جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسئله نقش عقل و محدوديت‌هاي آن در شناخت معارف دين، همواره مورد بحث بوده است. برخي معتقدند که عقل هيچ نقشي در شناخت معارف دين ايفا نمي‌کند و گروهي ديگر نيز براي عقل نقش‌هاي مختلفي به ‌صورت حداکثري و حداقلي در شناخت قائل‌اند. کاوش‌هاي مقاله حاضر، بررسي عقل از منظر علامه طباطبائي و شهيد مطهري است. بر پايه بازخواني مباني طراحي‌شده علامه، مسئله تعارض عقل و وحي اساساً منتفي است؛ زيرا عقل فلسفي عهده‌دار ارزيابي شروط سه‌گانه قطعيت وحي است. از‌اين‌رو، وحي غيرمطابق با عقل قطعي فلسفي عملاً به دايره ظنون کشانده شده، هيچ‌گاه وحي قطعي‌اي به‌ دست نخواهد آمد که با عقل قطعي در تعارض باشد؛ وحي ظني برجاي‌مانده نيز، به ‌دليل «ظهور لفظي» صلاحيت حجيت و تقدم بر رهاورد تجارب بشري، يعني فلسفه را نخواهد داشت. رويکرد فلسفي شهيد مطهري به پرسش از رابطه عقل و دين اين است كه نسبت عقل و دين از اساسي‌ترين مسائل حوزة معرفت ديني و فلسفي است که از ديرباز ذهن انديشمندان را به خود مشغول داشته و ديدگاه‌هاي متفاوتي را هم دامن زده است. نگاه شهيد مطهري به اصول دين به‌مثابه مدخلي عقلي بر ديگر اجزاء منظومه دين، جايگاه عقلي ويژه‌اي براي اصول دين ترسيم مي‌کند که به نوبه خود واجد ارزش فلسفي است.

در متون دینی، معارف عقلی از جایگاه ویژه ای برخوردار است. تبیین دقیق نقش عقل در هدایت انسانها و رابطه آن با وحی، مورد بررسی های فراوانی قرار گرفته است. این پژوهش تاملاتی است انتقادی دربرخی ازمطالب کتاب منزلت عقل درهندسه معرفت دینی حضرت آیت الله جوادی آملی دامت برکاته. معظم له دراین کتاب درصددتبیین جایگاه عقل وعلم دردین ومعرفت دینی است. این کتاب هرچند واجد نکاتی است ارزشمند ومفید، اما به نظر می رسد پاره ای ازنکات آن جای تأمل جدی دارد. دراین مقاله به پاره ای از این نکات و تأملات ذیل پرداخته شده است. نکاتی که در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفته است به شرح زیر است: نسبت علم و دین ، راهکار حل تعارض عقل و نقل ، مصباح بودن عقل و علم برای شریعت ، آگاهی از علوم شرط استنباط فقهی، پرده نشینی حقیقت وحیانی دین ، تشبیه کشف معصوم به اصل امتناع تناقض، اسلامی شدن علوم رهاورد نظریه کتاب،راهکار اسلامی کردن علوم، مصباح بودن عقل و نقل ، پرسش استیضاحی از خدا.

یکی از مسائل مهم در معرفت شناسی دینی تاثیرمبانی معرفتی در دین شناسی است، واختلاف در مبانی معرفتی درکثرت ادیان به ویژه کثرت مذاهب نقش داشته است. این مقاله در پی اثبات این مدعا است که هریک از روش های معرفتی، گونه ای از دین شناسی را به دست می دهدو دین شناسی جامع رهین نگرش جامع به روشهای درست معرفت دینی است؛ در این پژوهش در آغاز کلید واژه های تحقیق مانند دین - معرفت شناسی، معرفت دینی تعریف، سپس روش های معرفت دینی مانند معرفت عقلی، معرفت شهودی فطری و عرفانی، معرفت وحیانی و معرفت نقلی یعنی معرفتی که دین شناس از کتاب و سنت به دست می آورد بررسی شده است؛ در نهایت این نتیجه حاصل شد که عالیترین مرتبه معرفت دینی معرفتی است که از راه وحی حاصل شود؛ که ویژه انبیاء و اولیای خاص خداست که علمشان از جانب خدا و مشاهده بی واسطه حقایق است؛ اما سایر روش های بشری در معرفت دینی هر کدام مارا به مرتبه ای از دین شناسی می رسانند و دین شناسی هرکس متاثر از روش معرفتی اوست وکمال معرفت دینی در تلفیق عقل و عرفان و تعمق درکتاب و سنت قطعی و تعبد به نصوص آن دو است، چرا که دین از نگاه هستی شناختی یک حقیقت وجودی ذو ابعاد و ذومراتب است و یکسو نگری مانع دست یابی به تمام حقیقت و یکی ازاسباب پیدایش کثرت دینی و مذهبی است.

ترجمه ماشینی : هدف این پژوهش معرفی الهیات بارت در فلسفه با کمک اندیشه برگسون است. در آنجا نشان داده می شود که برداشت بارثی از تجربه دینی را می توان به طور مشروع در قالب یک مسئله فلسفی کاملاً موضوعی، یعنی تجربه ناب، که فلسفه برگسون اجازه می دهد آن را در همه ابعادش به کار برد، بازپس گرفت. هدف این پژوهش، معرفی الهیات بارت در فلسفه با استفاده از فلسفه برگسون است. نشان داده می‌شود که برداشت بارث از تجربه دینی می‌تواند به‌طور مشروع به‌عنوان یک مسئله فلسفی، مسئله تجربه ناب، که در بحث فلسفی کنونی از اهمیت بالایی برخوردار است، مجدداً فرموله شود، و این نظریه برگسون اجازه می‌دهد تا در تمام گستره فلسفی آن نمایش داده شود.

ترجمه ماشینی : ادبیات اخیر در معرفت شناسی دینی، بحث مهمی را در معرفت شناسی جریان اصلی نادیده گرفته است. به طور خلاصه، نظریه‌های معرفت‌شناسی دینی نتوانسته‌اند مشکل ارزشی را در نظر بگیرند. بنابراین، این مقاله امیدوار است که با این استدلال که یکی از تأثیرگذارترین گزارش های معرفت شناسی دینی - معرفت شناسی اصلاح شده - به اندازه کافی ارزش دانش را توضیح نمی دهد، این غفلت را اصلاح کند. با این حال، من استدلال می‌کنم که یک راه معقول برای معرفت‌شناس اصلاح‌شده، از طریق تأیید تز دستاورد است. تز دستاورد، به زبان ساده، بیان می‌کند که دانش به این دلیل ارزشمند است که یک دستاورد شناختی است - بر خلاف، برای مثال، صرفاً باور واقعی. سؤال اصلی این مقاله، پس این است: آیا معرفت خدا یک دستاورد شناختی است؟ به منظور پاسخ بهتر به این سوال، من دو روش مختلف را برجسته می کنم که از طریق آنها می توان ماهیت دستاوردهای شناختی را درک کرد. اول، یک دستاورد شناختی را می توان به عنوان موفقیت از توانایی که همیشه در درجه اول اعتبار برای عامل درک می شود. یا، ثانیاً، یک دستاورد شناختی را می توان به عنوان موفقیت از طریق توانایی درک کرد که به طور مشترک برای عامل قابل اعتبار است. من استدلال می کنم که هر دو با دانش و تز دستاورد سازگار هستند. با این حال، این که آیا معرفت خدا اساساً اعتبار دارد یا مشترکاً، بستگی به نحوه درک نقش عامل در فرآیند شکل‌گیری باور دارد. با توجه به ماهیت معرفت‌شناسی اصلاح‌شده، من استدلال می‌کنم که معرفت خداوند نوعی دستاورد است که مشترکاً قابل اعتبار است. علاوه بر این، و محور بحث، من استدلال می‌کنم که معرفت‌شناس اصلاح‌شده در موقعیت خوبی برای برآوردن الزامات تز موفقیت‌آمیز قوی است. تز موفقیت قوی استدلال می کند که یک دستاورد باید در قالب غلبه بر برخی موانع درک شود که به موجب آن باور عامل نتیجه توانایی هایی است که می تواند به عامل نسبت داده شود. گزارشی که من پیشنهاد می‌کنم نه تنها الزامات تز موفقیت‌های قوی را برآورده می‌کند، بلکه یک ویژگی متمایز از معرفت‌شناسی اصلاح‌شده را نیز حفظ می‌کند - یعنی اینکه اعتقاد به خدا می‌تواند بر مانع نقص شناختی غلبه کند که، همانطور که معرفت‌شناس اصلاح‌شده استدلال می‌کند، ناشی از گناه است این یک دستاورد است، زیرا بر یک محیط بسیار خصمانه غلبه می کند (آنچه من آن را محیط حداکثری می نامم) که با توجه به پیامدهای شناختی گناه، برای ایمان به خدا مساعد نیست. در پایان، می‌توان گزارشی از معرفت‌شناسی اصلاح‌شده ارائه کرد که در آن ارزش دانش (بیش از اعتقاد واقعی صرف) به اندازه کافی نشان داده شود.

ترجمه ماشینی: آیا می توان «با ایمان» خود را به یک ادعای دینی متعهد کرد که حقیقت آن فاقد پشتوانه کافی از کل شواهد موجود باشد؟ جان بیشاپ در کتاب «باور به ایمان» از نسخه ای از ایمان گرایی الهام گرفته شده از سخنرانی ویلیام جیمز در سال 1896 با عنوان «اراده برای باور» دفاع می کند. بیشاپ با نقد معرفت‌شناسی «انزواگرایانه» (ویتگنشتاینی) و اصلاح‌شده اعتقاد دینی، استدلال می‌کند که هرکسی بپذیرد که مدارک در دسترس عموم ما به همان اندازه برای تفاسیر خداباورانه و طبیعت‌گرا/الحادی باز است، باید از موضع متواضعانه فیدیستی دفاع کند. این فدائیسم متواضع، تعهد خداباورانه را شامل «سرمایه‌گذاری دوکساستیک» می‌داند - تعهد عملی به گزاره‌هایی که از طریق علل «شور» صادق هستند (دلایلی غیر از شناسایی شواهد مربوط به صدق آنها). در حالی که بیشاپ استدلال می کند که نگرانی در مورد توجیه پذیری سرمایه گذاری دینی در نهایت نگرانی اخلاقی است، او می پذیرد که سرمایه گذاری های ایمانی تنها در صورتی می توانند از نظر اخلاقی قابل توجیه باشند که با اعمال مناسب ظرفیت های معرفتی عقلانی ما مطابقت داشته باشند. بنابراین، سرمایه‌گذاری‌های مشروع ایمانی ممکن است هرگز ضد شواهد نباشند، و علاوه بر این، تنها زمانی ممکن است که صدق گزاره‌ی ایمانی مربوطه لزوماً بر اساس شواهد قابل حل نباشد، به‌صورت فوق‌شواهدی انجام شوند. اسقف این روایت جیمزی را با این الزام گسترش می‌دهد که سرمایه‌گذاری‌های ایمانی قابل توجیه نیز باید از نظر انگیزه و محتوا از نظر اخلاقی قابل قبول باشند. با این حال، مدرک گرایان تندرو، اصرار دارند که تمام سرمایه گذاری های دینی از نظر اخلاقی اشتباه است. بنابراین بیشاپ مناظره گسترده ای را بین فیدیست ها و مدرک گرایان تندرو انجام می دهد و استدلال می کند که هیچ یک از طرفین نمی توانند در اثبات غیرمنطقی بودن مخالفت خود موفق شوند. او در پایان پیشنهاد می کند که با این وجود، فیدیسم ممکن است از نظر اخلاقی ترجیح داده شود، به عنوان موضعی کمتر جزمی، خودپذیرتر و حتی دوست داشتنی تر از رقیب شواهد گرای خود.

عقل‌گرایی اعتدالی و انتقادی، رویکرد جایگزینِ مناسبی به جای دو رویکرد ایمان‌گرایی و عقل‌گرایی حداکثری است، زیرا تلاش دارد تا از معایب آنها مصون بوده، واجد مزایای خاص خود باشد. اعتدالی بودن آن به این معناست که در توانِ شناخت و سنجش‌گری عقل افراط نمی‌کند، بلکه می‌پذیرد که عقل محدودیت‌هایی دارد. انتقادی بودن آن به این معناست که عقل، خود، انتقاد کننده خویش است و با اجتناب از جزم‌باوری، با سنجش و نقادی مداوم خود در تکامل تاریخی خود هر روز تقرب بیشتری به حقیقت می‌یابد. این رویکرد هم بر توامندی عقل بعنوان مبنا، محور، معیار و ابزار کسب و ارزیابی نظام اعتقادات دینی تاکید دارد، و هم اصالتا بر تقدم هستی‌شناسانه و معرفت‌شناسانه آن بر وحی و نقل تاکید دارد؛ طوری که حجیت بخشی به نصوص دینی و شناخت اولیه و کلی آموزه‌های بنیادی دین، صرفا بر عهده عقل است. این رویکرد، همچنین نگاه متواضعانه‌ای درباره محدودیت‌های عقل دارد، یعنی خود عقل تصدیق می‌کند که شناخت و ارزیابی همه قلمروها و زوایای پنهان دین بر عهده او نیست. عقل‌گرایی اعتدالی و انتقادی، علاوه براین، بر ضرورت و اهمیت خودانتقادگری، تکامل مداوم، تنوع و تکثر در عقلانیت، انسجام پذیری نظام باورهای دینی، تنوع ابعاد و زبان دین و لزوم تنوع عقلانیت‌های ناظربه آنها نیز توجه خاص دارد. در این مقاله، ضمن بررسی فهم‌های مختلف از عقل‌گرایی اعتدالی و انتقادی، اوصاف مختلف این رویکرد با نظر به توان‌مندی‌ها و محدودیت‌های عقل و نگرش‌های جدید نسبت به آن، مورد تحلیل قرار می‌گیرد.

کیفیت زیست دین‌مدارانه انسان در طول تاریخِ پس از عصر نزول به‌خصوص پس از مدرنیته، وابستگی تام به مسئله جاودانگی یا تاریخ‌مندی گزاره‌ها و معرفت‌دینی دارد. این دو دیدگاه منجر به تفاوت شگرفی در نوع مواجهه با متون دینی و شیوه اجتهاد در آن‌ها و نتایج حاصل از آن ازجمله در مسائلی مانند حکومت‌دینی، قصاص و احکام خانوادگی خواهد شد به‌طوری‌که زیست مؤمنانه طبق هرکدام از آن‌ها متفاوت با دیگری خواهد بود. از رهگذر حقیقیه‌بودن گزاره‌های دینی می‌توان این دو نظریه را به داوری نشست. مسئله این رساله بررسی رابطه قضایای حقیقیه و گزاره‌های دینی و سپس نقش حقیقیه‌بودن این گزاره‌ها در معرفت‌دینی است که با روش توصیفی – تحلیلی مورد پژوهش قرار گرفته است. بر اساس نتایج حاصل از این پژوهش، تفاوت قضیه حقیقیه و خارجیه در اطلاق و تقیید نسبت به قید «موجود در خارج» است. ازآنجایی‌که قضیه از سه سطح مفردات، معنای نحوی و غرض تشکیل شده است و خبر و انشاء به سطح غرض و اطلاق و تقیید به سطح معنای نحوی مربوط است لذا می‌توان حقیقیه‌بودن را به گزاره‌های انشائی با جملات خبری هم تعمیم داد. علاوه براین، شمول قضایای حقیقیه را می‌توان به تمام گزاره‌های انشائی گستراند. در گزاره‌هایی که با ملاک منبع و غایت، دینی شمرده می‌شوند به‌خصوص گزاره‌های قرآنی، متعلق احکام، طبیعت است و از این حیث، احکام و گزاره‌های دینی از سنخ قضایای حقیقیه‌اند چراکه آنچه به طبیعت تعلق می‌گیرد به همه افراد در همه زمان‌ها هم تعلق دارد. همچنین از آن‌جایی‌که قرآن یک متن است خطابات آن هم به‌صورت خطابات تحریری است و لذا از حیث مخاطب هم حقیقیه‌بودن آن گزاره‌ها قابل‌اثبات است. درنتیجه گزاره‌ها و احکام دینی، جاودانه‌اند و لذا تاریخ‌مندی ادعایی برخی روشنفکران دینی مردود است.