشان تحقیق شده، است. این تحقیق به دنبال کشف سرگذشتی روشن در مورد ایشان می­باشد. نگارنده در این تحقیق که با شیوه کتابخانه­ای به این نتیجه رسیده که نام ایشان فاطمه، مادرش ام اسحاق دختر طلحه­بن­عبدالله تیمیه بوده و در سال پنجاه و هفت هجری در مدینه دیده به جهان گشود. بعد از عاشورا در جمع اسیران حضور داشته و در چهار سالگی در صفر سال شصت و یک هجری چند روز بعد از دیدن سر مبارک پدرش، در خانه یزید وفات کرده و همان جا به خاک سپرده شده است. ذکر نام رقیه در منابع تاریخی به قرن دوم بر می­گردد که از منابع آن می­توان به کتاب مقتل الرقیه به نقل از کتاب منتخب التواریخ اشاره کرد.

شعر و ادبیات عاشورایی موضوعات و زمینه‌های متنوع و متعددی را دربرمی‌گیرد و در دوران معاصر از چنان گستره و عمقی برخوردار شده که همت مضاعف پژوهشگران را برای بررسی می‌طلبد. در میان قهرمانان عاشورایی، دخت خردسال امام حسین(ع) نیز حجم قابل توجهی از اشعار شاعران معاصر فارسی و عربی را به خود اختصاص داده که در پژوهش‌ها کمتر مورد توجه قرار گرفته است. در مقاله حاضر سعی شده با جستاری در اشعار شاعران معاصر عرب، در حد توان و مجال، مهم‌ترین مدایح و مراثی حضرت رقیه(س)، تحلیل محتوایی گردد و چگونگی بازتاب شخصیت ایشان در قصاید شاعران برای خوانندگان تبیین شود. در نگاهی کلی می‌توان گفت اشعار درباره حضرت، مضامین مختلفی را شامل می‌شود و آمیزه‌ای است از مدح، رثاء، احساس، حماسه و عبرت. این اشعار هم شامل مرثیه‌های جانسوز با تعابیر و تصاویر احساسی و عاطفی است و هم به برخی فضایل خاندان نبوی می‌پردازد و هم به مقام رفیع دختر خردسال امام حسین(ع) و کرامات ایشان اشاره می‌کند و گاه نکته‌های اخلاقی و پند و عبرت را برای خوانندگان به همراه دارد.

امام سجاد(ع) بعد از شهادت امام حسین(ع) در حساس‌ترین دوره مسئولیت سنگین امامت و رهبری جهان تشیع را برعهده گرفت و سعی نمود دستاوردهای عاشورا را از گزند تحریف و نابودی حفظ کند. امام سجاد(ع) در حفظ دستاوردها عاشورا و تبلیغ آن از روش‌ها مختلف بهره برد، ایشان در روش "حکمت" با راهکارهای برهان و استدلال، مخاطب­شناسی و رعایت مقتضیات حال توانست حقایق عاشورا را برملا کند. امام(ع) در شهر شام با بکارگیری دو روش "همراهی" و "مناظره" شامیان را از توطئه یزید آگاه نمود و فتنه خارجی نامیدن اهل بیت(ع) را خنثی نمود. امام(ع) در ایام اسارت با فرصت­شناسی خویش بوسیله روش "موعظه و خطابه" و "پرسش و پاسخ" نهایت استفاده را کرد که نتایج آن، وقوع قیام­های توابین و مختار و رسوایی یزیدیان می­باشد.