جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این مقاله پس از تعریف زبان دین، زمینه های طرح آن و تعریف زبان قرآن، نقش و کارکرد زبان از دو منظر تاثیرگذاری و معرفت بخشی (جنبه ارتباط و حکایت مفاهیم دینی از واقعیات عینی) بررسی می شود، از این رو محور اصلی مقاله تحلیل نقش دوگانه معرفت بخشی و انگیزه بخشی زبان قرآن و دلایل توجیهی آن است. از این رو نخست اشاره می شود که غایت دین، هدایت انسان است، اما این هدف بدون ربط با واقعیت تحقق نمی یابد. در ادامه محتوای دین در دو سنخ گزاره ها و آموزه ها معرفی می شود. آنگاه مساله ارتباط دین و اخلاق و عدم تساوی آنها بیان می شود. سپس با تبیین دو خصوصیت توام واقع گرایی و تحول آفرینی گزاره ها و آموزه های قرآن، چگونگی ارتباط با واقعیت در هریک از این دو سنخ جمله ها، توجیه و برای آنها استدلال آورده می شود.

کتاب هندسه معرفتی کلام جدید تألیف احد فرامرز قراملکی بر آن است که با ترسیم هندسه معرفتی کلام جدید، مفهوم تجدد در کلام را تبیین کرده و نسبت کلام جدید و کلام سنتی را توضیح دهد. تمایز کلام جدید از الهیات نوین مسیحی، فلسفه دین و دیگر روی آوردهای دین پژوهی بی تردید منوط بر چنین تحلیلی است. هویت کلام جدید از طریق طرح دو مساله قابل تحلیل است: کلام چیست؟ تجدد کلام چیست؟ بر اساس این دو سؤال، جستار از هندسه معرفتی کلام جدید در دو بخش عمده شکل می گیرد. توضیح برخی از آفات روش شناختی اندیشه کلامی معاصر شکاف بین کلام معاصر در مقام تحقق و کلام جدید را(آنگونه که باید باشد) نشان می دهد. گزارش اجمالی برخی از اهم مسائل جدید کلامی، مانند علم و دین، ایمان و وحی و تجربه دینی، زبان دین، دین و دنیا، ساختار مسائل نوین کلامی را نشان می دهد. این مبحث که در بخش سوم کتاب آمده است با بررسی یکی از نظریات عمده روانشناختی در تحلیل علل و پیامد گرایش به دین نمونه ای از روش، روی آورد مبانی تحلیل مسائل جدید کلامی را ارائه می کند تا در عمل حدود و ثغور تحلیلهای جدید کلامی شناخته شود.

در این اثر سعی شده است با رویکردی تطبیقی و نگاهی واقع‌بینانه مهم‌ترین مباحث کلام جدید از قبیل چیستی کلام جدید، نسبت بین عقل و دین، رابطه بین دین و اخلاق، پلورالیسم دینی، نسبت بین وحی و تجربه دینی، زبان دینی، براهین اثبات وجود خدا، مسأله شر، رابطه بین علم و دین، هرمنوتیک متون دینی، خاتمیت، امامت و حکومت دینی مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد. نویسنده خاستگاه این مباحث را بیشتر در میان غربیان دانسته و اختلاف‌نظر اندیشمندان مسلمان و غرب را در مورد ماهیت ایمان دینی و رابطه آن با عقل، عقل‌گرایی و ایمان‌گرایی و نقد آنها، جایگاه اخلاق و ارزش‌های اخلاقی در علم کلام، نقد تجربه دینی و تجربی انگاشتن ماهیت وحی، نقد نظریه سمبلیک دانستن زبان وحی و غیرشناختاری دانستن آن، نقد هرمنوتیک دینی، نقد پلورالیسم یا کثرت‌گرایی معرفتی، ویژگی‌های گزاره‌های دینی و تفاوت آن با ویژگی‌های علوم تجربی و برهان‌های اقامه شده در زمینه اثبات وجود خدا و تحلیلی از مفهوم شر و عدمی دانستن آن را مورد بحث قرار داده است. وی شبهاتی جدید پیرامون برخی از مسائل کلام جدید مانند مبحث انتظار، فلسفه خاتمیت، نسبت بین امامت و حکومت، رابطه عدالت‌گستری با سلب ارزش و آزادی انسان را مطرح و پاسخ داده و ادله اثبات معاد را نیز بیان نموده است.

این کتاب برای دانشجویان رشته فلسفه اسلامی به عنوان منبع مبنایی در کلام جدید تدوین شده و مشتمل بر دوازده فصل است . نویسنده ابتدا کلیاتی در مورد مطالعات دین پژوهی ، تعریف دین و ویژگی های آن ، انواع دین ، رابطه دین و فلسفه و ارتباط فلسفه دین با کلام جدید ارایه نموده و سپس خاستگاه دین و منشا آن و دیدگاه های مختلف در این زمینه را مطرح کرده است . در ادامه وی به اثبات وجود خدا و براهین مربوط به آن اشاره کرده و در این راستا به برهان وجودی ، برهان صدیقین ، براهین جهان شناختی مانند برهان نظم و فطرت و سایر براهین پرداخته و صفات خداوند و ابعاد گوناگون آن جایگاه شرور در نظام آفرینش و نیاز بشر به دین به جهت عطش جاودانگی که در درون اوست را مورد بحث و بررسی فلسفی و کلامی قرار داده است . مباحثی مانند زبان دین ، رابطه عقل و وحی و دین و فلسفه ، تجربه دینی ، کثرت گرایی دینی ، ابعاد اجتماعی دین و نقد سکولاریسم ( جدایی دین از سیاست و نسبت بین دین و اخلاق از دیگر مندرجات این نوشتار است . کلام جدید از سوی سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها ( سمت ) با همکاری مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ( ره ) در ۴۴۰ صفحه و در سال ۱۳۹۱ منتشر شده است. همچنین این کتاب درسنامه‌ای پژوهش‌محور در موضوع کلام جدید یا همان (فلسفه دین) است، که برای طلاب و دانشجویان، تدوین شده است. از منظر نویسنده آنچه در میان مسلمانان، دست کم از قرن دوم هجری، به «علم کلام» شهرت یافته، دانشی است که به تبیین و اثبات عقاید اسلامی و دفاع از آنها می‌پردازد. این علم – به دلیل آنکه مبانی عقیدتی و «اصول دین» (و در رأس آنها، مسئله توحید و صفات خداوند) را بررسی می‌کند – به نامهای دیگری چون «فقه اکبر» (در برابر فقه اصغر که بیان تکالیف عملی و «فروع دین» را بر عهده دارد)، «علم توحید و صفات» و «علم اصول دین» نیز خوانده شده است. از دیدگاه نویسنده در عصر حاضر گاهی وصف «جدید» را نیز به «کلام» می‌افزایند و از تعبیر «کلام جدید» استفاده می‌کنند، چرا که در آن برخی از چالشهایی را که دین در دنیای جدید ( همچون مسئله شر، عقل و وحی، تجربه دینی) با آنها روبه‌روست، بررسی می‌کند.