جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از ویژگی‌های اصلی یک متن، انسجام اجزاء و تناسب میان کلمات آن می‌باشد. این تناسب باعث می‌شود ارتباط معنایی، لفظی، نحوی و یا منطقی میان جمله‌های متن برقرار شود. عوامل بسیاری باعث انسجام در متن می‌شوند یکی از این عوامل که کاربرد زیادی در متون دارد، مراعات نظیر است. دعای جوشن صغیر از این صنعت بدیعی بسیار بهره می‌برد که کاربرد زیاد آن باعث انسجام بخشی در متن این دعا شده است. مقاله حاضر می‌کوشد با روش توصیفی- تحلیلی، دعای جوشن صغیر را با تکیه بر نقش و کارکرد صنعت مراعات نظیر مورد بررسی و تحلیل قرار دهد و به انسجام حاصل از مراعات نظیر بپردازد. بدین ترتیب در ابتدا به مباحث نظری و تعریف انسجام و مراعات نظیر از منابع کتابخانه‌ای می‌پردازد سپس خلاصه‌ای از دعای جوشن صغیر واهداف آن ذکرمی‌شود و در انتها نظریه انسجام را با تکیه بر شاهد مثال‌های مستخرج از دعای جوشن صغیر در سایۀ مراعات نظیر مورد تحلیل قرار می‌دهد. از دستاوردهای این پژوهش این است که کاربرد کلمات، مفاهیم و موضوعات در دعای جوشن صغیر، از انسجام خارق العاده‌ای برخوردار است و مراعات نظیر در واژگان مربوط به انسان و زندگی اجتماعی آن نمود بارزی در متن دارد. در حوزه صفات الهی نیز مجموعه‌ واژگانی گوناگونی یافت می‌شود که سهم چشمگیری را به خود اختصاص می‌دهند، همچنین در مورد نظام هستی و پدیده‌های هستی نیز مراعات نظیرهایی استخراج می‌شود که قابل توجه است. با بررسی این دعا مشخص می‌شود که تلفیق مراعات نظیر با عناصر بدیعی دیگر مانند: تضاد باعث ایجاد هماهنگی و تناسب معنایی میان الفاظ و واژگان و عبارت‌ها در فرازهای این دعا می‌شود.

روی کار آمدن شاخه ای از حکومت آل بویه در ری، باگرایش های شیعی و رویکرد تسامح گرایانه، این امکان را به شیعیان بخصوص امامی مذهبان می داد تا بتوانند در عرصه های سیاسی، اجتماعی، علمی و فرهنگی وارد شوند. بنابراین، ری نیز از تحولاتی که در فارس و بغداد، دیگر مراکز حکومتی آل بویه، پدید آمده بود مستثنی نماند و به یکی از شهرهای مهمی تبدیل شد، که شاهد مهاجرت خاندان مهم آل بابویه از قم و کانون توجه علمایی چون قاضی عبدالجبار معتزل ی شد . حکام و وزراء بویهی با تأسیس رصدخانه و کتابخانه در این شهر و نیز برگزاری مجالس مناظره، بر این نشاط علمی افزودند.

معجزه شق القمر که به درخواست مشرکان صورت گرفته است به عنوان یکی از معجزات پیامبرگرامی اسلام(صلی الله علیه و آله) معرفی گردیده است؛ که برخی از مفسران اسلامی طبق برخی از روایاتی که در شان نزول آیات سوره مبارکه قمر وارد گردیده است؛ وجود چنین رویدادی را حتمی می‎دانند که قرآن کریم هم بر آن صحه گذاشته است و همین رویداد را به عنوان یکی از معجزات پیامبر(صل الله علیه و آله) معرفی نموده‌اند. در مقابل عده ای دیگر با زیر سوال بردن این واقعه و ذکر شبهاتی پیرامون این مساله، اساسا مورد تحقق این آیه را در زمان آینده می‎دانند و معتقدند که در این آیه به حوادث آینده و حوادثی که در آستانه قیامت روی خواهد داد، اشاره شده است و دلالت آیه بر مساله شق القمر را انکار نموده اند و بر اساس شبهاتی که پیرامون این قضیه می‎باشد اساسا قائل به معجزه شق القمر نمی باشند و آن را از اساس مردود می‎دانند. پژوهش پیش رو، سعی دارد تا با استفاده از روش کتابخانه‌ای، به پاره ای از مستندات هر دو گروه پرداخته و ضمن بررسی هر دو نظریه، با تبیین و پذیرش اعجاز شق القمر، شبهات منکران آن را دفع نموده و رویداد شق القمر را به عنوان یکی از معجزات مهم رسول خاتم(صلی الله علیه و آله) اثبات نماید.

با توجه به این که یکى از اهداف قیام سیدالشهداء‌(علیه السلام) امر به معروف و نهى از منکر معرفى شده است، سوالی مطرح است که چرا رفتارى که حضرت‌(علیه السلام) در این قیام انجام دادند با موازینى که ما درباره امر به معروف و نهى از منکر مى‌شناسیم مطابق نیست. و به عبارت دیگر اقدام امام‌(علیه السلام) چگونه امر به معروف و نهى از منکرى بود که ما مشابه آن را در تاریخ سراغ نداریم و احکام آن را نمى‌دانیم؟ با توجه به موارد استعمال امر به معروف و نهى از منکر در قرآن کریم و روایات، امر به معروف مثل جهاد و موارد دیگر دو اصطلاح و معنا دارد، که یکى از آن‎ها معناى خاص و دیگرى عام است. معناى خاص امر به معروف و نهى از منکر همان معناى مصطلح است که در رساله هاى عملیه مطرح گردیده، و براى آن نیز شرایطى ذکر مى‌شود. از جمله شرایط عمل به وظیفه امر به معروف و نهى از منکر این است که خوف ضرر نباشد. اما امر به معروف و نهى از منکر معناى وسیع ترى نیز دارد که شامل احکام و عناوین دیگرى مى‌شود و حتى در بعضى از موارد جهاد را نیز در بر مى‌گیرد. در این پژوهش امر به معروف و نهی از منکر در کلام سید الشهداء به معنای عام آن توضیح داده می‎شود و مصادیق آن هم با توجه به بیان معصومان از جمله تذکر و موعظه، تعلیم جاهل، برخورد اجتماعى با توطئه‌ها و مقابله با تهاجم فرهنگى و جهاد و شهادت طلبى براى بیدار کردن جامعه مطرح می‎گردد.

ردیه نویسی عالمان شیعه یکی از نمودهای رسالت دفاع از ساحت دین مقدس اسلام به شمار می‎رود که در ادوار مختلف، در قبال شبهات و اندیشه‎های ناراست تدوین کرده اند. واکاوی این ردیه‎ها در 5 قرن نخست به هدف روشن شدن اینکه چه تعداد از این ردیه‎ها امامتی بوده و یا به اندیشه امامت مرتبط است؟ و در نقد کدام مکاتب و جریان‎ها نوشته شده اند؟ و اینکه نویسندگان این ردیه‎ها چه کسانی بوده و چه نگرشی داشته‎اند و عالمانی که در این حوزه بیشتر قلم زده‎اند و عناوینی که این گونه نوشته‎ها با آن نام گذاری شده‎اند کدامند؟ در این نوشتار مورد پژوهش قرار گرفته است. پژوهش حاضر به روش کتابخانه‎ای و با رویکرد تحلیلی ردیه‎های عالمان شیعه در 5 قرن نخست را با تکیه بر کتاب ارزشمند الفهرست شیخ طوسی بررسیده و معلوم ساخته است که در این کتاب، به ذکر 76 ردیه پرداخته شده که عمده آنها مربوط به آموزه‎های مختلف اعتقادی است. از آن میان 29 ردیه مربوط به موضوع امامت است و از بین ردیه‎های امامتی، بیشترین ردیه در رد و نقد جریان غلو و مکتب اعتزال صورت گرفته است. بیشتر این ردیه‎ها به خامه عالمانی چون فضل بن شاذان، هشام بن حکم و اسماعیل بن علی بن اسحاق نوبختی به مرحله تدوین بار یافته‎اند.

این نوشتار با هدف پاسخ گویی به شبهه تبعیض ارث و دیه زنان و مردان در اسلام تنظیم گردیده است چنانچه از صدر اسلام تا کنون به بهانه اعتراض به تضییع حقوق اقتصادی زنان به برخی از دستورات دینی اشکالاتی شده است. از جمله سوالات و ایرادات این است که چرا سهم ارث بری زنان نصف سهم مرد است. و چرا دیه زن نصف دیه مرد است؟ که نگارنده با روش کتابخانه‎ای پس از بررسی در منابع اسلامی این نتیجه به دست آورده است که تفاوت ارث و دیه زنان و مردان ملاک ارزش انسانی نیست، بلکه آنچه ملاک ارزش و تقرب انسان نزد خداوند در آموزه‎های اسلامی است تنها تقوا می‎باشد. و اگر تفاوتی دیده می‎شود به این دلیل است که غالبا مردان مسئول نفقه و رفع احتیاجات خانواده از جمله خود زنان می‎باشند.

شناخت ابعاد و زوایای شخصیت حضرت رضا(ع) با عنایت به نگرش رفتارگرایانه به گونه ای است که هرانسان آزاده واندیشمندی را تحت تأثیر قرارخواهد داد. امام (ع) در جهت ارتقاء علمی و ثبات روابط فردی و اجتماعی، جایگاه رفیعی برای اخلاق و علم قائل شده اند و در این دو مقوله ، تصویر روشنی از بکارگیری روشهای اصلاحی مبتنی برمؤلفه های اخلاقی و نشر و ترویج علم ارائه کرده اند. پاسخ به شبهات و شرکت درمناظرات ، جدال احسن ، با وصف جامعیت علم و سعه صدر ، آموزش باورها و جهان بینی و نیز موعظه های اخلاقی ، بیانگرهمت والای آن حضرت(ع) درنشرعلوم و معارف و شاخص های اخلاقی است. این نوشتار درصدد است به روش توصیفی تحلیلی اولا به روشنگری گوشه ای از ابعاد شخصیت آن حضرت و ارائه الگویی تمام عیار در سلوک رفتاری و عملی ، به تشنگان حقیقت و فرهیختگان معرفت بپردازد. و همچنین با توجه به ظرفیت فرازمانی سخنان امام رضا (ع) تلاش می کند در پژوهشی نوین به واکاوی و معرفی رفتاراخلاقی و علمی ایشان ذیل مناظرات پرداخته ، و نهایتا در پرتو معرفت افزایی در این زمینه و با توجه به آنچه از حقیقت رفتار و عمل و تفکیک لایه های آن بدست می آید ، رفتاردرست و عملکرد صحیح در جامعه بطورکلی و بالاخص در جوامع اسلامی گسترش یابد .

زیارت عاشورا به خاطر جایگاه مهمی که در اظهار محبت و دلداگی شیعیان به اهل بیت؟عهم؟ و تبرّی از دشمنان آنان دارد در طول تاریخ، مورد توجه پیروان این مکتب بوده است. بحث‌های تبیینی و معرفتی درباره محتوای آن و بحث‌های سندی درباره اسناد آن همواره مطرح بوده است. در این مقاله، اسناد زیارت، با تلفیقی از هر دو رویکرد «وثوق راوی» و «وثوق صدور» با روش توصیفی و تحلیلی برسی میشود؛ یعنی با تلفیقی از هر دو مبنا، شخصیت راویان تحلیل شده و برخی اشکالات به اسناد زیارت نقد شده است. در نهایت بنابر رویکرد وثوق راوی، صحت و وثاقت سندهای اول، دوم، سوم وپنجم زیارت عاشورا به اثبات می‌رسد؛ اما طبق این رویکرد نمی‌شود وثاقت سند چهارم را اثبات کرد؛ ولی بنا بر رویکرد وثوق صدور، صحت و وثاقت همه اسناد پنجگانه زیارت عاشورا به اثبات میرسد.

این پژوهش به تحلیل محتوای کتاب¬های با موضوع امامت در الذریعه الی تصانیف الشیعه می‌پردازد. روش پژوهش پیمایشی و با رویکرد توصیفی و ارزیابانه انجام شده است. جامعه پژوهش تمام کتاب¬های با موضوع امامت در کتاب الذریعه الی تصانیف الشیعه است که شامل 724 اثر است. یافته¬های تحقیق نشان می¬دهد از بین منابعی که شیخ آ‌قابزرگ تهرانی برای آثار معرفی می¬کند، بیشترین فراوانی مربوط به رویت و مشاهده کتاب¬ها با 397 اثر است. زبان عربی با 545 عنوان رتبه اول را در بین سایر زبان¬ها دارا است. بیشترین تعداد تالیف، کتابت، چاپ و نگهداری آثار یعنی 121 عنوان نیز به عراق و شهرهای مختلف آن اختصاص دارد. قرن چهاردهم با 169 عنوان اثر بیشترین تعداد آثار مورد بررسی را به خود اختصاص داده است. 684 اثر نیز در قالب نثر بوده¬اند. فرمت خطی آثار با 307 اثر در رتبه اول قرار دارد. 705 اثر نیز اصلی و بدون ارجاع بوده-اند. 12 اثر در توضیحات خود پانویس دارند. 313 عنوان از آثار بررسی شده نیز دارای استناد به کتاب¬های دیگر هستند. تعیین و تبیین نوع نگرش شیخ آقابزرگ در خصوص نویسندگان و زمینه¬های موضوعی امامت، شناخت دغدغه¬ها و تفکرات شیخ آقابزرگ، از جمله نتایج این پژوهش است با جستجو و استخراج کتاب¬های با موضوع امامت در الذریعه دانسته می¬شود که چه کتاب¬هایی درباره امامت نوشته شده و چه کتاب¬هایی نوشته نشده است؟ وجوه اشتراک و یا تفاوت این کتاب¬ها چیست؟ کتاب¬های مهم و غیرمهم کدامند؟ نمی¬توان کتابی علمی و پژوهشی درباره امامت نوشت مگر اینکه به کتاب¬های مستقلی که درباره این موضوع نوشته شده است مراجعه کرد. لازمه این کار آگاهی و شناخت این کتاب¬ها است و لازمه داشتن این آگاهی، کاوش و جستجو در بین این کتاب¬ها و راه بهتر و نزدیک¬تر مراجعه و استفاده از کتابشناسی امامت است که پژوهش حاضر راه را برای تهیه و تدوین کتابشناسی امامت نیز هموار می¬کند. از این رو مساله اساسی آن است که مشخص شود تصویر کلی منابع مرتبط با امامت در کتاب الذریعه الی تصانیف الشیعه بر اساس متغیرهایی نظیر زبان، مکان چاپ، قرن تالیف، قالب کتاب، فرمت کتاب، حجم توضیحات کتاب به چه صورت است؟

در گفتمان دینی، ارائه معجزات همواره به عنوان یکی از نشانه های پیامبری مطرح بوده است. با ختم نبوّت، این مسأله مطرح می شود که چگونه می توان برای انسانی که عصر پیامبران را درک نکرده است، الهی بودن دعوت آنان و بالاخص آخرین پیامبر را آشکار کرد تا در پِی آن، آدمیان را نسبت به تبعیّت از آموزه های ایشان متقاعد ساخت؟ برای پاسخ به این سؤال باید این نکته ی مهم را در نظر داشت که آنچه هیچگاه با گذشت سالها و قرنها، کهنه و مندرس نمی گردد و همواره جاذبه های نامحدودی برای انسانها به همراه دارد،"علم و معرفت" است. از مهمترین ویژگی های انسانی که در عصر مدرن زندگی می کند نیز توجّه تام و تمام او به ساحات مختلف علمی است. چنین است که خدای متعال برای تایید رسالت و حقانیّت دعوت، با عنصر علم و معرفت، انسانهای تمام اعصار پس از خاتم النبیین(صلّی الله علیه و آله) را در کتاب نازل شده خویش رهنمون ساخته است. قرآن کریم در ساحات مختلف علمی، بیّنات روشنی برای آدمیان ارائه کرده است که حاکی از این حقیقت است که وحی نازل بر رسول اکرم(ص) برای مردمان گذشته و زمانه ی محدودی نیست؛ بلکه چراغ راه تمامی انسانها در همه ی ادوار تا قیامت است. اشارات قرآن کریم به حقایق عالم تکوین که در شمار مکشوفات انسان در دوران مدرن است؛ نیز مطالب بنیادینی که در ساحات علوم انسانی مطرح ساخته است، دلایل کافی و روشنی برای اهل تحقیق و انصاف در دوران مدرن است که به الهی بودن این کتاب پِی برده و آموزه های آن را راهنمای سعادت خود قرار دهند.نظر به این اغراض مهم است که هیچگاه در قرآن کریم، از چنین دلایلی، تعبیر به معجزه نشده است؛ بلکه به جای آن، کلماتی همچون آیه، بیّنه، نور، برهان که همگی از سنخ دانایی و آگاهی است، به کار رفته است.