جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مباحث بسیار مهم سبک زندگی اسلامی، بحث در مورد مبانی نظری سبک زندگی خانواده می‌باشد که مهمترین آنها عبارت‌اند از: خداشناسی، هستی شناسی، فرجام شناسی و انسان شناسی. نگارنده در این پژوهش با هدف آشنایی با مبانی نظری سبک زندگی در خانواده، با مطالعات کتابخانه‌ای، تحلیلی و با استفاده از کتب تفسیری و روایی و روان‌شناسی، به اثبات فرضیه تحقیق و بیان آثار مبانی نظری در سبک زندگی پرداخته و به نتایج زیر دست یافته است. خدا‌شناسی به عنوان اولین باور دینی، مسیر زندگی را برای خانواده‌ها روشن می‌کند و آثار زیادی در زندگی خانواده‌ها دارد: تقویت ایمان، سلامت جسم و روان، آرامش روحی، وحدت و همبستگی، خوش بینی و معنایابی زندگی، تقویت روحیه رضا و تسلیم، تقوا، آسان شدن مشکلات و ایجاد روحیه صبر و بردباری، از جمله آثار این مبنا می‌باشد. شناخت عالم هستی و نوع نگرش به آن، آثاری از قبیل: رعایت اعتدال بین دنیا و آخرت، استحکام خانواده در برابر مشکلات، احساس مسولیت در خانواده و امیدواری را در زندگی خانواده به ارمغان می‌آورد. فرجام شناسی، زندگی را از روزمره‌گی و تکراری بودن در می‌آورد و آثاری همچون: ایجاد انگیزه و اصلاح نگرش، آسان شدن مشکلات، خوش اخلاقی و احساس مسولیت اعضای خانواده، تعدیل و رهبری غرائز، معنابخشی به زندگی خانواده، جهت‌دهی به اقتصاد خانواده، در زندگی خانوادگی دارد. انسان‌شناسی و آگاهی از ابعاد وجودی انسان، هدفمندی و خلیفه خدا بودنش، خانواده‌ها را به سوی زندگی برتر سوق می‌دهد و آثاری همچون: گرایش به معنویات، نگرش مثبت به زندگی، ایجاد انگیزه و رعایت حقوق متقابل و وظایف خانوادگی، مهار کردن غرائز، رهایی از بی بندوباری، روشن شدن مسیر زندگی، پایبندی به ارزش‌های اخلاقی، برنامه ریزی در تربیت فرزندان و وفاداریرا در زندگی خانواده دارد.

خداشناسی فطری است و ایمان به حقیقت و مبدأ هستی در نهاد انسانها ریشه دارد ولی شکل بروز و ظهور آن مختلف است و «نیایش» یکی از زیباترین و معمول‎ترین نوع اذعان به خداوند و پرستش است. منظور از نیایش، رابطه خاضعانه و خاشعانه بنده در پیشگاه معبود است که اغلب با حالت تضرع و اظهار ذلت همراه است و این حالت ناشی از شناخت عمیق بنده از فقر وجودی خود نسبت به قدرت و علم و کمال و غنای وجودی خالق است. این تحقیق با تبیین مبانی فلسفی حکمت متعالیه با تأکید بر آراء علامه طباطبایی(ره) از اصالت وجود، امکان فقری، تشکیک وجود و حرکت جوهری کوشیده است تا یک تحلیل فلسفی از مسئله نیایش ارائه دهد. زیرا در هستی‏شناسی و انسان شناسی صدرایی موجود فقیر بطور ذاتی نسبت به موجود غنی وابسته و وجود و بقای خود را مدیون اوست. و به عبارتی، رابطه وجود بنده نسبت به خداوند همان نسبت وجود رابط به مستقل و فقیر به غنی است و هرگونه اظهار انسان به این حقیقت وجودی، پرستش و در حالت کمال یافته آن «نیایش» نامیده می‎شود. چنین حالتی که همراه با اظهار عجز و ذلت و تضرع است موجب خودساختگی و کمال انسان می‎گردد و آثار تربیتی و اخلاقی مانند صفت عزت نفس، استغنا از خلق، آرامش، شکر و تسلیم در شخص می‏شود.

هدف از این پژوهش ، دستیابی به مفهوم مطالعه و تحلیل هستی شناختی از دیدگاه امام علی ( علیه السلام ) بر مبنای نهج البلاغه است . بنابراین این پژوهش با هدف دستیابی به مفهوم ، اهداف و مبانی و روش های تربیتی هستی شناسی برخاسته از نهج البلاغه ، که نگارنده با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی به گردآوری و تدوین آن پرداخته است . یافته های این پژوهش حاکی از آن است که هستی شناسی شاخه ای از فلسفه است که زیر مجموعه آن است و انسان نیز جز این هستی است و این هستی مخلوق آفریدگاری حکیم و دانا که همانا خداوند متعال است که با توجه به صفات الهی هدف خداوند متعال از خلقت هستی از جمله انسان و مسخر کردن طبیعت برای او عبادت و بندگی و در نهایت قرب الهی است .

خردورزی، تکیه بر عقل و تاکید بر نقش و جایگاه آن، موضوعی است که در قرآن کریم و روایات اسلامی اهمیت فراوانی دارد. از طرف دیگر در تاریخ تفکر اسلامی، دیدگاه های متفاوتی درباره عقل و محدوده حجیت آن، از سوی اندیشمندان ارائه گردیده که اختلافات فراوانی با یکدیگر داشته و بعضاً در تقابل با هم قرار می‌گیرند. هدف ما در این پژوهش، بررسی دیدگاه‌های دو اندیشمند جهان اسلام، آیت الله جوادی آملی و آیت الله ملکی میانجی، به عنوان نماینده دو مکتب فکری نوصدرایی و تفکیک، در باب چیستی عقل و نقش آن در خداشناسی است. با توجه به دستاورد‌های این پژوهش روشن گردید که آیت الله ملکی میانجی و آیت الله جوادی آملی در باب چیستی عقل و حجیت آن، اختلاف نظر اساسی با یکدیگر دارند که این اختلاف، به مبانی انسان‌شناختی و معرفت شناختی ایشان بازمی‌گردد. آیت الله جوادی آملی، نفس انسانی را موجودی مجرد می‌داند که عقل نیز یکی از قوای آن بوده و به نظری و عملی تقسیم می‌شود. به عقیده ایشان، شأن عقل نظری تعقل و استنباط بوده و انسان به مدد آن می‌تواند به معرفت حقیقی دست یابد و همین معنای عقل است که در کتاب و سنت نیز مورد تعظیم قرار گرفته است. در دیدگاه دیگر، آیت الله ملکی، نفس انسانی را موجودی ظلمانیدانسته که همه کمالات آن از قبیل علم، قدرت و ...، خارج از ذات اومی‌باشند. به عقیده ایشان، منظور از عقل حقیقی که در کتاب و سنت از اهمیت ویژه ای برخوردار است، عقل مصطلح فلسفی نمی باشد؛ بلکه حقیقتیاست نورانی، مجرد و خارج از ذات انسان که خداوند به تملیک خود، آن را بر ارواح انسانها افاضه می‌کند. این دو اندیشمند در باب نقش عقل در خداشناسی نیز اختلاف نظر اساسی و مبنایی با یکدیگر دارند. به عقیده آیت الله جوادی، انسان به کمک عقل برهانی می‌تواند به شناخت حقایق هستی بپردازد و از آنجا که واجب بالذات نیز در قلمرو هستی جای دارد، عقل اولا می‌تواند با استفاده از براهین منطقی، به اثبات وجود او پرداخته و ثانیا با اتکا به نظریه اشتراک معنوی، به معرفت من وجه از اوصاف وی دست یابد. در دیدگاه دیگر، آیت الله ملکی معتقد است که اثبات وجودخداوند، نیازمند اقامه برهان نیست زیرا انسان به تعریف خودِ خداوند، او را می‌شناسد.به عقیده ایشان، عقل انسان، راهی به شناخت پروردگار ندارد و براهینی که برایتبیین صفات کمالی الهی اقامه شده‌اند، مبتنی بر اتصاف خالق به کمالات مخلوقات بوده و منجر به تشبیه می‌شود، لذا به معرفت حقیقی منجر نمی‌گردد.با توجه به نتایج این پژوهش می‌توان گفت که دو اندیشمند در باب چیستی عقل و نقش آن در خداشناسی، اختلاف نظر اساسی با یکدیگر دارند. این اختلاف نظر، ریشه در مبانی انسان‌شناختی و معرفت شناختی آنها داشته و عمیق می‌باشد.

درباره تبیین ملازمه «معرفت نفس» و «معرفت رب» که در حدیث «من عرف نفسه فقـد عرف ربه» بیان شده، دیدگاهها و تقریرهاي گوناگونی در آثار اهل معرفت مطـرح شـده اسـت. پرسش بنیادین در این باره آن است که چه ملازمـه و پیونـدي میـان معرفـت نفـس و معرفـت پروردگار وجود دارد؟ در آثار ابنعربی و پیروان مکتب او، به طور کلی چهار تقریر و تفسیر در بیان ملازمه این دو معرفت ذکر کردهاند: تقریر «مظهریت»، «عینیت»، «مشابهت»، «اوصاف و خصلتها». ملاصدرا نخست براي حدیث «من عرف نفسه فقد عرف ربه» چهار تفسیر ذکر مـیکنـد، سپس سه تقریر «مشابهت»، «افتقار» و «اوصاف و خصلتها» را براي تبیـین ملازمـه معرفـت نفس و معرفت رب برمیشمرد. در این مقاله میان دیدگاه محیالدینبنعربی و صدرالمتألهین، مقایسـهاي صـورت گرفتـه است. نخست دیدگاه هر دو اندیشمند درباره تبیین رابطـه معرفـت نفـس و معرفـت رب تشـریح شده، سپس در مقایسهاي، نقاط اشتراك و امتیاز هر دو دیدگاه برجسته شده است

رتباط میان شناخت خود و شناخت خدا، از مشهورترین تأکیداتی است که در آموزههـاي دیـ ن اسـلام بیان شده است. پرسشهایی مانند: «منظور از شناخت خود، کدام گونه از شناخت است؟»، «ایـ ن نـوع شناخت، چگونه معرفتی از خداوند را به ارمغان میآورد؟» و «ملازمه میان این دو معرفت، چگونه قابـل تبیین است؟»، مسائلیاندکه هر ذهن متفکري را به خود مشغول میسازند. نظریههـایی کـه در پاسـخ به این پرسشها مطرح شدهاند، تفاوتهاي قابل ملاحظهاي با یکدیگر دارنـد؛ تفـاوت هـایی همچـون: «محالبودن چنین معرفتی تا واجببودن شناخت نفس»، «منتهیشدن به معرفت اصل وجود خـدا تـا وصول به معرفت اسما و صفات او» و «شهود نفس که به معرفت حضوري رب منجر گردد تا شـناخت حصولی آن دو، شناخت قبلی خدا تا پیبردن به وحدت شخصـ ی وجـود ». بـا توجـ ه بـه چنـ ین فـراز و فرودهایی، تبیین مقصود اینگونهروایات و نقـد و بررسـ ی نظریـ ههـاي مقابـل، امـر ي لازمدر جهـت پیبردن به مقصود واقعی این روایات است. در این نوشتار، پس از دستهبندي نوین در مورد نظریهها و نقد و بررسی آنهـا، م قصـود ایـ ن احادیث را تحلیل کردهایم تا گامی مؤثر درباره مهمترین فصل خداشناسی یعنی اثبات اصل وجود خداوند برداشته باشیم.

تسهیل السبیل بالحجة في انتخاب كشف المحجة لثمرة المهجة اثر ملا محسن فيض كاشانى (1091ق) به زبان عربى و خلاصه كتاب كشف المحجة سيد بن طاووس مى‌باشد. كتاب شامل يك مقدمه و يك خطبه است و طى دو قسمت تحت عنوان فن اول و فن ثانى كه متعلق به علم و عمل است، ادامه پيدا مى‌كند. فيض اين كتاب را در نزديك به900 بيت در سنه 1040ق تدوين نموده است. كتاب حاضر شامل فهرست‌هايى چون آيات قرآنى، احاديث، موضوعات، اعلام، اماكن و بقاع، مصادر كتاب و مصادر تحقيق مى‌ باشد

المحجة البيضاء في تهذيب الإحياء، نوشته مرحوم فيض كاشانى (رض)، بهترين و كامل‌ترين تلخيص و تهذيب كتاب «إحياء علوم‌الدين»، اثر امام محمد غزالى است كه بر اساس مبانى و اعتقادات «شيعه» به رشته تحرير درآمده است. شناخت ارزش و اهميت اين كتاب، منوط به اطلاع از مضمون و محتوا و هم‌چنين نقش«احياء علوم‌الدين» در تفكر اسلامى مى‌باشد. به يقين، در ميان مجموعه‌هايى كه كليت فرهنگ و معارف اسلامى را دست‌مايه تأليف خود قرار داده‌اند، كمتر كتابى همچون «احياء» توانسته است توجه همگان را به خود جلب نمايد. بيان روان، آسان و سليس غزالى در اين كتاب، «احياء» را از كتاب‌هاى هم‌رديف خود، همچون «فتوحات» ابن عربى متمايز ساخته است. همين ويژگى، موجب شده است كه «احياء» در ميان عموم مردم نيز مورد توجه قرار گيرد و جدا از درس و بحث مدرسه‌اى نيز خوانده شود. قطعا كتابى با اين گستره مخاطب، لازم است كه به مطالب درست و صواب اشاره نمايد و از افكار و انديشه‌هاى نادرست و يا حداقل غير اجماعى ميان مسلمانان پرهيز كند. محدث كاشانى، با علم و اطلاع از مرتبت و اهميت «احياء»، به بهترين شكل ممكن با مطالب آن برخورد كرده است و در مجموعه‌اى به وزان اصل كتاب به تلخيص و تهذيب آن پرداخته است. مؤلف، با توجه به قدرت و تسلطش بر علم اخلاق، فقه و حديث، به‌خوبى از عهده اين كار برآمده است. مرحوم فيض، دريافته است كه «احياء» از جهات متعدد زير محتاج پيرايش و ابهام‌زدايى است: - اشتمال بر قصص و روايات عجيب و خرافى كه اهل تصوف در نقل و ذكر آنها بى‌پروا هستند؛ - ابتنا بر فقه و مذاق اهل سنت؛ - بى‌مبالاتى در نقل اخبار و احاديث مجهول و يا ضعيف. اينها از مهم‌ترين مشكلات علمى كتاب به شمار مى آيند، همين مشكلات باعث شده است كه قاطبه «اماميه» از اين كتاب پرهيز نمايند و محدث كاشانى، با اين تهذيب و تلخيص، سعى در از ميان بردن اين بينونت و جدايى، نموده است. محدث كاشانى، خود، در اين باره مى‌فرمايد: «...و كان كثير من مطالبه، خصوصا ما في فنّ العبادات منها مبتنيا علي أصول عامّية فاسدة و مبتدعات لأهل الأهواء كاسدة و كان أكثر الأخبار المرويّة فيه مسندة عن المشهورين بالكذب و الافتراء على اللّه و رسوله(ص) ممّن لا وثوق بأقوالهم مع وجود ما يطابق العقل منها و الدّين في أحاديثنا المرويّة عن أهل العصمة و الطهارة و أهل بيت الوحي و السفارة(ص) ببيان أحسن و طريق أتقن و كان فيه من الحكايات العجيبة و القصص الغريبة المرويّة عن الصوفيّة ما لا يتلقّاه أكثر العقلاء بالقبول لبعدها عن ظواهر العقول مع قلّة فائدتها و نزارة عائدتها إلى غير ذلك من الأمور الّتي كان يشمئز عنها قلوب أهل الحقّ من الفرقة الناجية الإماميّة و ينبو بسببها عن مطالعته و الانتفاع به طباع أكثرهم. فرأيت أن أهذّبه تهذيبا يزيل عنه ما فيه من الوصمة و العيب، و أبني مطالبه كلّها علي أصول أصيلة محكمة لا يتطرّق إليها شكّ و لا ريب، و أضيف إليها في بعض الأبواب ما ورد عن أهل البيت(ع) و شيعتهم في ذلك الباب من الأسرار و الحكم المختصّة بهم(ع). و أختصر بعض مباحثه بنظم فرائده و حذف زوائده لكي يزيد فيه رغبة متناوليه و أفصّل أبوابه الطويلة بفصول قصيرة لئلا يملّ متعاطيه من دون تصرّف في ترتيب أبوابه و فصوله بتأخير ما قدّم أو تقديم ما أخّر و لا في تقرير ألفاظه و عباراته مهما تيسّر؛ لأنها كانت في غاية الجودة و الإحكام و نهاية المتانة و الإبرام...». با همه دخل و تصرف‌هاى فيض، اساس كتاب «احياء» در «المحجة» باقى است؛ به‌گونه‌اى كه تقريبا سه ربع، كاملا حفظ شده است. تنها حذف و تغييرى كه فيض در كتاب‌هاى چهل‌گانه «احيا» داده است، نشاندن كتاب «آداب الشيعة و أخلاق الإمامة» به جای «آداب السماع و الوجد» است؛ آن هم به اين دليل كه «السماع و الوجد، ليس من مذهب أهل البيت(ع)».

دین از یک منظر، به معنای مجموع آموزه های اعتقادی و عملی است که از آنها به عقاید و احکام و اخلاق تعبیر می شود. احکام و اخلاق به عمل انسانها نظر دارند و عقاید اموری اند که هدف اصلی در آنها معرفت و اعتقاد است. از آنجا که دین مجموعۀ اموری است که در ارتباط مستقیم با خدای تعالی است، سرلوحۀ همۀ معارف اعتقادی دین، معرفت خداوند متعال است و هیچیک از معارف دیگر بدون توجه به معرفت خدای تعالی فایده ای ندارد. این کتاب تدوینی نو از توحید خدا و اسماء و صفات الهی را با توجه به آیات قرآن کریم و روایت اهل بیت علیهم السلام به صورت درسی ارائه داده است.در این کتاب به هیچ وجه از براهین فلسفی و مباحث کلامی مصطلح استفاده نشد و همه معارف توحیدی را مستند به محکمات و نصوصات دینی کرده است. در چهارده درس ابتدایی این کتاب بحث درباره معرفت خدای به صورت اجتهادی در روایات مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. در درس اول اهمیت معارف اعتقادی و جایگاه معرفت خدا در میان آنها و معنای لغوی معرفت و تفاوت آن با علم و نظریات عالمان دینی مطرح شده است. در درس دوم تا چهارم فطری بودن معرفت خدا وآیات و روایاتی که دلالت به آن دارند مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته شده است. از این مباحث نتیجه گرفته شده است که معرفت خدا تحصیلی و اکتسابی نیست بلکه خدای تعالی خود را در عوالم پیش یعنی عالم ارواح و عالم ذر به انسان معرفی کرده و حاصل آن تعریف در فطرت انسان نهاده شده و در دنیا پیامبران انسان را به آن توجه داده و متذکر می کند. سپس مواقف تعریف عالم ارواح، عالم ذر آمده و در درس نهم معرفت خدا به خدا، درس دهم نفی واسطه در معرفت خدا، درس یازدهم روایات به ظاهر مخالفت با روایات معرفة الله بالله، درس دوازدهم و سیزدهم و چهاردهم نیز معرفت صنع خداست می باشد. انسداد راه معرفت خدا از سوی بندگان، توحید، اسما و صفات از دیگر مباحث این کتاب است.