جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بررسی تاریخ امامت نشان دهنده این واقعیت است که هریک از امامان در سیره سیاسی،اجتماعی ،فرهنگی و علمی خویش مبارزه جامع و هدفداری با خلفای هم عصر داشته اند و همه آنها به جز وجود مقدس امام عصر(عج)،در این راه به افتخارشهادت نائل آمده اند.هدف نهایی همه ائمه اطهار(ع)یکی بوده ولی نوع حرکت هر یک از آنان برای رسیدن به مقصود به تناسب زمان واقتضای شرایط سیاسی،فرهنگی واجتماعی متفاوت بوده است.این پژوهش به منظور بررسی شیوه های مختلف مبارزاتی ائمه هم عصر باخلفای عباسی ازدوران امام جعفر صادق(ع) تا پایان دوره امامت امام حسن عسکری(ع) از سال 132ه.ق تا260ه.ق انجام گرفته است.نتیجه به دست آمده از تحقیق خاطر نشان می سازد که امامان(ع) به مقتضای شرایط زمان و مصالح جامعه اسلامی به اتخاذ شیوه های متعدد(مثبت و منفی )در مواجه با خلفای عباسی مبادرت نموده اند که ازآن میان می توان به شیوه هایی مانند تقیه،تائید وحمایت از قیام های انقلابی،نفی دعوت داعیان عباسی،کادرسازی وتربیت نیروی فکری،نهضت علمی-فرهنگی،تبیین وتبلیغ مسئله امامت،تبیین احکام به شیوه خاص شیعی وتفسیر قرآن به روش بینش اهل بیت(ع)،رهبری شبکه ارتباطی وکالت،تبیین مبانی اسلام راستین،نفوذ در حکومت،حفظ نیروهای کارآمد،مبارزه باعلمای خود فروخته و فاسد دربارعباسی ،مبارزه با مکتب های کلامی،راهنمایی وآموزش در مباحث اجتماعی و سیاسی،مواضع آشکاروصریح ائمه(ع)برعلیه دستگاه خلافت،نفی همکاری با نظام سلطه،شیوه های مبارزاتی در مسئله ولایت عهدی،مطالبه زمامداری،مبارزه با جریان های انحرافی ومخالف اسلام،به رسمیت نشناختن و مشروع ندانستن حکومت،مناظره،رهبری تشکیلات شیعه،فراهم کردن زمینه غیبت حضرت مهدی(عج)،فعالیت های سیاسی پنهان،پشتیبانی مالی از شیعیان،تقویت و توجیه رجال سیاسی وعناصر مهم شیعه واستفاده از آگاهی های غیبی اشاره نمود. شایان ذکر است که از بین شیوه های مذکور تعدادی از آنها ازجمله تقیه،دعوت علنی به پذیرش امامت و ولایت،تائید وحمایت ازقیام های انقلابی،نفی همکاری با نظام سلطه،تبیین مبانی اسلام راستین،مبارزه فکری با جریان های انحرافی،رهبری شبکه ارتباطی وکالت،کادرسازی وتربیت نیروی فکری ومناظره ،از فراوانی و وجه اشتراک بیشتری برخوردار هستند.این پژوهش با استفاده از روش های متداول درعلوم انسانی یعنی فیش برداری ،پالایش وتجزیه وتحلیل مطالب، با استناد بر منابع و مآخذ و تحقیقات جدید صورت گرفته است.

در بین آموزه‌های اسلام که مجموعه‌ای از اصول و فروع است یکی از آنها جهاد الهی است، جهاد و پاسداری از ارزشهای والای دینی و کرامتهای انسانی همواره با پرسش درون دینی و نسبتهای برون دینی نظیر اینکه اسلام دین خشونت، جنگ و خونریزی است همراه بوده است، پرسش از اینکه آیا جهاد توصیه شده در متون دینی هموارهو در همه شرایط شامل جهاد ابتدایی و دفاعی است یا تنها جهاد دفاعی را شامل می‌شود، پرسش یاد شده از سوی اندیشمندان اسلامی پاسخی یکسان در پی نداشته است، چنانکه برخی از فقها جهاد ابتدایی را در عصر غیبت مجاز ندانسته‌اند، پژوهش حاضر کوشیده است براساس آموزه‌های دینی پاسخی درست برای این پرسش ارائه نماید، تحلیل درست از جنگ و جهاد و اینکه زیست انسانی به عنوان یک اصل غیرقابل تردید مورد قبول تمامی دانشمندان مسلمان و غیرمسلمان است، کوشش بایسته دیگری است که پژوهش درصدد بیان آن است و برخلاف آنچه مستشرقان و دیگران گفتند دین اسلام دین همزیستی مسالمت‌آمیز است و مجموعه آموزه‌های آن خواه آنها که جنبه تنذیری دارد و خواه آنها که جنبه تبشیری دارد همه در راستای تشکیل یک حیات طیبه است. پژوهش پیش رو در فصل نخست به بیان طرح مسأله و اهمیت جهاد و ویژگی‌های حقوقی دین اسلام پرداخته است و در فصلهای بعدی براساس دیدگاه‌های دانشمندان، مستندات فقهی و تاریخی پاسخهای لازم برای پرسش درون دینی و اتهامات برون دینی ارائه شده است. روش پژوهش، تحلیلی – توصیفی و کتابخانه‌ای است که پس از بررسی متون دینی، بررسی آراء و مستندات هریک از صاحبان اندیشه، نگارنده در حد توان علمی تلاش نموده است نتایجی براساس مستندات ارائه نماید.

موضوع این پژوهش تحلیل قرآنی سیره سیاسی، اجتماعی امام حسن مجتبی علیه السلام است که در آن سیره حضرت در این دو بعد مورد تحلیل و بررسی قرار می‌گیرد و هدف نگارنده از آن، تطابق کامل سیره امام علیه السلام در این دو بُعد با قرآن کریم و نشان دادن هماهنگی سیره حضرت با سیره قرآن کریم است. قرآن کریم و عترت به عنوان دو ثقل اکبر و کبیر هرگز از هم جدا نیستند و حرکت در مسیر صحیح الهی بدون هریک از آنها راهی است به سوی گمراهی، لذا امام معصوم به عنوان قرآن مجسم به عنوان الگوی کامل زندگی مطرح است و باید همواره سیره او در زندگی سرمشق انسانها قرار گیرد؛ لذا ما در این پژوهش این سیره کاملاً قرآنی را در بعد سیاسی و اجتماعی تبیین و پژوهش حاضر را به شیوه کتابخانه‌ای- تحلیلی تدوین کردیم. این پایان نامه در سه فصل تنظیم شده است:فصل اول: با عنوان مبانی بحث، به بررسی اصول کلی در بحث از جمله، سیره، اجتماع، سیاست، مبانی سیره، مبانی سیره اجتماعی، مبانی سیره سیاسی و ... پرداخته است.فصل دوم: با عنوان تحلیل قرآنی سیره سیاسی امام حسن مجتبی علیه السلام در 5 بخش تدوین یافته است:الف) در زمان رسول خدا که ایشان در عین کودکی همواره در جریانات مهم همراه با پیامبر اکرم(ص) بودند.ب) در زمان خلفا که نقش حضرت در حد مشاوره و حضور در برخی از جنگها در جهت حفظ نظام اسلامی و .. بود.ج) در زمان امیرالمومنین که حضرت به عنوان وزیر امام علی علیه السلام همواره همراه و یاور ایشان بودند.د) در زمان خلافت که در تمامی جریانات، حضرت با تدبیر و سیاست اسلامی خود باعث حفظ اساس اسلام گردیدند.هـ) بعد از پذیرش صلح تا زمان شهادت که با حضور ده ساله ایشان در مدینه و تربیت یاران و شاگردان و ... همراه بود.فصل سوم: با عنوان تحلیل قرآنی سیره اجتماعی امام حسن مجتبی علیه السلام در چهار بخش تدوین شده است:الف) بررسی شبهات پیرامون ازدواجها و طلاقهای مکرر حضرت که افسانه‌ای بیش نبودند.ب) بررسی شخصیت اجتماعی حضرت و ویژگیهای اجتماعی ایشان.ج) بررسی شخصیت علمی حضرت که در اجتماع بروز می‌کرد.د) بررسی سیره اجتماعی امام در برخورد با دشمنان.

اتفاقات و جریاناتی که باعث تردید و انحراف برخی معتقدین به امامت امام صادق7 پس از شهادت ایشان در پذیرش امامت امام کاظم7 شد، نقطه درنگی در جریان شیعه به شمار می‌رود.همزمانی این حوادث با تحولات سیاسی، فکری ـ فرهنگی و گرایشات درون مذهبی انحرافی؛ مطالعه پیامدهای این تحولات بر این چالش را ضروری می‌سازد.جریان عباسی حاکم با شعار دعوت به رضایت خاندان پیامبر9 توانسته بود تمایلات مردم را به خود جلب کند، و با همین ابزار از قوای جامعه دوستدار اهل بیت: برای سرنگونی امویان نهایت استفاده را برد. ایشان پس از گذراندن دوره تثبیت، در صدد حذف مهم‌ترین مخالفان خود یعنی ائمه: با دو ابزار فرقه‌سازی و ایجاد محدودیت برخاستند. همچنین جریانات فکری معتزلی، مرجئی ـ که دوره تئوریزه کردن عقایدشان را می‌گذراندند ـ از طرفی، به همراه رهیافت جریان ترجمه و جریان‌های رادیکال منتسب به خاندان پیامبر9 از جهت دیگر، با طرح نظریه-های خود که برآمده از همنوایی با جریان‌های فکری رائج بود، باعث گرایش مردم به خود و چالش‌آفرینی شدند. این پیش زمینه‌های فکری و سیاسی باعث شد جامعه شیعه پس از شهادت امام صادق7 ـ البته برای یک دوره بسیار کوتاه ـ به جریان عبد‌الله افطح گرایش پیدا کنند.مطالعه روایات معصومین نشان می‌دهد طراحی ویژه اهل بیت: به گونه‌ای صورت گرفته که در زمان بروز چالش اصول شناخت امام در اختیار مردم است. نص، عصمت، علم و ودائع امامت از جمله ابزارهای رفع حیرت است. برخلاف باور عمومی مبنی بر خود معرفی امام، قواعد برخاسته از قرآن و تعالیم اهل بیت به همراه خواص اصحاب، تأثیر گذاران اصلی صحنه چالش هستند.توجه به گستره وجودی امام معصوم و کارکردهای اجتماعی نهاد امامت به عنوان واسطه معرفت و هدایت، کنترل کننده لغزش‌ها، تنظیم کننده روابط و حافظ شیعه و حوزه عقیده مواجهه با چالش‌ها در حوزه نظر را هموار می‌سازد.اهل بیت: ضمن تفکیک بین جریانات عمومی شیعه از برخی خواص و گروه‌های منحرف حرکت روشن-گرانه و با درایت خود در پشت سر گذاشتن چالش‌ها را بر چهار اصل تأکید بر جایگاه نهاد امامت، ملاحظه مخاطبان، کتمان سر و اختلاف زدایی و وحدت آفرینی استوار ساختند.

از دیر باز تعلیم و تربیت در زندگی بشر از اهمیّت و جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده است. با توجّه به رابطه دانایی و پرسش، پرسش همواره در امر آموزش مهمّ تلقی شده؛ زیرا تأثیر آن در این امر به وضوح قابل مشاهده می‌باشد. روش پرسش و پاسخ، از مهمّ‌ترین و پرکاربردترین روش-ها در فرهنگ اصیل دینی است. موضوع محوری این پژوهش تبیین فرهنگ پرسشگری و پاسخگویی در سیره آموزشی ـ تربیتی معصومان(ع) است؛ لذا در رساله حاضر به بررسی جایگاه پرسش و پرسشگری در سیر? قولی و فعلی معصومان(ع) پرداخته شده است. همچنین با تتبع در روایات حاوی پرسش به استخراج و تبیین آداب و شرایط پرسشگری صحیح و پاسخگویی مطلوب می‌پردازد. هدف نگارنده در این پژوهش وقوف بر زوایای ناشناخته و کاربردی سیره معصومان(ع) می-باشد؛ لذا دست‌یابی به جایگاه پرسشگری و نحوه مواجهه معصومان(ع) با پرسشگران و شیوه پاسخگویی به آنان و در نهایت احیای روحیه پرسشگری با توجّه به تعالیم ائمه(ع) جزء اهداف اصلی رساله حاضر است.نگارنده در فرایند پژوهش، به این نتیجه رسیده است که ائمه(ع) همواره روحیّه پرسشگری را در مخاطبان خود تقویّت کرده‌اند. همچنین بخش قابل توجّهی از آموزه‌های فقهی، اعتقادی و اخلاقی ـ تربیتی معصومان(ع) از طریق پرسش‌های مسلمانان و پاسخ ایشان به دست ما رسیده است. با بررسی روایات حاوی پرسش مشاهده می‌کنیم که انواع پرسش‌ها را می‌توان به پرسش‌های حقیقی و منطقی، بی‌جا و غیر منطقی، بیهوده و پرسش‌های غیر حقیقی و غرض آلود تقسیم نمود. هر یک از این انواع با ممکن است با اهداف و انگیزه‌‌هایی مانند: علم و یادگیری، کسب اطمینان و یقین، اقرار گرفتن، انکار کردن، آزار رساندن، تحقیر و مسخره نمودن، اظهار تعجّب و اعتراض، شبهه افکنی و ... مطرح می‌گردد. از دیگر دست آوردهای این پژوهش آگاهی از اصول و آداب صحیح پرسشگری و پاسخگویی مطلوب از منظر معصومان(ع) است. جانشینان آخرین فرستاده الهی پرسش‌هایی را که دارای فواید و کارکردهای اساسی و مهمّ در زندگی بشر بوده و موجب هدایت و سعادت مردم می‌شده، مورد تشویق قرار داده و طرح نمودن آن را دارای اولویّت می‌دانسته‌اند. بنابراین در سایه یافته‌های این پژوهش می‌توان به رهنمودهای کلیدی و تعیین کننده‌ای از سوی معصومان(ع) برای گسترش فرهنگ پرسش و پرسشگری و تحقیق در جامعه اسلامی پی برد.

با توجه به شکل پذیری رفتار فردی و اجتماعی مردم از اخلاق و تاثیر ملموس و انکار ناپذیر آموزه های اخلاقی اهل بیت بر کم و کیف مصرف بررسی آن از این نگاه دارای اهمیت فراوانی است. در پایان نامه حاضر به این سوال پاسخ داده می شود که چگونه اخلاق از منظر معصومین در اصلاح الگوی مصرف تاثیر گذار خواهد بوددر پاسخ به این سوال الگو های اخلاقی که از جانب ائمه مطرح شده مورد بررسی قرار می گیرد تا با به کار بستن آنها راه اصلاح الگوی مصرف هموار گرددکه عبارتند از:1. الگوهای فردی که شامل اعتدال در تغذیه ، پوشاک وتجمّل، اسراف در لباس، مسکن،وسیله نقلیّه، استعمال بوی خوش و موقعیّت اجتماعی می شود. 2. الگوهای خانوادگی که شامل: تهیه لوازم زندگی، توسعه بر عیال و مهمان داری می شود.3. الگوهای اجتماعی که شامل: تضییع نکردن ثروت عمومی مثل منابع طبیعی،ضایع نساختن اموال شخصی دیگران می شود.در ادامه آسیب های اخلاقی که الگوی مصرف را تهدید می کند- به گونه ای که امامان معصوم هم درباره آنهشدارداده باشند- کنکاش می شود، که عبارتند از: اسراف و تبذیر و در هر کدام علاوه بر مفهوم شناسی ابعاد و مصادیق،عوامل و بالاخره پیامدهای این معیارها مطرح می شود.سپس راه های اخلاقی برای اصلاح الگوی مصرف از منظر معصومین مطرح خواهد شد. راههایی مثل اقتصاد و قناعت که در این بخش نیز در هر کدام یک علاوه بر مفهوم شناسی ابعاد و مصادیق،عوامل و بالاخره پیامدهای این راهها بحث می شود.برای اجرایی نمودن این الگوها و اینکه چه کسانی مسئولیت اصلاح الگوی مصرف را دارند، در آخرین فصل کسانی را که در مورد اصلاح الگوی مصرف مسئولیت دارند ذکر کردیم.

قرآن آخرین کتاب آسمانی خداوند است که برخاتم انبیاء حضرت محمد صلی الله علیه و آله نازل شده است،‌ که به عنوان موثق تر و کامل و سالم ترین سند اسلام برای مسلمانان محسوب می شود؛ این کتاب برخلاف کتب انبیاء پیشین، مصون از هرگونه تحریف باقی مانده است، امّا عده ای از مسلمانانِ اخباری از هر دو مذهب تشیع و اهل سنت با توجه به عده ای از روایات قایل به تحریف قرآن شده اند،‌ لذااز آن جائی که قرآن نزد مسلمانان از اهمیت ویژه ای برخوردار است،‌ در مقابل این ادعاها زمین ننشسته و در ردّ ادعای تحریف قرآن توسط مدعیان تحریفبه پا خواسته و ادعاهای آن ها را پاسخ داده اند، از آن جا که مدعیان تحریف عدهْ زیادی از دلایل خویش را بر اساس روایات بیان نموده اند، لذا عالمان اسلامی به بررسیاین روایات مطرح شده از سوی مدعیان پرداخته و تعدادی از آن ها را به علت ضعف سند ردّ‌ کرده و تعداد باقی مانده را به«تحریف معنوی(تفسیری) قرآن»،‌ توجیه و تأویل نموده اند،‌ تا بدین وسیله بتوانند انگشت اتهام تحریف قرآن را از سوی ائمّه علیهم السلام برگردانده و مدعیان را متوجه اشتباه خویش در برداشت نادرست از روایات متوجه سازند.دراین تحقیق با بررسی لغوی واصطلاحی تحریف و بررسی محتوای روایات مشتمل بر لفظ تحریف و نیز روایاتی که درمباحثِ: نام معصومین(علیهم السلام) در روایات تفسیری – شأن نزول، نام ائمّه(علیهم السلام) در کتب آسمانی پیشین و نیامدن آن ها در قرآن،‌ حدیث أحرف سبعه، ‌اختلاف قرائت ‌و نیز مبحث جمع و تدوین قرآن که از آن ها امرتحریف قرآن استنباط می شود و سایر مباحث،‌ به این نتیجه رسیده است که: معنای تحریف در این روایات،‌ به منزله تحریف مورد نظر ِ مدعیان در مصحف کنونی نبوده،‌ بلکه به معنای تحریف«وحی بیانی قرآن کریم»؛ یعنی تفسیر و‌تأویل آیات است، ‌که توسط خَصم در زمان بعد از حضرت رسول الله صلی الله علیه و آله از قرآن کم شده است،‌ که با وجود این امر نصّ ‌الفاظ قرآن محفوظ مانده است و روایات متعدد بر این امر تصریح دارند.

پژوهش حاضر سعی نموده با استناد به برخی آیات قرآنی و روایات معصومین (ع) ، گوشه هایی ازکمالات و زندگی سیده دو عالم را مورد بررسی قرار دهد و بابی را برای مطالعه و بررسی عمیق تر بگشاید. آن چه که در این بررسی بدست آمده موید این است که حضرت زهرا سلام الله علیها علت غائی خلقت بوده در درگاه الهی و در عالم تکوین از جایگاه ویژه ای برخوردار می باشند و شخصیت والای ایشان، در ابعاد مختلف، تجلی نموده است. از جمله صدیقه کبری در بعد علمی، الگو و اسوه ائمه اطهار بوده و در بُعد سیاسی به عنوان یک بانوی الهی، آگاهی خود را از شرایط اجتماع و نقاط ضعف و قوت مردم به خوبی نمایان می سازند و ضمن حفظ حدود الهی، روحیه ظلم ستیزی و عدالت خواهی خویش را به جهانیان عرضه می نمایند. و بالاخره: شأن ایشان به عنوان مظهر عزت همپای شأن قرآن، و تا حوض کوثر، راهنمایی امت مسلمان می باشد و بالاخره: مهدی عج فرزند برومند ایشان، برافزاینده پرچم توحید و عدالت الهی، منتقم ظلم های روا شده در حق مادر بزرگوارشان و فرزندان معصوم اوست.

تحلیل قرآنی سیره امامان معصوم(ع) و یافتن مستندّاتی از آیات قرآن حکیم برای آن سیره و رفتار در ابعاد مختلف آن، شامل بعد اخلاقی، عبادی، سیاسی و اجتماعی، دلیلی است بر عصمت معصوم(ع) و نشان‌دهنده‌ی این است که این دو از هم جدا ناشدنی بوده و هر یک از آنها مویّد یکدیگر هستند.این پژوهش تحلیل قرآنی است بر سیره عبادی-اخلاقی امام حسین(ع) که کوشیده است سیره عبادی و اخلاقی امام(ع) را در دو بخش جداگانه مورد بررسی قرار داده و با مراجعه به قرآن کریم و یافتن آیه مربوط به آن سیره و با استفاده از تفاسیر معتبر به تحلیل آن سیره بپردازد و بدین ترتیب مستندّ قرآنی برای آن سیره ارائه دهد. این تحقیق شامل یک مقدمه و سه فصل و یک خاتمه است.در مقدمه کلیات تحقیق بیان شده است و در آن، مباحثی مانند: بیان و ضرورت موضوع، پیشینه‌های تحقیق، پیش فرضها و فرضیات تحقیق و اهداف تحقیق مورد بررسی قرار گرفته است.در فصل اوّل مبانی آمده است از جمله سیره و حجیّت آن، اخلاق و جایگاه آن در آیات و روایات و بحثی نیز درباره فضایل و مناقب امام(ع) مطرح شده است.فصل دوّم سیره اخلاقی امام(ع) را مورد بررسی و تحلیل قرار داده است و شامل دو بخش اخلاق فردی و خانوادگی است که در بخش اخلاق فردی، ویژگی های شخصیتی امام(ع) را در دو بعد ظاهری و باطنی، و بعد باطنی نیز که به دو حوزه معرفتی و روحی و روانی تقسیم گردیده ، بیان نموده است. و اغلب صفات اخلاقی همچون صبر، عفو، سخاوت، تواضع، رضا، شجاعت و غیرت در حوزه اخیر مطرح گردیده است.فصل سوّم سیره عبادی امام(ع) را در زمینه‌هایی مانند: نماز، روزه، عشق به قرآن، اخلاص، زهد و حج بیان نموده و در بخش دوم آن سیره عبادی امام در شب و روز عاشورا را مطرح نموده است.قسمت خاتمه نیز به بیان خلاصه تحقیق و نتیجه‌گیری اختصاص یافته است.

تعابیری که در منقولات تاریخی از امام علی(ع) به چشم می‌خورد برخی به توصیف زن می‌پردازد و برخی دیگر حاوی فرمان‌های ویژه‌ای است در باب تعامل مردان با زنان از قبیل پرهیز از مشورت با زنان، پرهیز از اطاعت زنان و غیره و دسته سوم حقوق زنان را تبیین می‌کند اینها و مانند آن از دوره‌های نخستین ذهن شارحان نهج‌البلاغه و متفکران را به خود مشغول داشته که با آن چه باید کرد؟ در یک نگاه کلی سه گروه به تبیین این سخنان پرداخته اند:1ـ گروهی این سخنان را مبنای زن‌شناسی و تعامل با زنان قرار داده و به تبیین و دفاع پرداخته‌اند.2ـ گروه دیگر این سخنان را ستمی بر زن و ظلمی در حق او تلقی کرده که البته شرایط تاریخی آن را باعث شده است اینان جنگ جمل را بیشتر سبب صدور این سخنان دانسته‌اند و گفته‌اند این رای شخص امام علی(ع) است که نمی‌تواند مبنای احکام شرعی زن قرار گیرد.3ـ گروه آخر به تاویل و توجیه این سخنان دست زده‌اند اینان از یک سو پذیرش ظاهر این سخنان و نسبت دادنش را به امام روا ندانسته و از دیگر سو آن حضرت را والاتر از آن می‌دانند که بر موجودی خواه زن یا مرد ستم روا دارد و ناعادلانه بر کسی بتازد. از این رو به بررسی و تاویل و توجیه این کلمات اقدام کرده‌اند.بعد از بیان این دیدگاهها ما معتقدیم که برای نشان دادن دیدگاه حضرت نسبت به زن توجه به سخنان آن حضرت آن هم فقط در نهج‌البلاغه صحیح نیست و نباید از سیره رفتاری ایشان غافل شد به این دلیل که ممکن است که سیره رفتاری ایشان بعضی از اقوال را نفی کند باید این دو بخش با هم در نظر گرفته و ما در این رساله بر آن هستیم که از طریق اقوال و سیره حضرت به بینش صحیحی از شخصیت زن برسیم.