جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اخلاق در هندسه تمدن اسلام بسان ریشه ای است که ساقه و پایه بقیه معارف دینی، یعنی فقه و عقاید را فراهم می آورد. فقه ورزی نیز که با نوعی وسعت فهم و درک عمیق و ماهرانه در مجموعه معارف دین و با هدف مدیریت حیات طیبه انسان و راهبری و هدایت او انجام می گرفت، به تدریج در احکام عملی و رفتارهای ظاهری انحصار پیدا کرد و در شریعت و تشخیص حلال و حرام و ادای تکلیف در خصوص ظواهر رفتاری ویژه گشت و رفته رفته دانش مستقلی به اسم علم فقه را تأسیس نمود که با بیرون راندن صفات و بر محور فعل مکلف متکفل احکام آن گردید. به نظر می رسد فرهنگ و ارزش های اخلاقی اگر بخواهد سهم لازم و موقعیت واقعی خود را در نظام معرفتی و سبد علوم اسلامی و مدیریت فرهنگی و تولیت جامعه متمدن دینی بازیابد، بازشناسی عوامل این آسیب و آفت شناسی موانع درون دینی آن ضرورت دارد؛ عواملی چون تنزل از جایگاه اصلی به رتبه زائد و زینتی و انحصار فقه در احکام عملی و رفتاری که خاستگاه تاریخی جدایی دستگاه فقه از اخلاق می باشد.

«الإنصاف فى مسائل دام فيها الخلاف» تأليف آيت الله شيخ جعفر سبحانى به زبان عربى از جمله آثارى است كه به اختلافات فكرى و فقهى فرق اسلامى و مقارنه و مقايسه بين آنها تحت عنوان فقه و كلام تطبيقى پرداخته است، در جلد اول و دوم به اختلافات فقهى پرداخته و در جلد سوم اختلافات كلامى را جمع آورى و بررسى نموده است. مؤلف در مقدمه جلد سوم روش مباحث خود را نقلى و عقلى بيان مى دارد. ابتدا به بيان موضوع مورد اختلاف پرداخته و در مورد اختلاف و مناقشه گروه ‏هاى اسلامى متمركز شده و به ذكر اقوال در مسئله مى پردازد، سپس به زبان علمى به نقد و بررسى مسائل پرداخته و نظر مورد قبول را با دلايل واضح از كتاب و سنت و با تأييدات صريح عقلى اثبات مى كند و به گونه ‏اى بيان مى كند تا در نفوس جاى گرفته و عذر مخالف برطرف گردد.

«فی رحاب اهل البیت (ع)» مجموعه كتابچه‌ هايى است كه در چهل مجلد موضوعات مختلف كلامى، فقهى و احيانا تاريخى و قرآنى را مورد بررسى قرار داده است. پاسخ گويى و رد شبهاتى كه در عصر جديد از طرق شبكه‌ هاى اينترنتى و ارتباطى در مسائل اسلامى مطرح مى‌ شود، سبب ايجاد گروه‌ هاى بحث و پاسخ گويى به شبهات در مجمع جهانى اهل بيت گرديد كه اين مجموعه حاصل آن جلسات است. در هر جلد از اين مجموعه مهم‌ ترين مباحث پيرامون آن موضوع اعتقادى يا فقهى و نيز نظرات و آراء اهل سنت و شبهات مرتبط به اختصار آمده است. با توجه به اينكه موضوعات مذكور از سوى اهل سنت مورد شبهه بوده و اتهاماتى را به شيعه وارد آورده‌ اند، تا حد امكان از مصادر آنها استفاده شده است. منابعى مانند: شرح نهج‌ البلاغه ابن ابى‌الحديد، سيره ابن‌ هشام، صحاح سته و بسيارى از كتب معتبر كلامى و فقهى مذاهب چهارگانه اهل سنت در اين كتاب‌ ها مورد ارجاع بوده است.

کتاب «المسائل الصاغانية» تألیف شیخ مفید از چهره‌ هاى برجسته فقها و روات شیعه در نيمه دوّم قرن چهارم هجري كه در جواب ايرادات يكى از مخالفان شيعه در برخى از مباحث فقهى نگاشته است. مؤلف اين كتاب (شيخ مفيد) رئيس مذهب شيعه در دوران خود بوده و مكاتباتى نيز با امام زمان (عج) داشته است. وى در سرتاسر ممالك اسلامى نمايندگانى داشته كه مردم را با معارف اهل بیت آشنا مى‌ كرده‌ اند. نماينده ايشان در صاغان، كه يكى از شهرهاى استان خراسان است، نامه‌ اى براى او مى‌ فرستد و ايرادات فقهى يكى از علماى حنفى و تهمت‌ هايى كه بر مذهب شيعه وارد كرده را مطرح ساخته، از شيخ جواب آنها را مى‌ طلبد. شیخ مفید با نگارش اين كتاب آن ايرادات را پاسخ داده و از كيان مذهب شيعه دفاع كرده است. ايشان تعدادى از ايرادات ابوحنیفه بر شيعه و برخى نظريات وى را كه در تعارض با قرآن و سنت و ضروريات دين اسلام بوده مطرح كرده است.

كتاب «المسح على الرجلين» مناظره‌ اى است ميان شيخ مفيد و ابو جعفر، محمد بن احمد بن محمود نسفی درباره وجوب يا حرمت شستن پا هنگام وضو. شیخ مفید ، محمد بن محمد بن نعمان بغدادى از بزرگان شیعه در قرن چهارم هجری است، و ابو جعفر نسفى، از چهره‌ هاى سرشناس فقهاى حنفى است. دوران شيخ مفيد، عصر مباحثات و مناظرات علمى بوده است. در آن زمان، پيروان مذاهب گوناگون به راحتى به بحث و گفتگو با هم مى‌ پرداختند و اين گواهى گويا بر آزادى بيان در آن دوران است و شايد علت اوج و شكوفايى مذهب شیعه در آن زمان نيز همين باشد، زيرا در آزادى بيان است كه حقيقت نمايان مى‌ گردد. يكى از ابتكارات شيخ مفيد اين بوده كه مناظرات و مباحثاتش با علماى مذاهب گوناگون را به نگارش درآورده تا از تغييرات مصون مانده و سندى علمى براى آيندگان باشد. شيوه شيخ مفيد در اين كتاب استدلال و استناد به حكم عقل است. وى در آغاز، فرض را بر پذيرش مبانى ابو جعفر نسفى گذارده، سپس با استناد به سخنان و مبانى وى، او را محكوم ساخته و سخنان او را رد كرده است. شيخ در طول مناظره دائما شيوه مناظره صحيح و علمى را به ابو جعفر نسفى تذكر داده و يادآورى مى‌ كند و مانع انحراف بحث ها مى‌ گردد.

«الوضوء على ضوء الكتاب و السنّة» اين كتاب تأليف آيت اللّه شيخ جعفر سبحانى است كه در پاسخ به درخواست عده‌ اى از برادران دينى در تبيين مسئله وضو و اختلافى كه ميان برادران شيعه و سنى وجود دارد به زبان عربى و در سال 1417 ق تأليف گرديده است. مؤلف، ضمن يك مقدمه‌ اى به ريشه اختلاف ميان شيعه و سنّى در بحث وضو پرداخته بعد مباحث خود را در قالب هشت فصل دنبال كرده است. فصل اول در باره آيه وضو و چگونگى شستن دست‌ ها مى‌ باشد. فصل دوّم در مورد آيه وضو و حكم پاها مى‌ باشد؛ بدين معنا كه پاها چگونه بايد شسته يا مسح شوند. فصل سوم در مورد اجتهاداتى است كه در مقابل نص انجام شده است. فصل چهارم به چگونگى مسح پاها در احاديث پرداخته. فصل پنجم نام آن عده از صحابه و تابعين را كه قائل به مسح پا شده‌ اند ذكر كرده است. فصل ششم به تأملاتى در باره مسح پرداخته. در فصل هفتم وضوى پيامبر (صلى الله عليه و آله) از زبان ائمه (عليهم السلام) نقل شده است. آخرين فصل كتاب هم مربوط به ديدگاه عامّه در باره غسل مى‌ باشد. ايشان در نهايت ضمن خاتمه‌ اى طريق حق و حقيقت را تبيين نموده‌ اند.

این پایان‌نامه در راستای بررسیِ روابط زن و مرد بوده که این رابطه‌ها، در پنج فصل سامان‌داده‌شده‌است. فصل اول، مربوط به کلیات بوده و شامل دو بخش است؛ بخش اول که شاملِ طرح تحقیق بوده و بخش دوم، واژه‌شناسی و تاریخچه است. فصل دوم، درباره‌ی‌ روابط زن و مردِ مسلمان با غیرِمسلمان است که شرایط ازدواج با آنان را گفته است. فصل سوم، راجع به روابط زن و مردِ مسلمانِ نامحرم است که شامل دوستی‌های عاشقانه، خواستگاری، ازدواج و... می‌باشد. فصل چهارم، درباره‌‌ی روابط زن و مردِ مسلمانِ محرمِ غیرِزوج بوده که از ارتباط والدین با فرزندان، حجب و حیا، ممنوعیت ازدواج و... بحث می‌کند. فصل پنجم، روابطِ زن و مردِ مسلمانِ محرمِ زوج را بررسی می‌کند که از کُفوبودن، معاشرت، تعدد زوجات، روابط زناشویی، طلاق و... صحبت می‌کند.دین مبین اسلام که توجهی همه‌جانبه به وجود انسان دارد، به منظورِ قراردادنِ وی در مسیر تکامل تا رسیدن به جایگاهِ اشرف‌ مخلوقات، مقرراتی بر نحوه‌ی کارکرد غریزه‌ی جنسی، حاکم گردانیده و ارضای این غریزه را صِرفاً در چارچوب عقد نکاح، مشروع دانسته‌است و همین-طور حقوق جنسی را از سوی زوجین،ضروری دانسته‌است.هدف ازدواج، تشکیل خانواده و بقای نوعِ انسان و تربیت فرزندان صالح می‌باشد.

رساله‌ی حاضر به بررسی یکی از چالشهای مهم فقه شیعه و دنیای معاصر یعنی حرمت تکسّب به واسطه‌ی حفظ کتب ضلال و دیگر متعلّقات حکم کتب ضلال، می‌پردازد. نگارنده ابتدا، به معناشناسی ضلال در آیات و روایات و رابطه‌‌ی آن با مفاهیم مشابه پرداخته و ضلال را هر انحرافی از مطلوب دین اسلام که قدر میقّن آن ضروریات است، می‌دانند که در صدق عنوان آن میان خطاء و عمد تفاوتی نیست. سپس نگره‌ی اسلام را نسبت به آزادی بیان و عقیده تبیین می‌نماید. و به بازخوانی آرای مشهور فقیهان امامیه به عنوان یک چالش مهم مسئله آزادی بیان و اطلاع‌رسانی می‌پردازد. و پس از بیان سیر تاریخی مسئله و موضوع‌شناسی کتب ضلال، احکام تکلیفی کتب ضلال را در دو مرحله‌ی پس از تولید و مرحله تولید و سپس احکام وضعی آن را مورد مطالعه قرار می‌دهد. گرچه تا حدود چندین قرن موضوع کتب ضلال در اندیشه‌ی فقیهان بیان نشده و این مطلب باعث دیدگاه‌های متفاوت در مسئله در قرن‌های بعدی شده‌است، لکنّ نگارنده در متن پیش رو فارغ از بیان احکام، موضوع کتب ضلال را هر کتابی که مشتمل بر ضلال باشد، می‌داند. و ادلّه‌ی دیدگاه مشهور در حکم تکلیفی حفظ، نسخه‌برداری، مطالعه کتب ضلال را قاصر از اثبات مدعای ایشان می‌داند. نگارنده بر آن است ‌که: حفظ و نسخه‌برداری و مطالعه و تدریس کتب ضلال بدون قصد اضلال، جائز می‌باشد و همراه با قصد اضلال و اغوای دیگران عنوان تجرّی بر آن صادق است (و در فرض وقوع اضلال و اغوا در خارج است که فرد حرام مرتکب شده است). و حتی با این وجود از بین بردن و انعدام این کتب ضلال واجب نیست. و در واقع حرمت اغواء و اضلال از مخصّصات اطلاقات حاکی از آزادی بیان می‌باشد. در مسئله انتشار و تعلیم و تولید کتب ضلال، علاوه بر عدم قصد اغواء و اضلال، وجود قرائنی که دلالت بر ضلال بودن محتوا و عدم اعتقاد فرد دارد، شرط جواز می‌باشد؛ در غیر این‌صورت با محظور اغرای به جهل و انتشار اکاذیب مواجّه است. و ادلّه‌ی این مسئله صرفاً حکایت از شخصی بودن احکام دارد و از آنها رویه‌ای عمومی برای سلب آزادی شهروندان حکومت اسلامی، بدست نمی‌آید. البته وجود قصد اغواء و اضلال در فرض ایراد ضرر به اشخاص مسئولیّت کیفری و حقوقی نیز به دنبال خواهد داشت.

این پژوهش در پی آن است تا ساختار فرانظری نظریه اسلامی روابط بین الملل را واکاوی کند.مابعدالطبیعه اسلامی و فقه روابط بین الملل به منزله فرانظریه ی آن می باشند. مابعدالطبیعه اسلامی مبتنی است بر 1- هستی شناسی عام اسلامی؛ متصف به صفت اصالت واقع، که در آن همه چیز بیرون از ذهن و دارای ما بازاء خارجی است. 2- معرفت شناسی؛ شناخت دانش، امکان شناسایی و حدود آن است. علم ما به عالم خارج از طریق منابع معرفتی و متصف به امکان عام. 3- روش شناسی؛ راه شناخت و دستیابی به معرفت از طریق مبادی آنفقه روابط بین الملل برخاسته از فقه سیاسی اسلامی و دانش تأسیسی در پی مومنانه ساختن نظام روابط بین الملل است و با قواعد فقهی به این کار همت می گمارد.ساختار دوگانه مابعدالطبیعی اسلامی و فقه روابط بین الملل مدلولات هستی شناختی، معرفت شناختی، روش شناختی و فقه شناختی خاصی دارد که مهمترین آن ها عبارتند از:1- امت محوری به جای دولت ملت 2- تقسیم هنجاری جهان به دارالاسلام و دارالکفر 3- هنجاری و انتقادی بودن نظریه اسلامی روابط بین الملل 4- تبیینی و تأسیسی بودن نظریه اسلامی روابط بین الملل 5- کثرت گرایی روشی در نظریه پردازی اسلامی روابط بین الملل 6- در میانه ی اثبات گرایی و فرا اثبات گرایی بودن 7- عاملیت و اختیار انسان در نظام بین الملل 8- ارزش محور بودن نظریه اسلامی روابط بین الملل 9- عقلانیت رفتارها در نظام بین الملل 10- تکامل نظریه اسلامی روابط بین الملل و ...

تقلید، اصطلاحی فقهی در اسلام به معنای پیروی شخص مکلَّف از مجتهد در احکام عملی دین است. همواره و در هر عصری انسان‌هایی هستند که قادر به استنباط احکام شرعی از ادله و منابعش نیستند در مقابل علم یقینی دارند که تکالیفی بر عهده‌شان هست که باید با ادای آن‌ها ذمه‌ی خود را بری نمایند. بنابراین از زمان حضور پیامبر و در تمام دوره‌های پس از ایشان سیره متداول همان رجوع عامی به عالم بوده که همان تقلید است. در حضور معصوم شکل روایی داشته، فقها برای بیان احکام از قرآن و سنت و تنها در محدوده نصوص فتوا صادر می‌نمودند اما از زمان غیبت با توجه به عدم حضور معصوم و نیز گسترش و پیچیدگی مسائل مستحدثه نیاز به استنباط مسائل بیش از پیش حس شد بنابرین اصول و استنباطات اصولی در صحنه وارد شدند و تقلید اصطلاحی شکل گرفت. در مقابلکسانی هستند که تقلید در احکام را نپذیرفته و اجتهاد را برایافراد واجب می‌دانند. در این پژوهش به تفصیل مراحل پیدایش و شکل‌گیری مسئله تقلید در طی دوره‌های فقه اسلامی و همچنین سیر تاریخی مسائل فرعی تقلید بیان شده است. هدف از این پژوهش‌ بررسی تقلید و تکامل آن از صدر اسلام تا عصر حاضر و لزوم عقلی آن در تمام دوره‌ها همچنین بررسی تحول مسئله تقلید همگام با تحول نگرش به اجتهاد و مقتضیات زمان در دوره‌های مختلف جامعه اسلامی و نیز بیان دیدگاه‌های تقلید و بررسی دلایل آن‌ها در طول تاریخ اسلام است. تحقیق با روش کتابخانه‌ای و مطالعه کتب و آثار فقهی روایی انجام شده است.