جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در عصر کنونی، پژوهشگران غیر مسلمان زیادی که به آنان مستشرق گفته می‌شود، پدیدار شده‌اند که با تکیه بر روش‌های رایج در سرزمین خودشان کتاب‌هایی درباره اسلام و مسلمانان تألیف کرده‌اند بدون این‌که آن روش‌های مورد استفاده در کتاب‌هایشان را بیان کنند، اما کسی که کتاب‌های آنان را می‌خواند و دنبال می‌کند، متوجه می‌شود که آن‌ها تحت تأثیر محیط‌هایی که در آن بزرگ شده‌اند، رویکردهای متعددی را دنبال کرده‌اند. آنها در ارزیابی‌هایی که از اسلام و شخصیت‌های اسلامی ارائه داده‌اند به سه گروه موافق، مخالف و منصف تقسیم شده‌اند. از جمله شخصیت-های اسلامی که این مستشرقان به آن‌ها پرداخته‌اند، امام علی علیه السلام پسر عموی پیامبر (ص) و همسر حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها است. آنان به موضوع خلافت و مهمترین رویدادهایی که خلافت ایشان به همراه داشت از جمله جنگ با ناکثین، قاسطین و مارقین، یا به عبارت دیگر جنگ جمل، صفین و فتنه خوارج پرداخته‌اند. پژوهشگران مسلمان در ارزیابی خود از این مستشرقان نظرات مختلفی دارند. برخی از این پژوهشگران به تلاش‌های علمی آنان را در غنی سازی کتابخانه‌های غربی و عربی و إحیاء میراث عربی و اسلامی اذعان داشته‌اند، در حالی که برخی دیگر آنها را به دسیسه و تلاش برای تحریف دین و تاریخ اسلام متهم کرده‌اند. با توجه به آن‌چه گذشت، این پژوهش که از مقدمه، سه فصل و نتایج تشکیل شده است به بررسی آراء مستشرقان درباره خلافت امام علی علیه السلام و رویدادهای زمان خلافت آن حضرت می‌پردازد، اما از آنجا که از بین مستشرقان ویلفرد مادلونگ به عنوان مطالعه موردی انتخاب شده است، بیشتر تمرکز این پژوهش بر آراء او قرار گرفته است. لذا در طول این پژوهش آراء آن‌ها را ذکر خواهیم نمود و در صورت ایجاب، به آن‌ها پاسخ می‌دهیم. همچنین در این پژوهش سعی شده به این سؤال اصلی پاسخ داده شود: ارزیابی نظرات مستشرقان، خصوصا ویلفرد مادولونگ درباره خلافت امام علی علیه السلام چیست؟ این پژوهش از روش استقرایی و توصیفی تحلیلی استفاده کرده است و کوشیده مطالب مربوط به خلافت امام علی علیه السلام را استقراء نماید، سپس آن‌ها را از لحاظ تاریخی دسته‌بندی و تحلیل کند. مهمترین نتایج به دست آمده عبارتند از اینکه آراء برخی از مستشرقان درباره امام علی علیه السلام با انصاف همراه است. برخی دیگر از آنان اتفاق نظر داشتند که امام علی علیه السلام در اداره دولت ناموفق بوده و این عدم موفقیت ایشان را ناشی از عدم انعطاف سیاسی ایشان دانسته‌اند. بیشتر پژوهش‌های تخصصی مستشرقان در زمینه خلافت امام علی (ع) چون بر اساس مفاهیم و اصول اشتباه بنا شده بود، جفا و ستم به امام علی علیه السلام است و علت این اشتباهات اصولی آنان پیشینه و عقاید فکری ناشی از عدم اطلاع از وقایع تاریخی و تکیه بر شبهات مطرح شده در منابع اسلامی است. همچنین مشخص شد که ویلفرد مادلونک پژوهشگری است که با انصاف و عدالت بیشتری به خلافت امام علی علیه السلام پرداخته است، زیرا او با تفصیل و روشنگری به این موضوع پرداخته است که مستشرقان کمی چنین عمل کرده‌اند.

خداوند ﷻ انسان را برای هدف متعالی خلق فرموده است و برای رسیدن به این هدف انجام بعضی از کارها را منع کرده و بعضی دیگر را واجب قرار داده است انسان با توجه به این دستور می تواند به مقام عبودیت برسد، براین اساس خداوند و فرشتگان ناظر و مراقب اعمال انسانها هستند و مشغول ثبت و ضبط اعمال ماهستند تا در روز حساب به محاسبه ریز و درشت اعمال ما بپردازند. شکی نیست که آگاهی از این حقیقیت (ثبت و محاسبه اعمال) تا چه حد در عدم ارتکاب معاصی تاثیرگذار است و در رسیدن به کمال مطلق نقش اساسی دارد.. از این جهت «نویسندگان اعمال و حفظ آن» به عنوان «رقیب و عتید» را برای نظارت بر انسان و ناظر بر اعمال او قرار داده است. وجود این شاهدان و گواهان از جانب خداوند ﷻ ، انسان را بر آن می دارد که مراقب اعمال خود باشد و در رفتار خود دقت بیشتری داشته باشد, زیرا در روز قیامت این شاهدان مشاهدات خود را تکرار می کنند تا جایی برای عذری برای فرد باقی نماند. در این پژوهش دو واژه قرآنی «رقیب» و «عتید» با روش توصیفی-تحلیلی و همچنین گردآوری مطالب به صورت کتابخانه ای در چهار بخش اصلی با عنوانات کلیات و مفاهیم، وجوه معنایی واژه رقیب و عتید در قرآن ، وظایف رقیب و عتید و دلالت های تربیتی اعتقاد به رقیب و عتید، مطرح گردیده و دلالت های وجود شناختی که وجوه معنای لغوی و مصداقی این دو بررسی کرده و این دو به عنوان فرشتگان ثبت و ضبط اعمال پذیرفته شده و به وظایف آنها و چگونگی اعمال می پردازد. و در بخش دلالتهای تربیتی به اصول و اهداف آن پرداخته و مهمترین اصل تربیتی اعتقاد به رقیب و عتید؛خداباوری و خدامحوری و معاد باوری و و از اهداف آن مراقبه نفس،محاسبه و مؤاخذه آن که تقوی محوری است را بیان کرده است۔

در گستره پهناور دین هیچ پدیده ای شگرف تر و حیرت انگیز تر از دعا و نیایش نیست. هدف اصلی: - بررسی و تحلیل پیامدهای تربیتی خداشناسی مناجات امیرالمومنین در مسجد کوفه. - سوال اصلی: - پیامدهای تربیتی خداشناسی مناجات امیرالمومنین در مسجد کوفه چگونه است؟ سوالات فرعی: - مبانی تربیتی خداشناسی مناجات امیرالمومنین در مسجد کوفه چیست؟ - اصول تربیتی خداشناسی مناجات امیرالمومنین در مسجد کوفه چیست؟ - روش های تربیتی خداشناسی مناجات امیرالمومنین در مسجد کوفه چیست؟ با توجه به ماهیت و اهداف تحقیق، این پژوهش از نوع کیفی و روش آن تحلیل محتوای عقلانی - منطقی است. در پژوهش های کیفی اطلاعات جمع آوری شده به صورت توصیف های تحلیلی، ادراکی طبقه بندی و ارائه می گردد. در این پژوهش با استفاده از رویکرد توصیفی - تحلیلی به تبیین بررسی و تحلیل پیامدهای تربیتی خداشناسی مناجات امیرالمومنین در مسجد کوفه پرداخته است.برای گردآوری اطلاعات مضامین مرتبط با پیامدهای تربیتی خداشناسی مناجات امیرالمومنین در مسجد کوفه شناسایی می شود .جامعه آماری شامل کلیه مبانی نظری و پیشینه مرتبط با موضوع پیامدهای تربیتی خداشناسی مناجات امیرالمومنین در مسجد کوفه می باشد.جهت تجزیه و تحلیل داده ها از روش تحلیل مضمون استفاده خواهد شد.

سپاس خدایی که سخنوران از ستودن او عاجزند، آری ستایش خداوند به معنای حقیقی کار ساده ای نیست و هرکسی قادر نخواهد بود از عهده ی شکرش آنگونه که شایسته ستایش اوست برآید. مولایمان علی ابن ابیطالب(ع) فرموده اند: گرانسنگ ترین چیزی که انسان می تواند با خودش به قیامت ببرد شکرگزاری است. اینکه انسان بداند شکر چه چیزی را و چگونه به جا آورد و برای بجا آوردن شکرگزاری، الگویی پسندیده داشته باشد تا مطابق آن عمل کند بسیار نیکوست؛ مقصود پژوهش پیش رو شناخت الگوی برتر و معرفی آن برای اهتمام به انجام شکرگزاری در تمام مراتب آن است، چه در مرتبه ی زبانی ، چه در مرتبه ی قلبی و چه در مرتبه ی عملی. تاکید این پژوهش بر آموزه های علوی در نهج البلاغه می باشد. در آیات و روایات بسیاری به این نکته اشاره شده که پرهیزکاران برترین انسان های روی زمین اند و امیرالمومنین(ع) سیمای پرهیزکاران را در خطبه 193 نهج البلاغه که مشهور به خطبه متقین یا همام است آنچنان زیبا به تصویر می کشد که گویی آنان را می توان دید و با بررسی ویژگی های آنان در هر عرصه می توان به الگویی پسندیده و برتر در آن عرصه دست یافت، الگوبرداری از پرهیزکاران در عرصه ی شکرگزاری مسئله اصلی پژوهش پیش رو است و اینکه مراتب شکرگزاری را در سیمای پرهیزکاران با توجه به آموزه های علوی در نهج البلاغه بررسی کنیم تا به الگویی پسندیده و کاربردی برای هر مرتبه از شکرگزاری برسیم و برترین الگو را برای شکرگزاری معرفی نماییم. اگرچه مبنای کارمان برای الگوگیری از پرهیزکاران، خطبه 193 نهج البلاغه می باشد ولی کل نهج البلاغه را مورد بررسی قرار خواهیم داد. و تا جایی که توفیق داشته باشیم از اقیانوس بی کران علم علوی بهره می گیریم و برای جویندگان راه سعادت به اشتراک می گذاریم؛ باشد که همگی رستگار شویم.

مسئله ی نفس و بدن که به عنوان نمادی آشکار از ارتباط عالم ماده ومجرد است، از جمله مسائل مورد قبول در تمامی مکاتب دینی محسوب و منشاء شکل گیری مباحث متعددی در فلسفه و عرفان شده است. عرفان یک جریان معرفتی مبتنی بر شهود و برخاسته از تهذیب نفس است که مبانی نظری آن در متون دینی و آثارعرفانی و ادبی تجلی یافته است.مسئله طی الارض در عرفان به عنوان یکی از اقتضائات برخاسته از مراتب کشف صوری در راستای تجلی اسماء و صفات الهی تحلیل و ارزیابی شده است.(درویش پور،1401،ص161) براین اساس نفس آدمی ذاتـا‌ از‌ سـنخ‌ مجـردات‌ اسـت و پیوند نفس با بدن و علائـق مادی واشتغالات ‌نفسانی حجاب‌ و مانع‌ او‌ از اتـصال بـه عالم مجردات می گردد‌ و هرگاه کـه‌ حجـاب‌ مادیات‌ از‌ نفس و عالم ‌مجردات بـرداشته شـود و بـه مبـادی عالیـه متصل گردد، صوری که در عالم مجردات موجود اند ، در نفس ‌انـسانی نـقش مـی بنـدد و بـه‌ هـر نسبت که حجاب ها مرتفع تر گردد، نقش هـا روشـن تـر و صاف تر خواهد ‌بود( همایی ،1367: ص92-91)یکی از فروعات پذیرش این دیدگاه که در ذیل کیفیت ارتباط نفس و بدن ‌آمده، مسئله ی طی الارض است که در تفکرات عرفانی بسیاری از عرفاء جلوه گری می کند. (امینی نژاد،1394:ص234) تلاش فلاسفه در تبیین کار های خارق العاده ای ‌همچون طی الارض ، بیشتر به ‌بررسی کارکرد قـوای نفس معطوف شده وبا این رویکرد به اثبات ارتباط میان معجزات انبیاء با قانون علیت ‌پرداخته اند.(همایی‌، همان:ص 104) در این میان، عرفاء و محققان عرفان نظری به این مسئله عمیق تر نگریسته و ‌بـر اساس آموزه های عرفان اسلامی، -که‌ برگرفته‌ از متون دینی و شهودات آنهاست- به تبیین کیفیت تحقق ‌طی الارض پرداخته اند. (جوادی آملی،1389:ص 313)‌ مراحل کمال آدمی از نگاه مولوی براساس تحول و تبدیل وجود انسان از نقص به سوی کمال نامنتاهی شکل می گیرد. این تبدیل و تحول، افزون بر تاثیر باطنی ، در کالبد جسم مادی او نیز اثر گذار است. ازاین رو از دید مولوی کیفیت طی الارض در این حوزه قابل تبیین می باشد. وی اتحاد و یگانگی نفس و بدن را پیش فرض بسیاری از مسائل کلیدی در انسان شناسی عرفانی دانسته است و این امر به عنوان یکی از ضروریات تبیین کیفیت طی الارض در نگاه مولوی به شمار می آید. بر این اساس، باطن انبیاء و اولیاء الهی دارای صفات و قابلیت های خاصی است که جسم آنان را از دیگر افراد متمایز می کند و با توجه به تکامل و تعالی جسم در اثر سیر و سلوک، زمینه لازم برای پذیرش کراماتی همچون طی الارض را فراهم می کند. در این پایان نامه پس از بررسی مفهوم طی الارض و مبانی عرفانی آن ، نویسنده در نظر دارد با تحلیلی توصیفی عرفانی به تشریح و تبیین رابطه نفس و بدن پرداخته و سپس با این نگرش به کیفیت تحقق طی الارض براسا س این رابطه در نگاه مولوی بپردازد.

پایان‌نامه پیش رو به بررسی قلمرو نظریه «ترتب» در فقه اسلامی با تأکید بر نظرات امام خمینی (ره) می‌پردازد. نظریه «ترتب» به رابطه میان احکام و شرایط خاص اشاره دارد و در تحلیل فقهی، نقش مهمی ایفا می‌کند. این تحقیق ابتدا به تعریف و تبیین نظریه «ترتب» و سپس به بررسی مصادیق آن در حوزه‌های مختلف فقهی مانند عبادات، معاملات و حقوق اجتماعی می‌پردازد. نظرات امام خمینی (ره) به عنوان یکی از بزرگ‌ترین فقیهان معاصر، در این زمینه مورد تحلیل قرار گرفته و تأکید ایشان بر اهمیت شرایط در اعتبار احکام، به‌ویژه در مواردی که به اجتهاد و تحلیل فقیه نیاز است، مورد بررسی قرار می‌گیرد. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که نظریه «ترتب» نه تنها به فهم عمیق‌تر احکام شرعی کمک می‌کند بلکه به ایجاد نظام‌های حقوقی منطبق با اصول اسلامی نیز یاری می‌رساند. در نهایت، این پایان‌نامه پیشنهاداتی برای پژوهش‌های آتی در این زمینه ارائه می‌دهد تا ابعاد بیشتری از نظریه «ترتب» و تأثیرات آن بر فقه اسلامی مورد بررسی قرار گیرد. روش اجرایی تحقیق پیش رو: استفاده از منابع معتبر فقهی و حقوقی می‌باشد که به صورت تحلیلی، توصیفی تدوین شده است.

در طول تاریخ، یک نیاز طبیعی و فطری همواره انسان ها را به جستجوی حقیقتی فراتر از دنیای مادی واداشته است. بر این اساس، یکی از وظایف ادیان سنتی پاسخگویی به این نیاز درونی بوده است. اما با پیشرفت علمی گسترده در قرن 17، زمانی که انسان مدرن به دنبال حل مشکلات معرفتی خود به سمت پوزیتویسم رفت ، با انقطاع از وحی و تکیه بر عقل خودبنیاد، تصوری در ذهن انسان شکل گرفت که گویی همه چیز به علم و نگرش علمی به جهان محدود شده و برای انسان مدرن، نیاز به دین پایان یافته است. این نگاه منجر به ظهور جریان سکولار شد که هدف آن ترویج پیشرفت علمی و اتکا به علم به عنوان منبع اصلی سعادت بشر و بی توجهی به دین بود. این جریان بستر ایجاد جاهلیت مدرن را فراهم کرد که در آن عقاید و افکار انسان از مسیر متعالی منحرف شده، ارزش ها رنگ باخته و ضد ارزش حاکم می شود و زندگی انسان مبتنی بر شهوت و غضب و در مسیر تامین خواسته های مادی و حیوانی سپری می شود. اما طولی نکشید که انسان به خاطر ماهیت انسانی و نیاز فطری اش به حقیقتی فراتر از ماده، در قرن بیستم و با ظهور پست مدرنیسم به جستجوی معنویات کهن روی آورد و به دنبال راهی بین دو گفتمان علم و دین بود تا عطش بی هویتی ناشی از مادی گرایی خود را تسکین دهد. بر این اساس، معنویت مدرن با هدف ایجاد پلی میان علم و دین ظهور کرد تا ضمن همراهی با عقلانیت برخواسته از مدرنیته و ناسازگار با دین، راهی برای فرار از پیامدهای سکولاریسم پیدا کند. امروزه معنویت مدرن و جاهلیت مدرن به عنوان دو پدیده متضاد در جوامع معاصر مطرح هستند. جاهلیت مدرن با ترویج مادی گرایی و حذف ایمان به خدا به نوعی فرهنگ غیر عقلانی و بحران ساز تبدیل شده است. در مقابل، معنویت مدرن نیز به دنبال فرار از زندگی مادی و جستجوی هویت و حقیقت است اما اغلب به پاسخ های سطحی و مسخ شده می انجامد. این تضادها موجب شد تا انسان معاصر با چالش تدوام بحران های اجتماعی و فرهنگی ناشی از جاهلیت مدرن و ناکافی بودن پاسخ های معنوی برای نیازهای عمیق انسانی روبرو شود. حال سوال این است که راه برون رفت از این چالش ها و بحران ها چیست؟ و رساله حاضر چگونه می تواند به حل آن کمک کند؟ راه حل برون رفت از این چالش ها، تغییر نگرش به انسان و زندگی انسانی بر اساس یک جهان بینی معتبر است. این تغییر باید شامل بازگشت به ارزش های انسانی و دینی باشد که در عصر مدرن نادیده گرفته شده اند. رساله حاضر با موضوع بررسی ریشه ها و پیامدهای معنویت مدرن و جاهلیت مدرن از دیدگاه سید حسین نصر می تواند به تغییر نگرش انسان معاصر کمک کند. در دنیای مدرن ، بحران های فرهنگی و معنوی ناشی از اصالت دادن به مادیات و علم، انسان را به بی هویتی و تنهایی کشانده است. این وضعیت موجب جستجوی معنویت های نوظهور شده که به دنبال فرار از زندگی مادی هستند. با بررسی این روندها، می توان به درک عمیق تری از نیازهای فطری انسان رسید و راهکارهایی برای بازگشت به ارزش های معنوی ارائه داد. اندیشمندان متعددی با دیدگاه های فکری متفاوت به دنبال توصیف معنویت و جاهلیت مدرن برآمده اند که از آن میان برای پژوهش حاضر سید حسین نصر انتخاب شد چرا که او در زمره متفکران سنت گرایی است که در زمینه معنویت گرایی صاحب نظر بوده و آثارش به طور کلی به نقد مدرنیسم و تبیین معنویت اسلامی اختصاص دارد و معتقد است که انسان مدرن برای رهایی از بحران های ناشی از مدرنیته باید به سنت و معنویت برگردد. او بر این باور است که فراموشی واقعیت های الهی و جایگزینی انسان محوری ، منجر به مشکلاتی چون بحران اجتماعی و اخلاقی شده است. نصر پیشنهاد می کند که با احیای سنت و توجه به عقلانیت دینی می توان به یک تمدن نوین اسلامی دست یافت که در آن ارزش های الهی محور زندگی اجتماعی قرار گیرد. در این راستا، پژوهش حاضر سعی دارد تا ریشه ها و پیامدهای جاهلیت مدرن و معنویت مدرن را از دیدگاه سید حسین نصر مورد تحلیل قرار دهد.

بر کسی که دانش و اندیشه داشته باشد پوشیده نیست تلاش مستشرقان و علاقه آنها به نگارش و مستندسازی در علوم مختلف، به ویژه علومی که جهان شرق را به طور کلی منبعی برای آنها ساخته است، با تمرکز بر هر آنچه که به اسلام به عنوان یک علم مرتبط است. باور، مذهب و اشاعه نوشته‌های آنها با هم هماهنگ شده است - که عرصه فکری را غنی می‌سازد - در هماهنگی که شامل اختلاف و تناقض می‌شود، خواننده به تحقیقات و مطالعات عمیقی دست می‌یابد که اقبال زیادی از علم و دانش گرفته است. عینیت می یابد و برعکس، کتاب هایی مملو از دسیسه ها و شبهات می یابد که از کتاب هایی که از مسیر تحقیق صحیح علمی فاصله گرفته اند و خود را به دامان استعمار و نفرت انداخته اند، تصور نمی شود شبهات مستشرقان و پاسخ آنها به آنها با پاسخ های کوبنده برای رد شبهات آنها در بسیاری از کتب و نوشته ها در این تحقیق، تلاش مستشرقان در تاریخ قرآن و تأثیر آنها بر معارف اسلامی بررسی می شود. انگیزه مستشرقان از این تلاش ها و میزان سازگاری آنها با اصول روش علمی دانشگاهی روشن خواهد شد.

یکی از باورهای اعتقادی لازم هر مسلمانی در خداشناسی، اعتقاد به قدرت الهی و بی‌گستره بودن آن است. خداوند خود در آیات متعددی از قرآن کریم صراحتا این موضوع را بیان کرده است. در مقابل شبهاتی ناظر به امکان تعلق قدرت الهی به برخی از امور (ِمحال) مطرح است (مانند: آیا خداوند می تواند دنیا را در تخمی فرو برد؟) پاسخ منفی به این شبهات ممکن است به پندار فرد شبهه کننده، مستلزم انتساب عجز به خداوند باشد. پاسخ مثبت هم مستلزم پذیرش تناقض است (دنیا هم بزرگتر از تخمی باشد و هم بزرگتر از آن نباشد؛ متقابلاً تخم هم کوچکتر از دنیا باشد و هم کوچکتر از آن نباشد). مطابق اخبار شیعه و اهل سنت، افرادی همین شبهات را از معصومان پرسیده‌اند. این اخبار دو دسته‌اند.دسته نخست شامل شش خبر است و پاسخ در آنها ناظر به عدم امکان تعلق قدرت الهی به این امور است. این عدم تعلق به سبب نقصی در قدرت الهی نبوده، ریشه در شیئیت و ذات نداشتن آنها دارد. دسته دوم حاوی پنج خبر است و از پاسخی که در آنها آمده ممکن است چنین برداشت شود که قدرت الهی حتی به انجام امور محال هم تعلق می‌گیرد. روشن است که باید تدبیری برای رفع تعارض میان این دو دسته اخبار اندیشید. طُرفه آنکه در برخی از اخبار یکی از وجوه برتری عالِم نسبت به عابد همین دانسته شده که عابد از پاسخ به این شبهه باز می‌ماند ولی عالم از محال بودن وقوع این قبیل مثالها سخن می‌گوید و عجز را به خداوند نسبت نمی‌دهد. در شماری از احادیث هم ملاک عاقل بودن را تکذیب وقوع امر محال (مانند فرو بردن دنیا در تخمی) دانسته و احمق را کسی می‌داند که آن را تصدیق کند. پایان نامه حاضر بنا دارد گزارش نسبتاً کاملی از این اخبار در منابع حدیثی و کلامی (و گاه تفاسیر و متون فلسفی) شیعه و اهل سنت ارائه دهد و به تحلیل و ارزیابی سندی، منبعی و دلالی هر دسته در فصل مستقلی بپردازد و درصدد رفع تعارض میان آنها قرار گیرد. برای رسیدن به این مقصود، با روش مطالعه کتابخانه‌ای داده‌های لازم گرد آمد و در مقام تدوین هم بررسی سندی، منبعی و دلالی نسبتاً جامعی از این اخبار انجام شد. هنگام داوری هم روش فقه الحدیثی رایج در رفع تعارضِ اخبار متعارض را برگزیدیم و سرانجام هم بدین نتیجه رسیدیم که اخبار عدم تعلق حاوی خبرهای صحیح السندی هستند و مدلول آنها هم مؤیَّد به حکم عقلند. ولی از میان پنج خبر دال بر تعلق قدرت، تنها یک خبر خبر حَسَن وجود دارد که به اقتضای تعارضش با حکم عقل و نیز با اخبار صحیحه، یا باید ردّ پای جعل را در آنها جست و یا به علاج دلالی آنها پرداخت و گفت: معصوم در اخبار تعلّق، ناظر به شرایط فکری و موقعیت طرح سؤال سائل به او پاسخ داده و درصدد بوده به نحوی پاسخ دهد که حمل بر پذیرش انتساب عجز به خداوند نشود و یا آن پاسخ را حمل بر جدال احسن کرد و اخبار عدم تعلق را حاوی پاسخ حقیقی دانست.