جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

رسالهٔ حاضر با موضوع تصویر امامان شیعه علیهم‌السلام در متون زهد و تصوفِ نخستین در تلاش است با بررسی متونی که از دورهٔ زهد و تصوفِ نخستین، یعنی تا حدود سال 400 هجری، باقی مانده است تصویری را که از امامان شیعه علیهم‌السلام در ذهن و ضمیر زاهدان و صوفیان وجود داشته است استخراج و بازسازی کند. این رساله شامل پنج فصل است. فصل یکم دربارهٔ کتابهای زهد است. در این فصل سیزده «کتاب زهد» معرفی و بررسی شده است. کهن‌ترینِ این کتابها از عبدالله بن مُبارك مَرْوَزی (ف. 181) است و تازه‌ترینِ آنها از خطیب بغدادی (ف. 463). از بررسی کتابهای زهد به دست می‌آید که امامان شیعه علیهم‌السلام، در مقایسه با دیگر خلفا و اصحاب و تابعان و تَبَعِ تابعان، از جایگاه والایی برخوردار نبوده‌اند. در فصل دوم آثار حکیم ترمذی (ف. ح 296) بررسی شده است. وی را نه می‌توان زاهدِ صرف دانست و نه می‌توان در جرگهٔ صوفیان وارد کرد. دیدگاه ترمذی دربارهٔ امامان شیعه علیهم‌السلام کاملاً منحصربه‌فرد و به دیدگاه نواصب نزدیك است. هیچیك از زُهّاد و صوفیه با ترمذی هم‌رأی نیستند. فصل سوم دربارهٔ رساله‌های کوچك صوفیه است. در این فصل هفتاد رسالهٔ صوفیانه از یازده نویسنده را معرفی و بررسی و تحلیل کرده‌ایم که کهن‌ترین این رساله‌ها از شقیق بلخی (ف. 194) است و نو‌ترین آنها از ابوعبدالرحمن سُلَمی (ف. 412). فصل پایانی دربارهٔ چهار کتاب جامع صوفیه است: اللمعِ ابونصر سرّاج (ف. 378) و التعرفِ ابوبکر کُلابادی (ف. 385) و قوت القلوبِ ابوطالب مکی (ف. 386) و تهذیب الأسرارِ ابوسعد خرگوشی (ف. 406/407). از بررسی رساله‌های صوفیه و کتابهای جامعِ تصوف می‌توان به این نتیجه رسید که در میان صوفیه به‌تدریج جریانی شکل گرفته است که برای امامان شیعه جایگاه بلندی قائل است. از نگاه این جریان امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام جانشین باطنی پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله و تنها دارندهٔ علم باطن و علم لَدُنّی در میان یاران پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله به شمار می‌رود. در فصل پنجم خلاصهٔ مطالبِ رساله و نتایج حاصل از آن مطرح شده و دیدگاه‌های زهاد و صوفیه دربارهٔ امامان شیعه علیهم‌السلام مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.

در اینجا ما برآنیم تا اثبات نمائیم که اندیشه حضرت امام برخاسته از نظرات قرآن و نهج البلاغه است و حضرتش مفتخر است که جامع پیروی از مکتب ولایت علوی و رسالت مصطفوی را بر قامت استوار اندیشه نابش با حقانیت آن برتن دارد. نظرات حضرت امام و انتخاب عناوین بر حسب گفتار ایشان به هیچ وجه در رابطه عرضی با یکدیگر نیستند و نه تنها یکدیگر را تائید می نمایند بلکه همگی عناوین در راستای مقاصد اصلی بعثت حضرت ختمی محمد مصطفی (ص) می باشد. آنچه که باید بدان توجه ویژه مبذول داشت این است که توحید به عنوان مقصد جامعه انبیاء عظام و نبی اکرم می باشد و مقاصد دیگر همگی تشعشع هرم اصلی وجود و تجلی نام و مصداق اتم انسان می باشد. حضرت امام خمینی بر این اعتقاد است که غایت نهایی تمام تشکیلاتی که از بدو خلقت تا کنون بوده و تمامی انبیاء از آغاز خلقت بدان مبعوث شده اند معرفی خدا وعرفان اسلام و دعوت توحید است و هیچ یک از کتب الهی و مذهبی مانند قرآن کریم حقایق معارف را به طور صریح بیان نکرده است گر چه باید به این حقیقت اعتراف نمود که حتی ذات مقدس نبی ختمی اقرب و اشرف موجودات، اعتراف به عجز فرماید و دست ما (انسانها) از آن کوتاه است. و ما خود بالضروره می دانیم که اعمال ما و همه بشر عادی بلکه همه ملائکه الله در میزان مقایسه با اعمال رسول خدا صلی الله علیه و آله و ائمه هدی سلام الله علیهم قدر محسوسی ندارد و به هیچ وجه در حساب نیاید. آنگاه اعتراف به تقصیر و اظهار عجز از قیام با اصرار از آن بزرگواران تواتر بلکه فوق حد تواتر است.

رهبری و زعامت یک جامعه ی اسلامی درقالب خلافت، یکی از ارکان حقیقی و تاثیرگذار در سازمان دهی آن جامعه و وصول آن به اهداف و مقاصدی است که تعالی و تکامل را به ارمغان می آورد. پژوهش حاضر با عنوان "بررسی تبعات تغییرمسیر خلافت درسرنوشت جهان اسلام درعصرحاضر" به عنوان فرصتی در جهت رفع بخشی از خلأ علمی موجود پیرامون موضوع مورد نظر بوده لذا، از دریچه ای نو به این موضوع مهم نگریسته شده است. بررسی و تحلیل برخی از پیامدهای این تغییر مسیر در سرنوشت جهان اسلام در عصرحاضر و کشف روابط انکارناپذیر و نزدیک این پیامدها با پیامدهایی که پس از ماجرای سقیفه تاپایان عصرامویان- لازم به ذکر است انتخاب این محدوده ی زمانی برای تبیین و تحلیل موضوع تبعات تغییرمسیر خلافت اسلامی، به جهت تاثیرگذاری فوق العاده ی آن برسرنوشت جهان اسلام بوده است-برجامعه ی اسلامی تحمیل گردید، رسالت اصلی این پژوهش بوده است. در این مجال برخی از مهم ترین و تاثیرگذارترین پیامدهای امروز این تغییر مسیر در قالب سه عنوان اصلی مورد بررسی و تحلیل قرارگرفته است که عبارتند از: پیامدهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، تحت عناوینی چون: بررسی و تحلیل هویت و نقش طالبان، وهابیان و آل سعود در جهان امروز بالاخص در میان جوامع اسلامی و تبیین جایگاه خلافت از منظرآنها؛ از جمله ی مهم ترین اهداف این پژوهش: تبیین چگونگی هویت یابی و حفظ شان انسانی در پرتو تمسک به اصل ولایت (وتوجه ویژه به حدیث غدیرخم، لازم به ذکراست حقیقت اصلی در جریان سقیفه، قطع ارتباط مستقیم جامعه ی اسلامی باآسمان بود که منجر به جایگزینی حکومت قدرت های مادی به جای ولایت و امامت الهی و بهره مندی از برکات آن شد. )/بصیرت بخشی و آگاه سازی مخاطب نسبت به چگونگیانجام رسالت خویش در حراست از اصل ولایت در جهان معاصر... است. در نهایت نیز پس از بررسی و تحلیل جوانب مختلف موضوع اصلی به ارائه ی نتایجیاز جمله: تغییرمسیرخلافت اسلامی، مانعی در مسیر پیشرفت سیاسی، اجتماعی، فکری و فرهنگیِ جهان اسلام تا عصرحاضر/ مبارزه ای جدی در جهت رفع تبعات تغییر مسیرخلافت اسلامی تا عصرحاضر در پرتو تعالیم وحی و روشنگری های خاندان رسالت/کامل ترین دین، دین اسلام و برترین مذهب، مذهب تشیع/ ... و سپس به ارائه ی راهکارهای پیشنهادی چون:طراحی برنامه های علمی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، ویژه ی عموم مردم و تدوین برنامه هایی ویژه ی اقشار فرهنگی و سیاسی جامعه،پرداخته شده است.

در مکتب تشیع، امامت یکی از اصول مسلم اعتقادی است. این اصل در ردیف نبوت جای دارد. امامت در لغت به معنای دوستی، یاری دادن، به دست گرفتن کاری، فرماندهی کردن، است. در اصطلاح، منصب الهی و خدادادی است که در برگیرنده همه فضیلت‌ها و کمالات انسانی است. مطابق این تعریف، امامان معصوم(علیهم‌السلام)، از سوی خداوند و به وسیله پیامبر(صلّی‌الله علیه و آله و سلّم) تعیین می‌شوند و دارای همان فضائل و امتیازات پیامبر(صلّی‌الله علیه و آله و سلّم) (به جز مقام نبوت) هستند.در این راستا، فارابی و ملاصدرا به تبیین و تحلیل شئونات و جایگاه امامت پرداخته اند.ابتدا فارابی به صورت موجز و مجمل در چارچوب مدینه فاضله به این مسأله پرداخته سپس ملاصدرا به صورت مفصل به این مسأله و لواحق آن با توجه به آیات و روایات مربوطه پرداخته است.

موضوع امامت و جانشینی پیامبر اعظم (صلّی الله علیه و آله) از مهم‌ترین مباحث کلامی اسلام و از اصول مذهب است. در اهمیت این بحث همین بس که اولین مسئله‌ای به‌ شمار می‌رود که باعث چالش میان مسلمین شده و همواره مورد توجه متفکران و صاحب‌‌نظران اسلامی اعم از شیعه و اهل سنت بوده است. در این تحقیق، محورهاى اساسى بحث امامت که عبارتند از ویژگی‌ها، وظائف و روند تعیین امام از دیدگاه فخر رازی و علامه طباطبایی مورد پژوهش قرار گرفته است که شامل بررسی نظرات این دو مفسر راجع به آیات امامت، تطبیق آرای ایشان در این مسئله و در نهایت رسیدن به حقیقت موضوع، می‌باشد.

این پژوهش در صدد پاسخگودی به این پرسش است که " رابطه ایرانیان با ائمه شیعه اثنی عشری چگونه بوده و این روابط مبتنی بر چه علایقی می باشد و عوامل تاثیر گذار بر گرایش ایرانیان به امامان چه بوده است ." دامنه زمانی این تحقیق از آغاز امامت چهارمین امام تا آغاز عصر غیبت و محدوده جغرافیای آن قلمرو دولت ساسانی در آخرین روز های آن امپراطوری می باشد.با وجود گرایش اولیه به اسلام ، به زودی در حوزه های سیاسی و مذهبی ، ایرانیان به گرایش های مخالف حکومت پیوستند . به تدریج با شکل گرفتن فرق و مذاهب اسلامی ، تشیع نیز با اشکال مختلفش در میان ایرانیان رواج یافت تا جائی که در قرون بعدی ایران به مهمترین پایگاه شیعیان تبدیل شد و این مذهب در تمامی شئون مردم این سرزمین تاثیری عمیق برجا گذاشت . تشیع در ادامه به دو فرقه اصلی یعنی زیدیه و امامیه تقسیم شد . در ابتدا گرایش عمده ایرانیان به سمت تشیع زیدی بود ولی با توجه به اینکه حرکت های مسلحانه محور فعالیت های زیدیه بود و این قیام ها راه به جائی نبردند و جز سرخوردگی ارمغانی برای ایرانیان به همراه نداشتند، به تدریج شاهد گسترش تشیع امامی در میان ایرانیان می باشیم.می دانیم که مهمترین رکن این مذهب مفهوم امامت وجایگاه خاص امام در زندگی مسلمانان شیعه می باشد از این رو این سوال به ذهن متبادر می شود که در زمان حیات ائمه شیعه ، چه رابطه ای بین ایرانیان و ائمه برقرار بوده است.در این پژوهش فراز و فرود این رابطه در طی سه بخش مورد بررسی قرار گرفته است.در بخش نخست که عصر حضور امامان چهارم تا ششم بود ، به شکل گیری مذهب تشیع و پایه گذاری سازمان وکالت اشاره شده که عمده فعالیت شیعیان از طریق این سازمان صورت می گرفت.در بخش دوم یعنی دوران امامت موسی بن جعفر و امام رضا شاهد ظهور فرقه های مختلف شیعی و حضور امام هشتم و پیامد های سیاسیمذهبی این حضور در ایران هستیم .در بخش سوم نیز که دوران امامت آخرین امامان را در بر گرفته است به شرایط اجتماعی ناشی از افزایش فشار بر شیعیان و بروز بحران اعتقادی در بین شیعیان به سبب خردسالی امامان پرداخته ایم . در این دوران همچنین به افزایش اقتدار وکلای ائمه و شدت گرفتن فعالیت های غلات توجه شده است.

مفاهیم ولایت، امامت و خلافت از آن دسته مفاهیمی هستند که استعمال آن در قرآن شایع بوده و همواره زوایای مختلف آن خصوصاً در میان متفکران معاصر مورد بحث و نظر بوده است. بررسی این واژگان می‌تواند در دو زمینه صورت پذیرد: الف: به لحاظ مفهومی. ب: به لحاظ مصداقی.در مفهوم، ولایت عبارت از قرب و نزدیکی بین دو چیز، امامت پیشوایی و مقتدا بودن، خلافت جانشینی و نیابت خواهد بود.در مصداق امامت سه نمود دارد: رهبری اجتماع، مرجعیت دینی و هدایت باطنی.بالاترین مرتبه امامت، ظهور هدایت باطنی‌ است.صاحب ولایت باطنی در مصداق همان امام و خلیفه است.تفاوت خلیفه و امام از دیدگاه برخی متفکرین اعتبار است، یعنی یک فرد در قیاس با رتبه پیشین، خلیفه و در قیاس با رتبه آینده، امام نامیده می‌شود.

موضوع این پژوهش معناشناسی تاریخی توصیفی واژه امامت است. همانطور که در عنوان پژوهش ذکر شده است، به معنا شناسی تاریخی و توصیفی واژه امامت می پردازیم، جنبه نو آوری پژوهش، روش آن است چرا که در این باب کارهای فراوانی انجام شده است ولی نه با این روش. دراین پژوهش به موضوعات ذیل پرداخته می شود: تطورات معنایی امامت ( معنای اولیه واژه و تغییرات معنایی آن در سه دوره قبل از قرآنی و قرآنی و پس از قرآنی)، وجوه معنایی متفاوتی که از این واژه در قرآن آمده است، مترادف ها و هم جوار های واژه امام در قرآن و بیان معانی آن ها، بررسی بیشتر آیه «و إذ ابتلی ...» در تفاسیر و روایات.از رهگذر این پژوهش مشخص شد معنای امام از ابتدا تا به حال کاهش معنایی پیدا کرده است. چرا که امام در جاهلیت و قرآن به معانی بشری و غیر بشری آمده و رفته رفته استعمال غیر بشری آن از بین رفته است، در قرآن امام به دو وجه معنایی امام کفر و امام هدایت آمده است.منظور از «اماما» در آیه « و إذ ابتلی...» امامت حضرت ابراهیم بر مکیان است.

1- سفر اول : برداشتن حجاب خلقی است که جمیع خلق و ظهور و آیات حق می بیند. 2- سفر دوم : اضمحلال تعینات خلقی و ظهور وحدت، که شطح از اینجاست. 3- سفر سوم : از حضرت احدیت به اعیان ثابته است. 4- سفر چهارم : از اعیان ثابته به اعیان خارجی است با حق.

معمولا رفتار وگفتار هر کس، بیانگر پندارها و اعتقادات اوست، از اینرو می توان خطابات شفاهی یک عارف و یا نوشته های او را محل نمود عرفان او دانست.