جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«الأمالی»، کتابی در تفسیر آیات متشابه و مشکل و تبیین احادیث دشوار، تألیف سید مرتضی، متکلم، ادیب، فقیه و حدیث‌ شناس برجسته امامیه در سده پنجم قمری. در فهرست‌ های قدیمی، این کتاب به نام «الغرر و الدرر» نامیده می‌ شود. امّا اهل حدیث، آن را با اسم أمالی المرتضی می‌ شناسند. أمالی، مجالس مختلفی است که سیدمرتضی، آنها را در زمان‌ های پی در پی املا کرده و در آنها از موضوعی به موضوع دیگر و از هدفی به هدف دیگر منتقل شده است. بعضی از آیات قرآن کریم را که تأویل آنها بر عامه و خواص پوشیده است و سؤالاتی در مورد آنها شده و اشکالاتی متوجّه آنها است، انتخاب کرده و تأویل و توجیهش را به طریق و مذهب اصحابش که معتزله یا اصحاب عدل‌ اند- چنان که او را می‌ نامد-، علاج و درمان کرده است. او کوشش خود را مصروف بر این داشته که در تأویل آیات متشابه و اشعار عرب‌ زبانان، توفیق حاصل کند که الحق، در این کار، تسلّط عجیبی از خودش بروز داده و ذهن لطیف و نکته‌ پرداز و هوش سرشار خود را نشان داده است. وی را در تفسیر و تأویل، کثرت محفوظاتش از شعر، لغت و حدیث یاریش نموده و فصل‌ الخطاب وجوه مختلف و آرای متفاوتی بوده که بر او عرضه می‌ شده است. البته، گاهی نیز اخذ همه آرا و جمع آنها را جایز و صحیح دانسته است. آیاتی را که سید مرتضی انتخاب کرده و بر تفسیر آنها همّت گماشته است، اکثراً از مواردی است که در کتب دیگر به دست ما نرسیده است. او علاوه بر آیات، احادیثی را انتخاب کرده است که آنها نیز چنین‌ اند و معمولا علما در تأویل آنها با هم اختلاف دارند. وی تعارض‌ ها را آشکار کرده و تفسیر و تأویل آنها را- همان گونه که در تفسیر آیات عمل می‌ کرد- بیان نموده و در این کار، از شواهد شعر و لغت کمک گرفته است. البته در این میان، مذهب اصحاب خود، یعنی اصحاب عدل را آشکار ساخته و دلیل آنها را برتر دانسته است. در این موارد، علی الخصوص با ابن قتیبه و ابو عبید قاسم بن سلاّم و ابن انباری، مناقشات فراوان کرده است. علاوه بر اینها در علم کلام هم مسائلی را طرح کرده که در آنها مشاجره وجود دارد و مناظرات بسیار رخ داده است؛ مطالبی مانند مسئله رؤیت خدا، خلق، افعال بندگان، اراده خدا بر زشتی‌ ها... که در آنها بر ردّ دشمنان دلیل آورده است. او در این مناقشات، مهربان و در گفتارش عفیف است. به جز مسائل گفته شده در کتاب، مختاراتی از اشعار و سخنان برگزیده نیز وجود دارد که آنها را با شرح، نقد و ارزیابی همراه ساخته است. در آغاز آنها شرح حالی از شعرا آورده و همچنین گروهی از اشعار، أقوال و نوادر آنها را ذکر کرده است. در ادامه، نکات ظریفی از آنها و جواب‌ های قانع‌ کننده و نیز مطالب فکاهی آورده که بسیاری از آنها بر پایه کتب جاحظ، ابن قتیبه، مبرد، أبی حاتم، آمدی و دیگران است. همچنین، برخی از مقاصد شعرای عرب در جاهلیت و صدر اسلام را در مدایح و مراثی و هجویات و... ذکر کرده که بعضا مورد نقد قرار گرفته است. به خاطر وجود متون متنوع، فصول مختلف و مباحث گران قدر، برای این کتاب امتیاز ویژه بین کتب عربی حاصل شده است و مرجعی برای علما به شمار می‌ رود. ادبا به آن نیازمندند و علاقه مندان در اعصار مختلف به آن ارجاع داده می‌ شوند. همه اینها که گفته شد، مطالب موجود در متن اصلی کتاب است. علاوه بر اینها زیاداتی در انتهای کتاب موجود است که با عنوان مساله تنظیم شده و با نام تکملة الغرر به کتاب افزوده شده است. با این تکمله، کتاب أمالی المرتضی به پایان می‌ رسد.

این کتاب (رسالة فی معنی المولی) اثر شیخ مفید، محمد بن محمد بن نعمان بغدادی با موضوع امامت حضرت علی علیه السلام می باشد. شیخ مفید در این کتاب، یکی از مباحثات خود را با علمای اهل تسنن درباره حدیث شریف رسول اکرم که می‌ فرماید: «من کنت مولاه فهذا علی مولاه» به نگارش درآورده است. کتاب حاضر مانند دیگر تالیفات شیخ مفید از ارزش و اعتبار خاصی در میان علما و فقهای شیعه برخوردار است و همواره مورد توجه و علاقه دانشمندان اسلامی قرار داشته است. یکی از ابتکارات شیخ مفید این است که مناظرات و مباحثات خود را با علمای مذاهب مختلف اسلامی به رشته تحریر درآورده تا هم مورد استفاده آیندگان قرار گیرد و هم از دستبرد حوادث و تحریف مخالفان در امان بماند. شیخ مفید در این کتاب، یکی از مناظره‌ های مهم خود را با عالمی از متکلمان معتزله و از جماعت «بهشمیه»، که منسوب به ابو هاشم جبایی می‌ باشند، آورده است. آن عالم معتزلی ادعا می‌ کرده که کلمه «مولی» در حدیث پیامبر (ص) به معنای امامت و رهبری نیست. شیخ مفید در این مباحثه در صدد اثبات امامت حضرت علی علیه‌ السلام از این حدیث شریف است. این حدیث، متواتر و مورد تایید اکثر دانشمندان اسلامی قرار گرفته است. شیخ مفید در این کتاب با استدلال به معنای لغوی «مولی» می‌ فرماید: اصل در معنای آن، امامت و رهبری است؛ و این معنای حقیقی و موضوع له آن است و دیگر معانی، مجازی می‌ باشند و نیازمند قرینه هستند. نکته دیگری که شیخ به آن استدلال کرده سخن اهل بیت رسول خدا علیهم‌ السلام است. روایات فراوان و متواتر این نکته را تایید کرده‌ اند که مراد از مولی امامت و رهبری است و علمای اهل تسنن نیز اهل بیت علیهم‌ السلام را به صداقت و راستگویی قبول دارند.

«خلاصة الایجاز فی المتعة» تالیف شیخ مفید، با موضوع اثبات مشروعیت ازدواج موقت و شرایط و فضایل آن است. از آثار شیخ مفید در متعه تنها قسمتی از کتاب «الموجز فی المتعة» موجود است و تلخیص آن با نام «خلاصة الایجاز» در دسترس می‌ باشد. بسیاری از بزرگان نیز، که اقوال و احادیثی از شیخ نقل کرده و گفته‌ اند از «رسالة فی المتعة» آن را نقل می‌ کنند، منبع نقلشان در حقیقت همان کتاب «الموجز فی المتعة» می‌ باشد. شيخ مفيد، چنان كه روش و رويه هميشگى اوست، در اين كتاب نيز از استدلال و منطق فاصله نگرفته و در اثبات قول به جواز و رد قول مانعين پيوسته استدلال‌ هاى محكم و متقن ذكر كرده است.

«الرسالة الثالثة في الغيبة»، يكى از چهار رساله مختصرى است كه مرحوم شيخ مفيد (بغداد، 336 - 413 ق، بغداد)، در موضوع غيبت حضرت مهدى (عج)، به زبان عربى نوشته و در آن به يك پرسش پاسخ داده است: «اگر روايت 313 يارى‌ كننده براى امام زمان (ع) صحيح است، چرا امام ظهور نمى‌ كند؟! چون قطعاً از ميان آن همه شيعه، اين عده هستند.» نام پرسشگر مشخص نشده است. بحث شيخ مفيد، هر چند مختصر است، ولى از نظر روشى، جامع است و با بهره‌ گيرى از علم كلام، فقه و آيات و روايات و حتى تحليل و تفسير وقايع تاريخى، پاسخى قانع‌ كننده عرضه كرده است. اين اثر را آقاى علاء آل جعفر تصحيح كرده و آقاى سيد محمدرضا حسينى جلالى، مقدمه‌ اى به زبان عربى بر آن نوشته و كنگره جهانى شيخ مفيد آن را به مناسبت هزارمين سالگرد درگذشت شيخ مفيد در سال 1413 ق، منتشر كرده است. در مورد اثر حاضر، گفتنى است كه حجم اندك آن نبايد ما را از ارزش والاى آن و كيفيت محتوايش غافل سازد؛ زيرا آگاهان به تاريخ انديشه اسلامى، به‌ خوبى مى‌ دانند كه شيخ مفيد و آثار علمى‌ اش تاكنون نقش بسيار سرنوشت‌ سازى در تاريخ علوم اسلامى ايفا كرده و كتاب حاضر نيز همچنان جزو بهترين پاسخ‌ هاى شيعه به پرسش‌ هاى مبحث غيبت امام زمان (ع) است.

یکى از شبهات مخالفان دین، طرح نظریه ناسازگارى اسلام با تعقل و خردورزى است. این مقاله با محوریت تفسیر المیزان مى کوشد به برخى از این پرسش ها در این زمینه پاسخ دهد؛ ازجمله: آیا دین با تفکر و تعقل سازگارى دارد؟ آیا تعبد محض در برابر بارى تعالى با عقلانیت منافات دارد؟ رابطه دین با عقل چگونه است؟ راه کارهاى شکوفایى عقل و آفت هاى رشد آن از دیدگاه مفسر المیزان چیست؟ علامه طباطبائى، در تفسیر المیزان معتقد است که هیچ دینى به اندازه اسلام به این موضوع توجه نداشته است. او جایگاه ویژه اى براى عقل قایل است، راه کارهایى براى رشد و بالندگى خرد انسانى پیشنهاد مى کند. آسیب ها و آفت هاى شکوفایى آن را به تصویر مى کشد، شبهه ناسازگارى عقل و وحى، تعارض تعبد با خردورزى را برنمى تابد، نهى از تفسیر به رأى که ظاهرا با خردورزى منافات دارد را پاسخ مى گوید. بررسى ها نشان مى دهد مفسر المیزان، عقل را رسول باطنى و حجیت آن را ذاتى مى داند و دعوت به خردورزى را دعوت به دین دارى، و دعوت به دین دارى را عین عقلانیت مى داند.

«المعونة فی الجدل» بحثی درباره جدل و مناظره است که توسط نویسنده ای توانمند در جدل و مناظره نگاشته شده است. در مقدمه کتاب ابتدا اشاره ای به زندگی نویسنده کتاب، ابواسحاق شیرازی شده است و استادان و شاگردان وی را معرفی کرده است. همچنین در ادامه در مقدمه کتاب به آثاری که وی نگاشته نیز اشاره ای کوتاه داشته است. این کتاب بر اساس تنها نسخه خطی منحصر به فرد کتاب موجود در کتابخانه گوته آلمان که به شماره ثبت 1183 نگهداری می شود تصحیح شده است. این نسخه در 54 برگ نوشته شده و درباره عنوان و نام مولف آن نوشته شده: «کتاب المعونة فی الجدل تصنیف الشیخ الامام الاجل الاواحد ابی اسحاق ابراهیم بن علی بن یوسف الفیروزی المعروف بالشیرازی». در ادامه باید گفت جدل ترجمه کلمه (دیالکتیک) است، مرکب از دو جزء دیا و لکتیکون و به مفهوم گفتار می باشد. در قیاس جدلی احراز حق یا اثبات باطل مد نظر نیست، بلکه الزام طرف مقابل یا رفع الزام از خویش (خواه به حق باشد یا به باطل) مورد توجه است. بنابراین جدل عبارت است از بحث، پرسش و پاسخی که به نحوی خاص بین دو طرف برقرار می شود. بدین سان که یک طرف پیوسته از دیگری سوال می کند و عقیده او را درباره امری جویا می شود و طرف مقابل را به بررسی مطلب وا می دارد و از او می خواهد که به سوالات وی پاسخ دهد. دو طرف جدل عبارتند از سائل و مدافع. هدف از پرسش این است که سائل مدافع را وادار به تناقض گویی (جمع بین سلب و ایجاب) کند که علامت بارز کذب است. مبادی جدل دو دسته اند: یکی مشهورات و دیگری مسلمات. مشهورات قضایای معتقدی هستند که سبب اعتقاد به آنها شهرتشان میان همه است و مسلمات نیز قضایای معتقدی هستند که چه صادق باشند و چه کاذب و چه مشکوک به سبب توافق مردم و تسلیم در مقابل آنها، صادق هستند. اما این کتاب در چند باب نوشته شده که عبارتند از: بیان وجوه ادلة الشرع، وجوه الکلام علی الاستدلال الکتاب، الکلام علی الاستدلال بالسنة، الاعتراض علی الاستدلال بالاجماع، الکلام علی قول الواحد من صحابة، الکلام علی فحوی الخطاب، الکلام علی دلیل الخطاب، الکلام علی علی معنی الخطاب و هو القیاس، الکلام علی استصحاب الحال، ترجیح الظواهر و ترجیح المعانی.###

کتاب «المناظرة الكبرى بين الشيخ أحمد ديدات و القس أنيس شوروش» نوشته احمد ديدات است. دیدات عالم برجسته و بلند پایه ی جهان اسلام، داعی و مجاهد خستگی ناپذیر و مناظر بزرگ اسلام در مقابل جهان مسیحیت است. موضوع این کتاب نیز مناظره بین احمد دیدات و کشیش انیس شوروش است. احمد دیدات با دوستانش طول و عرض شهر ها را سفر کرد و مناظره های داخل کلیسا و جوامع مسیحی یک حرکت و اضطراب بر پا کرد. احمد دیدات در سفرهای خود با شخصیت های بزرگ دین مسیحی امثال کلارک، جیمی سواجارت، انیس شروش و غیره دیدار کرد و مناظره های ایشان در جهان غرب سر و صدای بزرگی را بر پا کرد که تا هنوز هم آثار آن باقیمانده است.