جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این مقاله به ایضاح مفهومی دو اصطلاح «اخلاق توحیدی» و «انگیزش» و نیز مبانی گزینش شده می‏پردازد. سپس در سه بخش، نقش اخلاق توحیدی در انگیزش را بیان می‏کند: الف. نقش اخلاق توحیدی در انگیزه بقا؛ ب. نقش اخلاق توحیدی در انگیزه کمال و انگیزه‏های فرعی شامل: 1. انگیزه کنجکاوی؛ 2. انگیزه حقیقت‏جویی؛ 3. انگیزه استقلال و خودمختاری؛ 4. انگیزه قدرت. ج. نقش اخلاق توحیدی در انگیزه لذت و ارضای نیازهای زیستی و انگیزه‏های فرعی آن شامل: 1. انگیزه تغذیه؛ 2. انگیزه جنسی؛ 3. نیاز به لباس و مسکن؛ 4. نیاز به وسایل نقلیه؛ 5. انگیزه زیبایی‏دوستی؛ 6. انگیزه مال‏دوستی. آنچه در این پژوهش دنبال می‏شود نقش اخلاق توحیدی (بر اساس تبیین علّامه طباطبائی در تفسیر المیزان) بر ساختار کلی نیازها و انگیزه‏های انسان (بر اساس دیدگاه‏های روان‏شناختی حضرت آیه‏اللّه مصباح) است.

تمدن به عنوان یک پدیده اجتماعی، محصول تفکرات نهفته در ورای آن است. برای ساختن تمدن، وجود اندیشه تمدن‌ساز ضروری و اجتناب‌ناپذیر می‌باشد. در اینکه آیا تمدن‌سازی در جوهره اندیشه اسلامی، قابل مشاهده هست یا نه، موضوعی است که در این نبشتار به اندازه وسع علمی خود و گنجایش مقاله به آن اهتمام ورزیده‌ایم. نگارنده معتقد است اسلام اصیل به لحاظ برخورداری از توانمندی‌های بالا، می‌تواند تمدّنی متناسب با نیازهای انسان معاصر بیافریند؛ چنان‌که در گذشته این توانایی را از خود نشان داده است. برخی از عناصر تمدن‌سازی اسلام عبارتند از: عقل‌گرایی، جهان‌گرایی، عدالت‌گرایی، علم‌گرایی، جامع‌گرایی، آسان‌گیری و اخلاق‌گرایی.

فهم جوهره و چرایی رفتار مصرف‌کنندگان، از مسائل ذهنی و مهم دست‌اندرکاران عملی و خبرگان نظری عرصۀ بازار و کسب‌وکار بوده است. تاکنون متغیرهای متعددی بر رفتارهای مصرفی اثرگذار شناخته شده‌اند که از مهم‌ترین و پایاترین آن‌ها می‌توان به دین و اخلاق اشاره کرد. در کشور ما تاکنون پژوهش‌های چندانی برای بررسی این موضوع انجام نشده؛ ازاین‌رو، نیم‌رخ وضع اصول اخلاقی مصرف‌کنندگان ایرانی، نیازمند شفافیت و بررسی است. هدف اول این پژوهش، بررسی رفتار مصرف‌کنندگان ایرانی در موقعیت‌های تردیدبرانگیز اخلاقی و در گام بعد، مقایسه با رفتار مصرف‌‌کنندگان کشورهای دیگر است. در این پژوهش از سنجه‌های استاندارد (با اعمال اصلاحاتی) بهره گرفته‌ایم و این سنجه با نمونه‌گیری طبقه‌ای ـ خوشه‌ای بین ۴۲۶ نفر از شهروندان استان‌های تهران، البرز و قزوین توزیع شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد اخلاق مصرف‌کنندگان ایرانی وضع مقبولی دارد و باورهای اخلاقی زنان بهتر از مردان است. همچنین ایرانیان رعایت حقوق و توجه به اموال و دارایی دیگران را در مقایسه با منابع و اموال دولتی، بیشتر در حیطۀ اخلاق تعریف می‌کنند.

مفهوم‎شناسی موضوعات اخلاقی از مهم‌ترین مراحل دین‎پژوهیِ متن‎محور است. هدف این پژوهش، بررسی روش مفهوم‎شناسیِ موضوعات اخلاقی و تطبیق آن بر موضوع حیا است. یافته‎های پژوهش آن است که مراحل مفهوم‎شناسی عبارت است از: 1. واژه‎پژوهی به‌معنی جمع‌آوری، بررسی و تحلیل دیدگاه لغت‎شناسان و متخصصان؛ 2. مفهوم‎پژوهیِ دینی به‌معنی بررسی متون دینی و استخراج ویژگی‎های مؤثر در تعریف؛ 3. استخراج تعریف به‌معنی مشخص کردن مؤلفه‎های اساسی تعریف و مناسبات آن‌ها؛ 4. تحلیل و تبیین تعریف با بررسی ابعاد موضوع‎شناختی، هستی‎شناختی و انسان‎شناختی. براین‌اساس، حیا ترکیبی است از حرمت تمدیدشده، نظارت ادراک‌شده و خودمهارگری. نتیجه اینکه 1ـ مفهوم‎شناسی به لغت‎شناسی منحصر نمی‎شود و 2ـ حرکت روشمند در مفهوم‎شناسیِ موضوعات دینی، نیازمند ترویج روش و آموزش آن به پژوهشگران و دانش‎پژوهان حوزۀ دین است.

این مقاله می‌خواهد با پژوهشی بنیادی ـ تاریخی و روش توصیفی ـ تحلیلی، شماری از اصول تربیت اخلاقی را از منظر اسلام بررسی کند؛ ازاین‌رو، نخست هر اصل را از زبان شماری از مربیان بیان می‎کند تا زمینۀ فهم روشن‎تر اصل فراهم شود. آن‌گاه نظر اسلام را دربارۀ آن اصل می‎آورد. یکی از مهم‎ترین نتایج مقاله این است که گوهر اخلاقی اسلام اقتضا می‎کند که به اصول تربیت اخلاقی هم پرداخته باشد. همچنین این مقاله بی‎آنکه درپِی حصر اصول تربیت اخلاقی از نگاه اسلام در چند اصل خاص باشد، اثبات می‎کند که اسلام به چهار اصل توجه می‌کند: سازگاری وسایل با هدف‎ها؛ پایبندی کامل به رفتار اخلاقی؛ رعایت تفاوت‎های فردی؛ بازتاب عینی و ذهنی اخلاق. نتیجۀ دیگر تحقیق آن است که این اصول جهانی‌اند و با فطرت بشر سازگار.

چکیده:محبت الهی، یکی از مهم‌ترین مفاهیم اخلاقی در حوزه اخلاق بندگی است. تمام اعمال انسان در دین اسلام، باید یک جهت گیری کلی داشته باشد که آن قرب و رضای خداوند متعال است که تحصیل آن در مراتب عالیه‌اش برخاسته از محبت وافر به ذات پاک حق است. نقش والای چنین محبتی در تربیت نفس آدمی و رشد اخلاقی او انکار ناپذیر است. زیرا حب الهی در همه شئون زندگی از جمله شخصیت، رفتار و خلق و خوی انسان تاثیرات معنوی بسیار دارد. در این دیدگاه نیت و عمل انسان، نه بخاطر ترس از عذاب و نه به طمع بهشت، بلکه تنها وتنها برای خود خداست. اما متاسفانه علیرغم جایگاه رفیع محبت خداوند متعال و کارکردهای آن، آنچنان که باید به این مساله پرداخته نشده است.از این رو پژوهش حاضر به «نقش و کار کرد معنوی محبت خداوند متعال در اخلاق از دیدگاه علامه طباطبایی (ره)» می پردازد، چرا که نظرات علامه سید محمد حسین طباطبایی (ره)، بزرگ مفسر جهان اسلام برگرفته از آیات و روایات است و مراجعه به آثار ایشان و استمداد از فهم دقیق و عمیق این عالم ربانی، کلیدفهم قرآن و کلمات معصومین (علیهم‌السلام) می باشد. نگارنده تلاش نموده با توجه به اهمیت مسأله، ضمن بیان معنای محبت، جایگاه و راه‌های کسب آن، همچنین تبیین نقش سازنده محبت الهی در رشد اخلاقی و کمال انسان، این موضوع را از دیدگاه علامه طباطبایی (ره)، با استفاده از تفسیر گرانقدر المیزان و دیگر آثار ایشان مورد بررسی قرار دهد.کلیدواژه ها: اخلاق، محبت، محبت الهی، نقش و کارکرد معنوی، علامه طباطبایی (ره).

از دیرباز دین اسلام در یک تقسیم کلاسیک به سه بخش عمده اعتقادات،اخلاقیات و احکام فقهی و عملی طبقه بندی شده است.دانشمندان زیادی کتب خود را براساس این ساختار سه گانه تدوین کرده اند.برای بررسی ساختار یک نظام اندیشگی نیز می توان از این الگوی سه گانه بهره جست.در معرفت سیاسی اسلام نیز این ارکان سه گانه تکرار می شود.براین اساس پژوهش حاضر به تحلیل مولفه های اندیشه سیاسی امام خامنه ای براساس این الگوی سه گانه پرداخته است و در صدد پاسخ گویی به این سوال محوری است که مولفه های اندیشه سیاسی امام خامنه ای بر اساس الگوی سه گانه ی نظری اندیشه یعنی مبانی اعتقادی،اخلاقی و فقهی کدام اند؟ پاسخ به این سوال بر این فرضیه استوار است که بازتاب سیاسی عناصری چون توحید،راهنما شناسی، معاد شناسی، هستی شناسی، انسان شناسی مولفه های اعتقادی و بازتاب سیاسی عناصری چون امانت، عدالت،صداقت،تقوا مولفه های اخلاقی و بازتاب سیاسی عناصری چون امر به معروف و نهی از منکر، حج، مصلحت،جهاد مولفه های فقهی، اندیشه های سیاسی امام خامنه ای را تشکیل می دهد.این پژوهش در چهار فصل کلی تنظیم شده است.در فصل اول کلیات بحث مورد بررسی قرار گرفته است.در فصل دوم اصول اعتقادی اندیشه سیاسی امام خامنه ای،در فصل سوم اصول اخلاقی اندیشه سیاسی ایشان و در نهایت در فصل چهارم اصول فقهی اندیشه سیاسی ایشان مورد بررسی قرار گرفته است و همچنین این نتیجه کلی نیز حاصل شد که الگوی حکومتی ایشانبرگرفته از نظام اندیشگی شان می باشد که منطبق با الگوی حکومت اسلامی است.

اخلاق در جنگ نمود اخلاق است در عرصۀ پیکار، عبارت از: بروز و شکل‌گیری رفتارهای نیکو و پسندیده در صحنۀ کارزار و بر پایۀ نیتی خالص و بینشی عمیق و دقیق با بهره گیری از بسترهای مناسب.اخلاق در جنگ از منظر امیر مؤمنان (علیه السلام) جلوه‌ای است از اوج انسانیت و شکوه اخلاق آن حضرت، در عرصه‌ای که جز رنج و خشونت از آن انتظار نمی‌رود. در کشاکش صحنه‌ای چنین خونین نگاه ایشان متکی است بر اصل کرامت و ارزش‌های والای انسانی و مبتنی است بر نگرشی الهی.از همین روی آن حضرت نگرش رزمندگان نسبت به خداوند، نسبت به جنگ، نسبت به رزمندگان اعم از نگاه به خود، نگاه به فرماندهی و نگاه به دیگر رزمندگان و نیز دشمن را تبیین می‌نماید. از منظر امام (علیه السلام) لازم است رزمنده در نگاه خود به خدا، تنها او را بزرگ بشمارد و در پی کسب رضای او باشد. تنها به او توکل و اعتماد داشته باشد و پیروزی را از او طلب نماید. ایشان جنگ را فرصتی مغتنم برای برپایی دین، نابودی باطل، دفاع از ناموس و آئین، دفع ظلم و دعوت به خدا می‌داند. ایشان رزمندگان را سربازان الهی بر روی زمین و مبارزان راه حق می‌داند. با چنین رویکردی رزمنده می‌بایست دشمن را انسانی بداند گمراه، در مقابل حق قرار گرفته، ملحد، بیعت شکن و ظالم.تحقق چنین امری یعنی اخلاق در جنگ نیازمند انجام اقداماتی چند و فراهم آوردن تمهیداتی لازم است. بدین منظور امام (علیه السلام) نسبت به شایستگی‌ها و عملکردهای مناسب رزمندگان و فرماندهان تأکید فرموده، برخورداری از ویژگی‌های دشمن شناسی و موقعیت شناسی برای فرماندهان و شجاعت و استقامت برای یکایک رزمندگان را لازم می‌داند و اقدامات زمینه ساز این مهم از منظر آن حضرت عبارتند از؛ بهره گیری از آموزش نظامی ـ تربیتی رزمندگان، انتخاب فرماندهان شایسته، قدردانی و توبیخ، بهره گیری از مناجات و عبادات، پرهیز از خود پسندی و دوری از چاپلوسان، رسیدگی به وضعیت اقتصادی و معیشتی سپاهیان و مشورت با ایشان.از منظر امیر مؤمنان (علیه السلام) در جنگ هر یک از عوامل آن اعم از فرماندهان، رزمندگان، دشمن و حتی خود جنگ، از حقوقی اخلاقی برخوردار بوده که رعایت آنها لازم می‌باشد. ایشان حقوق فرماندهان را اطاعت از اوامر آنان بیان نموده و متذکر پرهیز از تخلف اوامر ایشان می‌شود. رعایت حقوق رزمندگان را هم بر فرماندهان و هم بر دیگر رزمندگان لازم و واجب می‌داند و نسبت به رعایت عدالت در دادن حق ایشان، مهرورزی و گذشت نسبت به ایشان و دفاع از آنان در برابر تهاجم دشمن تأکید فرموده است. در رعایت حقوق دشمن به فراهم آوردن زمینۀ اصلاح و هدایت وی پس از اتمام حجت، عدم دعوت و آغازگری جنگ در عین برخوردی صادقانه، پذیرفتن تقاضای صلح و امان خواستن دشمن و رد ننمودن آن، به کار نبردن خدعه و نیرنگ پس از پیمان صلح، پرهیز از ناسزاگویی به دشمن، رعایت حد اعتدال و عدم افراط دربارۀ دشمن شکست خورده و عفو او و رعایت حقوق اسیران دشمن تأکید فراوان نموده است. در منشور اخلاقی امیر مؤمنان (علیه السلام) حفظ اسرار نظامی، فرار نکردن از جبهه، حفظ اتحاد و همبستگی، رعایت حقوق غیر نظامیان و حقوق طبیعت و حفظ حریم‌ها و حدود الهی از حقوق جنگ به شمار می‌آید.

اهمیت اخلاق و سیاست و پيوند و پيوستگي اين دو در اندیشۀ امام خمینی(ره) بسیار برجسته است.مواجهۀ امام با سیاست و اخلاق در راستای رسالت انبیاء و برای تربیت انسان و به منظور تقرب به ذات الهی است. در نگاه امام اخلاق بر سیاست تقدم دارد و غایت آن محسوب می‌شود و سیاست فی‌نفسه از آن‌ جهت که زمینه را برای تهذیب و تزکیه و پرورش انسان مهیا می‌کند مورد توجه قرار می‌گیرد. بنابراین رابطۀ اخلاق و سیاست در نگاه امام یک رابطۀ متقابل و با محوریت اخلاق است. از یک جهت سیاست زمینه را برای پرورش اخلاقی و اجرای مکارم اخلاقی فراهم می‌کند و از سوی دیگر اخلاق معیارهایی برای رفتار سیاسی پیش می‌نهد که با توجه به آن معیارها، رفتارهای سیاسی درست و نادرست از هم تشخیص داده می‌شوند. با عنايت به اينكه این پژوهش در پي بررسی اندیشه‌های امام در خصوص پیوند دو مولفه "اخلاق" و "سیاست" است. مي‌توان گفت هدف از سیاست و اخلاق درديدگاه اسلامي و به تبع آن ازمنظرامام خميني(ره) سعادت بشری است و این سعادت بدون درک مناسبی از انسان و سعادت‌اش ميسر نیست. سعادت انسانی در اندیشۀ امام عبارت است از قرب الهی و راه این سعادت از طريق اخلاق یعنی تزکیۀ نفسانی بشرمی‌گذرد.در اندیشۀ امام روش و طریقۀ نائل شدن به مقام سعادت با تمسك به دین مبین اسلام و دست آويختن به ريسمان دو ثقل گران سنگ يعني قرآن كريم و عترت پيامبراسلام عملي است . مفهوم ولایت در اندیشۀ سیاسی امام، مفهومی کلیدی و بيانگر نيابت سياسي–اخلاقي عترت رسول الله و امام معصوم است. درمنظر امام خميني ولی فقیه مظهر"خليفه الهي" درعصرغيبت و حاکم و مجری احکام الهی در جامعه است و این مفهوم پیوند جداناشدنی با حوزۀ اخلاق دارد؛ چرا که ولی امر از يك سو مذهب به ملکات وصفات اخلاقی و از سوي ديگر مسلح به توانمندي در بينش و مديريت سياسي – ديني است و قبل از همه عدالت را در نفس خود محقق ساخته است.براساس اين بينش ولايت فقيه درانديشه سياسي امام خميني مظهر تحقق پيوند ناگسستني اخلاق و سياست است.