جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اسلام سیاسی در جمهوری آذربایجان پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی تحت تأثیر عوامل داخلی و خارجی متعددی همچون: بحران هویت پیچیده، رقابتهای منطقهای و فرامنطقه‌ای ناشی از خلاء حاصله از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، شرایط نامساعد اقتصادی، سرخوردگی از اپوزیسیون در سایه حکومت شبه‌اقتدارگرایانه، نفوذ کشورهای خارجی، سیاست‌های نادرست دولت در زمینه آموزش‌های دینی و هم‌چنین ناکارآمدی دولت در زمینه نهادینه‌سازی در حوزه دیانت، روند رو به گسترشی داشته است. در سایه این تحولات طی دو دهه اخیر شاهد شکل-گیری گروه‌های اسلامی متعددی با رویکردهای تفسیری مختلف از دین اسلام، در جمهوری آذربایجان بوده‌ایم که با سیاسی کردن اسلام به دنبال احیا هویت اسلامی فراموش شده خویش، تحت سال‌ها حکومت الحادی رو‌س‌ها بوده‌اند. پژوهش حاضر درصدد یافتن پاسخی به این پرسش است که کشیده شدن اسلام سیاسی از حاشیه به متن تحولات سیاسی در جمهوری آذربایجان چه رابطه‌ای با ثبات سیاسی این جمهوری داشته است برای پاسخ به این پرسش، از مدل دیوید ساندرز مبنی بر الگوهای بی‌ثباتی سیاسی استفاده شده است. نتایج حاصله از بکارگیری این مدل مبتنی بر این بوده، که برآیند گسترش فزاینده این فرآیند، تشکیل یک اپوزیسیون پرتحرک و تجدیدنظرطلب اسلامی می‌باشد و با توجه به این که در دل گفتمان اسلام سیاسی، نهایتاً امر مفهوم مرکزی حکومت اسلامی نظم یافته است. بنابراین تضاد ماهوی این گفتمان جدید در حال شکل‌گیری با گفتمان رسمی حکومت که مبتنی بر سکولاریسم که همواره تاکید بر جدایی دو حوزه‌ دیانت و سیاست از یکدیگر داشته است، اشکال مختلفی از بی‌ثباتی سیاسی در سطوح مختلف در جمهوری آذربایجان را در پی داشته است.

‫پژوهش حاضر، به بررسي زندگي علمي هشام بن حکم و استفاده‌هاي علمي وي از امام صادق( و امام کاظم( مي‌پردازد و اوضاع علمي، فرهنگي و ديني دوران حيات او، گسترش فرقه‌هاي کلامي و وضعيت علم کلام اسلامي (شيعي) در آن زمان و همچنين اوضاع سياسي و اجتماعي پديد آمده توسط عباسيان پس از به قدرت رسيدن را تشريح مي‌کند. نويسنده در پنج فصل ضمن بيان گوشه‌هايي از زندگاني هشام بن حکم، ابعاد تفکر کلامي وي را به تصوير کشيده است. او در فصل اول و دوم ابتدا شخصيت ديني، ايماني و علمي هشام بن حکم را بيان کرده و به معرفي خاندان، ويژگي‌هاي محيط سياسي، اجتماعي و فرهنگي محيط زندگي، اوصاف شخصيت علمي و آثار علمي، شاگردان وي، تنوع فرهنگي و ديني و ظهور فرقه‌هاي بي‌دين، مانند زنادقه پرداخته و عصر زندگي هشام را عصر ترجمه و تدوين علوم اسلامي و همچنين دوران تأسيس فرقه‌هاي مختلف اسلامي، به ويژه فرقه‌هاي کلامي و فقهي دانسته است. نويسنده با اشاره به هم‌عصر بودن هشام بن حکم با ائمه معصوم(س) و بهره‌گيري فراوان وي از امام صادق(، به معرفي برخي دانشمندان معروف هم عصر او مي‌پردازد و تأثير هشام بن حکم در پايه‌ريزي يک نظام فکري و کلامي براي شيعه را شرح مي‌دهد. در فصل سوم به مهم‌ترين نقاط مشترک و اختلاف نظر هشام بن حکم در مسايل کلامي و اعتقادي با متفکران معاصر خويش از ساير فرقه‌هاي اسلامي، مانند معتزله، اشاعره و اهل حديث اشاره شده و ظهور اين فرقه‌هاي کلامي، باز کاوي مي‌شود. در فصل چهارم آراي کلامي هشام بن حکم در باب توحيد، صفات خدا، اختيار انسان، عدل الهي، عصمت، امامت، نبوت، معاد و... و نيز نقد وي به بعضي ديدگاه‌هاي انحرافي آن زمان منعکس شده است. در فصل پنجم برخي شبهه‌هاي مهم عصر هشام بن حکم در زمينه تجسيم و تشبيه، ايرادهاي غلات، اشکال‌هاي جهميه و ديصانيه ذکر شده و پاسخ هشام بن حکم به آن‌ها فراروي مخاطبان قرار گرفته است.

برخى کشورها از جمله «ایران‏» که روابط حقوقى آنها بر پایه قوانین اسلامى بنانهاده شده است و کشور «انگلستان‏» که بر مبناى نظام کامن لا اداره مى‏شود، نسبت‏به مقدسات دینى به نوعى حمایتهاى قانونى را اعمال مى‏نمایند، و پاره‏اى دیگر از کشورها چنین حمایتى را پیش بینى نکرده و جرم شناختن توهین به مقدسات را مخالف آزادى بیان و حقوق بشر مى‏پندارند. در حقوق اسلام، مقدسات دینى، مورد حمایت‏حقوقى قرار گرفته و توهین به آن از جرایم مهم به شمار مى‏رود. علاوه بر این، از دیدگاه بسیارى از فقهاى شیعه و اهل سنت، توهین به «سایر پیامبران الهى‏» (ع) نیز جرم محسوب مى‏شود. اما در نظام حقوقى «کامن لا» فقط نسبت‏به مقدسات دین مسیحیت، حمایتهاى حقوقى اعمال گردیده و سایر ادیان الهى مورد پشتیبانى قانونى قرار نگرفته‏اند، به همین دلیل با وجود آن که قضیه توهین «سلمان رشدى‏» به پیامبر گرامى اسلام (ص) در کشور انگلستان واقع شده و این کشور محل وقوع جرم محسوب مى‏گردید ولى دادگاههاى این کشور عمل مزبور را غیر قابل تعقیب اعلام نمودند که این مساله نه تنها موجبات اعتراض شدید مسلمانان را برانگیخته است‏بلکه برخى از حقوقدانان غربى نیز نتوانسته‏اند در مورد تبعیض‏آمیز بودن این قاعده و غیر منطقى و ناعادلانه بودن آن سکوت نمایند. در این نوشتار به بررسى تطبیقى این موضوع در نظام حقوقى «اسلام‏» و «کامن لا» پرداخته‏ایم.