جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

خانواده یکی از نهادهای اولیه جوامع بشری است که با وجود تحولات اساسی، در اهداف و کارکردهای خود ثابت مانده و در همه‌ی جوامع اهمیت اساسی دارد. تعادل، استحکام و اقتدار عاطفی و منطقی خانواده به شناختی جامع و فراگیر نیاز دارد تا در پرتو آن بتوان با خصیصه‌های خانواده متعادل آشنا شد. پژوهش مذکور، با فرضیه قرار دادن این‌که کاوش در قول و فعل حضرت‌علی (ع) نشان می‌دهد، الگوی خانواده‌ی متعادل به طور کامل قابلدست‌یابی است، بر آن است تا عوامل تعادل در خانواده را شناسایی نماید و به ترسیم سیمای روشنی از از خانواده‌ی متعادل و آفت‌هایی که این خانواده را تهدید می‌کند، از دیدگاه امیرالمومنین(ع) بپردازد. درک درست گفتار و تحلیل صحیح رفتار حضرت (ع) نشان از آن دارد که هنجارها و ناهنجاری‌های اخلاقی، رفتاری و اقتصادی می‌تواند زمینه‌ی تعادل و تزلزل خانواده را فراهم سازد. مجموعه‌ی تعالیم آن حضرت، ما را به نظام و ساختاری رهنمون می‌کند که پاسخ‌گوی همه‌ی نیازهای مادی، روانی و معنوی است. در خانواده‌ای که بر اساس معیارهای انسانی و اسلامی شکل می‌گیرد، آسایش تن و آرامش روان انسان تأمین می‌شود و با تحقق صفا، صمیمیت، همدلی و هماهنگی، پریشانی، ناامیدی و خستگی روحی و جسمی زدوده می‌شود. امیرالمومنین (ع) برای نجات خانواده از تزلزل، راهکارهایی را در نحوه‌ی ارتباط همسران ارائه فرموده‌اند که در این پژوهش به آن پرداخته می‌شود.

در این تحقیق، دوستی و مهرورزی از دیدگاه امیرالمومنین (ع) در نهج‌البلاغه مورد بررسی قرار گرفته است. این پایان‌نامه در دو فصل که هر کدام حاوی چندین بخش است تدوین گردیده است. در ابتدا شرح مختصری از دوستی و محبت: دوستی به معنای حب و یکدلی و عشق و مهر و در اصطلاح عبارت است از محبت و دوستی انسان به چیزی که به آن میل و لذت دارد و غلیان دل در مقام اشتیاق به لقاء محبوب است.در فصل دوم شرایط دوست خوب بررسی شده است که عبارت است از عاقل باشد، از خاندان اصیل باشد، اهل خیر باشد و خوش‌اخلاق و....باشد و در در بخش بعدی انواع دوستی بررسی شده است که در نهج‌البلاغه قریب به 25 نوع دوستی آمده است همانند دوستی به دنیا، دوستی آخرت و مرگ و دوستی خدا، دوستی پیامبر واهل بیت و...و در بخش بعدی آداب دوستی بررسی شده است که چگونگی رفتار و آداب و سلوکی که باید در مقابل دوست داشته باشیم از جمله خشوع و فروتنی و ایثار و...و در بخش بعدی حدود دوستی که حضرت به اندازه نگهداشتن در دوستی و دشمنی بسیار تأکید می‌وزرد و این‌که انسان نباید تمام اسرار خود را به دوست افشا کند و در دشمنی نباید آتش کینه را شعله‌ور نماید و در بخش بعدی حقوق دوستی بررسی شده است که حقوقی که بر انسان واجب است بیان شده است از قبیل یاری با جان و دل و احسان و فداکاری و... و بخش بعدی موانع دوستی که نباید با افراد پست و بخیل و نادان و... دوست شد و بخش آخر در مورد فوائد دوستی بحث می‌کند که دوست در شرایط سخت، حامی و یاور انسان است و از او پشتیبانی می‌نماید.

آن‌چه از نظر می‌گذرد اندک پژوهشی است درباره بررسی اخلاق مصرف در نهج‌البلاغه که مطالب آن در یک مقدمه و شش فصل تدوین شده است و هر فصل، موضوع‌های فرعی دارد که در فصول مربوطه به آن‌ اشاره خواهیم کرد.فصل اول شامل کلیاتی درباره تبیین موضوع اخلاق مصرف، سوالات اساسی و فرضیه‌های تحقیق است و در ادامه ضرورت پرداختن به موضوع مصرف و پیشینه تحقیقاتی پیرامون این موضوع در نهج البلاغه بررسی شده است در فصل دوم، مختصراً به برخی از مهم‌ترین دیدگاه‌ها درباره مصرف اشاره شده است از جمله دیدگاه بشری نظام سرمایه‌داری که با توجه به مبانی فکری و فلسفی آن، تلقی خاصی از مصرف دارد. آزادی در مصرف، کسب بالاترین لذت و رفاه مادی از مصرف از مهم‌ترین اعتقادات آنهاست و در مقابل این نظام، دیدگاه وحیانی اسلام است که مطابق جهان‌بینی الهی خاصی که دارد، برای مصرف انسان جایگاه و تعریف کاملاً متفاوتی از سرمایه‌داری ارائه می‌دهد. علاوه بر دیدگاه‌های این دو نظام، رهبانیون هستند که گرچه دارای نظام فکری منسجم و تعریف شده‌ای نیستند اما قائل به محدودیت در مصرف و بهره‌گیری از نعمت‌های الهی می‌باشندفصل سوم به بررسی مبانی اعتقادی حاکم بر مصرف از جمله توحید، انسان‌شناسی و جهان‌شناسی در نهج البلاغه می‌پردازدکه نشان‌گر هماهنگی کامل نظرات امام علی (علیه السلام) با احکام اسلام است. این مبانی گرچه مستقیماً از موضوعات اقتصادی در نهج البلاغه به شمار نمی‌آیند اما نقش زیر بنایی در اقتصاد و مصرف دارنددر فصل چهارم، انواع مصرف در نهج البلاغه، به لحاظ نیازهای انسان و به اعتبار مصالحی که خداوند برای او در نظر گرفته است، بررسی شده و برخی از اقسام مصرف ذکر گردیده استفصل پنجم، اختصاص به بررسی اصول مصرف در نهج البلاغه دارد که هماهنگ با مبانی اعتقادی و در راستای اهداف زندگی انسان ترسیم شده تا فرد مسلمان در چارچوب آن مصرف نماید. فصل ششم به دو حوزه کلی شخصی و عمومی که فرد درآمدش را عمدتاً در آن‌ها صرف می‌نماید، می‌پردازد و مواردی از زیر بخش‌های آن ذکر گردیده است. در پایان برداشت‌هایی از مباحث مذکور تحت عنوان نتیجه و پیشنهادات آمده است که امیدوارم توانسته باشم متناسب با موضوع مطرح شده از عهده و بیان مطلب برآیم.

حکومت کوتاه مدت امام علی (ع ) برنامه‌هائی بزرگ را فرا روی آدمیان قرار داده است که بواسطه آن می‌توان نیاز بشری را حتی در امور دنیوی البته در سایه آموزه های بلند و حیانی و دینی گره گشائی کرد . لذا بر همه کسانی که خود را پیرو آن ابر مرد الهی بعد از نبی مکرم اسلام (ص) می‌دانند ، لازم است تا ابعاد مختلف این آموزه ها را به چالش کشیده و در آن غور کنند تا بتوانند شهد گوارائی را از آن تعالیم و سیره حکومتی اخذ کرده و در کام تشنه همه انسانها در تمامی عصرها بریزند. برا این سیاق تلاش می‌کنیم تا دوران حکومت امام علی (ع) را از قبل از تصدی حکومت و بعد از آن گزارش نموده و با کنکاش به سئوالاتی که بدنبال آن خواهیم بود پاسخگو باشیم. مسائل مورد نظر این گزارش بدین نحو دنبال می‌شود که اولاً نحوه شکل گیری حکومت و انتخاب حاکم از دیدگاه امام (ع) چگونه بوده است ؟ ثانیاً : کارگزاران حکومت دینی باید همواره نسبت به چه مسائل اخلاقی تذکر داده شود، ثالثاً نحوه تأثیر پذیری و بالندگی جامعه از اخلاق حاکمان چگونه خواهد بود و بالاخره الگوئی را که از سیره آن امام مظلوم (ع) می‌توان ترسیم کرد کدام است

این نوشتار به تعیین حدود و مرزهای اخلاق فردی و اجتماعی و رابطه آن ها با یکدیگر و همچنین معیارهای تعیین ارزش در آن ها از دیدگاه امام علی(ع) پرداخته است. در این راستا، اخلاق فضیلت و عدالت، به عنوان مقدمه ای ضروری برای درک بهتر مباحث فوق، مورد واکاوی قرار گرفته است. با توجه به تقسیم فضایل به فضایل فردی و اجتماعی و نیز تقسیم عدالت به عدالت فردی و اجتماعی، اخلاق به دو قسم فردی و اجتماعی تقسیم می شود. با در نظر گرفتن تعاریف و تقسیمات گوناگون از اخلاق فردی و اجتماعی، در این پژوهش؛ اخلاق فردی در رابطه ی با خدا، خویشتن و فرد دیگر مورد بحث قرار می گیرد. اخلاق اجتماعی نیز در رابطه با گروه های اجتماعی جامعه مطرح می شود. بنابراین مباحثی از قبیل ضرورت روابط اجتماعی، عدالت اجتماعی، شیوه های برخورد امام علی (ع) با گروه های مختلف عصر خویش و سیره ی امام (ع) در جنگ ها، ذیل اخلاق اجتماعی قرار می گیرد و در ادامه رابطه ی اخلاق فردی و اجتماعی به صورت رابطه ای دوسویه و متقابل مطرح می شود. از جمله نتایج به دست آمده از این رساله، نقش تنوع موقعیت ها در تفاوت رفتارها و نیز اجرا نشدن تمام احکام اخلاق فردی در مصالح اجتماعی است.

این نوشتار کوششی در جهت ارائه الگوی اخلاقی قضایی با بهره‌گیری از اندیشه اسلامی بالأخص سیره و سخنان حضرت علی (ع) است.در این راستا ، ابتدا با توجه به اهمیت اخلاق حرفه‌ایدر دنیای امروز و نقش و جایگاه مهم آن در زندگی انسان معاصر، حوزه‌های مختلف اخلاق من جمله اخلاق کاربردی و اخلاق حرفه‌ای (یکی از شاخه‌های اخلاق کاربردی) به عنوان مقدمه‌ای ضروری برای درک بهتر مطالب مورد بررسی قرار گرفته است و در ادامه ضرورت و جایگاه قضاوت ،اهمیت اخلاق قضا ، اهداف و ضرورت گزاره‌های اخلاقی در امر قضاوت با توجه به ماهیت قضاوت ذیل اخلاق حرفه‌ای بررسی شده است و در نهایت منشور اخلاق قضایی از منظر اسلام و بخصوص فرمایشات حضرت علی (ع) در سه حوزه یعنی اخلاق و رفتار معیار قاضی در ارتباط با دو سوی پرونده ، اخلاق و رفتار معیار قاضی در ارتباط با مردم و اخلاق و رفتار معیار وی در ارتباط با کار و سازمان ارائه و تبیین و اصول مشترکمیان گزاره‌های اخلاقی مورد اشاره استخراج شده است.و به این نتیجه می‌رسد که امام علی (ع) در زمینه اخلاق حرفه‌ای (بویژه قضاوت) نیز صاحب نظر بوده است و به بیان بسیاری از اصول و ارزشهای اخلاقی در این زمینه پرداخته و قضات را همواره به این مهم متذکر می‌شدند. ایشان هیچ حیطه از زندگی حرفه‌ای شخص را بدون اخلاق نمی‌پسندند و اهتمام ایشان به این مسأله بحدی است که وجود اخلاقیات در شخص را یکی از مهمترین موارد در جهت گزینش قضات شایسته لحاظ می‌کردند.

از مهم‌ترین روش‌های تربیت اسلامی که در قرآن و سنت و سیره‌ی امامان معصوم (ع)از جمله امیر‌المؤمنین علی (ع) مورد توجه و تأکید قرار گرفته است،روش‌"عبرت‌آموزی"‌ می‌باشد. خداوند در قرآن‌کریم در آیات مختلف، یکی از مهم‌ترین منابع و عوامل هدایت انسان را عبرت از گذشته و گذشتگان معرفی می‌کند و با الفاظ و عبارات مختلف، مردم را به دقت و تأمل در زندگی و سرگذشت خوبان و بدان فرا می‌خواند و به انسان‌ها سفارش می‌کند که به سیر و تفکر در آیات آفاقی و انفسی بپردازند و عاقبت محسنین و مفسدین را بنگرند. همچنین امام علی(ع)با توصیه به تفکر و تأمل در تاریخ گذشتگان و پند از حوادث تاریخی، همه را به عبرت‌آموزی از سرانجام نیک و بدشان دعوت می‌کند. چراکه حوادث تاریخی مشابه‌اند و عدم توجه به آن‌ها و بهره نبردن از تجربه‌های ارزشمند پیشینیان، خسران و تباهی رابه بار خواهد آورد. لذا بیان تاریخ و حوادث تلخ و شیرین آن، روشی مطلوب برای عبرت آموزی از زندگی دنیایی و غافل نگشتن از سرای اخروی است. بنابراین، به‌‌ منظور استفاده‌ی بهینه از سرمایه‌ی گران‌بهای عمر و جلوگیری از اتلاف امکانات و استعدادهای انسانی، لازم است با تفکر در تاریخ و کشف سنن و قوانین حاکم بر آن و به‌ واسطه‌ی پندپذیری و عبرت‌آموزی از وقایع و سرگذشت پیشینیان، در جهت رشد و تعالی زندگی فردی و اجتماعی گام برداریم. پژوهش حاضر به اهمیت تاریخ و عبرت‌های آن و بیان نقش عبرت‌آموزی در اخلاق اسلامی از دیدگاه امام علی (ع) پرداخته است و در همین مورد مباحثی همچون منابع، ابزارها، عوامل، موانع و بهره‌های اخلاقی، تربیتی عبرت‌پذیری، نقش پیامبران در ایجاد تمدن بشری و ... مطرح گردیده است.

«نفاق» به معنای ورود به دین اسلام از یک در و خروج از آن از در دیگر می‌باشد. نفاق فعل منافق است، «منافق» کسی است که کفر خود را در دل پنهان می‌دارد ولی به زبان اظهار ایمان می‌نماید و همواره به دنبال فرصتی جهت ضربه زدن به مسلمانان و حکومت اسلامی است. پیچیده بودن جریان نفاق و پنهان‌بودن چهره واقعی منافقان از ویژگی‌های مهم این پدیده خطرناک به شمار می‌آید.قرآن کریم به طور دقیق و کامل به مسأله نفاق پرداخته تا آنجا که سوره‌ای با این نام در قرآن کریم آمده است، و ضمن تشریح افکار و اندیشه‌ها و فعالیت‌های منافقان، و روش‌های مقابله با آنان ، شاخصه‌ها و ملاک‌هایی جهت شناسایی منافقان از جنبه‌های گوناگون معرفی می‌کند و مسلمانان می‌توانند با بهره‌گیری از رهنمودهای قرآن و احادیث پدیده‌ نفاق و مصادیق آن را در هر زمان به ویژه درعصر حاضر، به درستی و به موقع شناسایی کنند و چه بسا «عدم بصیرت» در شناخت به موقع جریان نفاق و برخورد به موقع با عاملان آن، وقایع تلخی را در جامعه اسلامی به وجود می‌آورد.درک صحیح مفهوم نفاق در قرآن و پیشینه پیدایش آن در اسلام، تبیین مهم‌ترین شاخصه‌ها و ملاک‌های منافقان و تبیین نفاق و منافق در حکومت حضرت علی (علیه‌السلام) اقسام دشمنی و معرفی منافقین و علل دشمنی منافقین در حکومت علی (علیه‌السلام) و آشنایی با روش برخورد حضرت امیربا دشمن و بیان راه نجات از شیوه‌های اغفالگرانه دشمن و ضرورت دشمن‌شناسی و اهمیت اطلاعات در دشمن شناسی، از موضوعات مهم در این رساله می باشد.کلیدواژه: نفاق، شاخصه‌های منافقان، نفاق در حکومت حضرت علی (علیه‌السلام)

دشمنی خاندان بنی‌امّیه با خاندان بنی‌هاشم در قبیله‌ی قریش تاریخی دیرینه دارد. بنی‌امیّه در بیشتر غزوات پیامبر اسلام(ص) به سرکردگی ابوسفیان حضوری فعال داشتند. پس از فتح مکّه و شکست در برابر سپاه اسلام نیز،اگر چه به ظاهر مسلمان شدند، امّا پیوسته مترصّد فرصتی برای رسیدن به قدرت بودند؛ تا اینکه در زمان خلافت امام علی(ع)، معاویه از بیعت با امام سر باز زد. آنان در جنگ‌های جمل و صفین و با ادعای خون‌خواهی عثمان در برابر امام(ص) قرار گرفتند و در ماجرای حکمیت با نیرنگ و ریا از شکست گریختند. امام علی (ع) در فرازهایی از نهج‌البلاغه ضمن توصیه‌ی معاویه به تقوی، پیوسته مردم را نسبت به مکر و نیرنگ بنی‌امیّه آگاه می‌کرد و چهره‌ی واقعی معاویه را برای مسلمانان آشکار می‌نمود. این جستار می‌کوشد تا ضمن اشاره به پیشینه‌ی دشمنی بنی‌امیّه با دین اسلام، مواضع امام علی (ع) را در سال‌های رویارویی با معاویه، بر اساس کتاب نهج‌البلاغه تبیین کند. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد امام علی (ع) هیچ گاه از مکر و حیله بنی‌امیّه غافل نشد و ضمن آگاه کردن مردم از نیرنگ‌ها و فساد معاویّه، با تیزبینی آینده خطرناک و ناپایدار حکومت فاسد آنان را پیش‌بینی کرده بود.

رسیدن به کمال و سعادت، مهم‌ترین هدف پیش روی انسان است. هر مکتبی بر اساس دیدگاه خود کمال را تعریف می‌کند. در این میان، منابع دینی و عرفانی در تعریف کمال، عوامل رشد و موانع آن، نظر به آموزه‌های وحیانی دین دارند. در این رساله موضوع عوامل و موانع رشد و کمال انسان در نهج‌البلاغه و مثنوی بررسی شد که شامل پنج فصل است: مقدمه و کلیات، کمال انسان از دیدگاه حضرت علی (ع) و مولوی، عوامل رشد و کمال انسان در نهج‌البلاغه و مثنوی، موانع راه کمال انسان در نهج‌البلاغه و مثنوی و نتیجه‌گیری. نهج‌البلاغه و مثنوی درباره‌ی کمال، عوامل و موانع آن آفاقی وسیع دارند. کمال انسان از دیدگاه حضرت علی (ع) و مولوی در گرو پیوستن به خداست و این خود حاصل برقراری عدالت در بین قوای وجودی انسان و اعتدال و استوای او در بعد نظر و عمل است. پیروی از برگزیدگان حق و بهره‌گیری از عقل اصلی‌ترین عوامل رشد و کمال انسان در بعد نظرند. در بعد عمل، عبادات عامل رشد انسان است. از دیدگاه حضرت علی (ع) توحید، عامل اصلی سعادت انسان است و تقوای الهی که بر بنای توحید استوار است، در رأس همه‌ی فضایل اخلاقی قرار دارد. در مثنوی اگرچه همچون نهج‌البلاغه مسائل توحید و ایمان، نظام‌مند مطرح نشده است؛ اما همه‌ی تعالیم مولوی رویکردی توحیدی دارد؛ به عبارت دیگر فنای عارفانه و رسیدن به حقیقت توحید، مرکز همه‌ی سخنان مولوی است؛ اما مهم‌ترین موانع راه کمال شامل نفس اماره، شیطان و حب دنیاست؛ زیرا این عوامل سه‌گانه، خود مانع‌زاست؛ یعنی ریشه‌ی آفت‌های بسیار دیگری نیز به شمار می‌روند. در کلام حضرت علی (ع) دشمنانگی شیطان به نسبت نفس بیش‌تر است؛ زیرا نفس آن‌گاه که تبدیل مزاج می‌یابد، دیگر بر سر راه انسان قرار نمی‌گیرد؛ امّا در کلام مولوی، نفس غالباً به معنی نفس امّاره است؛ بنابراین خطر او از شیطان بیشتر است. دنیا در کلام امیرمومنان و مولوی دو چهره دارد: چهره‌ای فریبا و چهره‌ای پنددهنده. توجه به بعد فریبندگی دنیا باعث نابینایی فرد می‌شود؛ این چنین دنیایی مذموم است؛ اما توجه به جنبه‌ی عدمی دنیا باعث بینایی انسان است. این دنیایی است که در مسیر آخرت قرار دارد.