جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب «ویکو و هردر» بررسی دغدغه‌های اصلی دو منتقد روشنگری است که بر قوانین برای انتخاب و تفسیر حقایق تاریخی تأثیر گذاشتند. ویکو فیلسوف، سخن‌دان، مورخ و حقوق‌دان ایتالیایی در دوران روشنگری ایتالیا بود. او از گسترش و توسعه عقل گرایی مدرن انتقاد کرد و تحلیل دکارتی و انواع دیگر تقلیل گرایی را برای زندگی بشر غیرعملی دانست و علاوه بر اینکه اولین بیانگر مبانی علوم اجتماعی بود، مدافع دوران باستان کلاسیک و علوم انسانی رنسانس بود. از نشانه شناسی او به عنوان یکی از اولین شخصیت های ضد روشنگری در تاریخ شناخته می شود. این جمله که "حقیقت خود چیزی ساخته شده است" توسط ویکو ابداع شده است، نمونه اولیه معرفت شناسی سازه انگاری است. او حوزه مدرن فلسفه تاریخ را افتتاح کرد، و اگرچه اصطلاح فلسفه تاریخ در نوشته‌هایش وجود ندارد، ویکو از «تاریخ فلسفه که به صورت فلسفی روایت می‌شود» صحبت کرد. ویکو معمولا توسط تاریخ‌دانانی مانند آیزایا برلین، فیلسوف و مورخ عقاید، ادوارد سعید، منتقد ادبی، و هیدن وایت، متا تاریخ‌دان، تفسیر شده است.

یکی از آیات مهم قرآن که ناظر بر تعامل مسلمانان با این کتاب شریف است، و در آن شکایت پیامبر(ص) از مهجوریت قرآن بدون تصریح به زمان آن مطرح شده، آیه سی‌اُم سوره مبارکه فرقان است. مفسران و مترجمان قرآن در باره این آیه عموماً سخن از بی‌توجهی به قرآن، متروک گذاشتن و وانهادن آن، و عمل نکردن به فرامین آن گفته‌اند و گاه «مَهْجُوراً» را به معنای سخن‌های ناروا و زشت دانسته‌اند که به قرآن نسبت داده ‌می‌شد. پژوهش حاضر با توجه به واژه‌های همنشین از قبیل «ذالک»، «قوم»، و «اِتّخَذَ» در صدد بیان این مطلب است که هدف آیه اساسا وانهادنِ قرآن نیست، بلکه گرفتن قرآن است، اما به‌شکل دورشده. در آیه 30 فرقان، متعلَقِ «مَهْجُوراً» بیان نشده، اما با توجه به سیاق آیه و مصداقِ «ظالم»، و با توجه به احادیث مربوط به همراهی قرآن و مبیّنان آن، و نیز حدیث ثقلین معلوم می‌شود که قرآن را از مبیِن و قرین خود، یعنی شخص پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) دور و مهجور ساخته‌اند. نیز زمانِ آیه، روز رستاخیز نیست، و مراد از «قوم» در آیه نیز، همه مسلمانان تا قیامت نیست، بلکه قوم رسول‌خدا است که قرآن را خودبسنده و کافی پنداشتند.

کتاب «لویناس، مکتب فرانکفورت و روانکاوی» نوشته‌ی سی. فرد آلفرد، به بررسی تقاطع اندیشه‌های امانوئل لویناس، مکتب فرانکفورت و روانکاوی می‌پردازد. این کتاب تلاش می‌کند پیوندهای نظری میان این سه حوزه فکری را کشف کند و نشان دهد چگونه می‌توانند برای غنی‌سازی یکدیگر مورد استفاده قرار گیرند. آلفرد در ابتدای کتاب، مروری بر اندیشه‌های کلیدی لویناس، به‌ویژه مفاهیم «دیگری»، «مسئولیت» و «اخلاق» ارائه می‌دهد. او استدلال می‌کند که تأکید لویناس بر اولویت اخلاقی «دیگری» و مسئولیت بی‌قید و شرط در قبال دیگران، پیامدهای مهمی برای نظریه انتقادی و روانکاوی دارد. سپس نویسنده به بررسی اندیشه‌های مکتب فرانکفورت، به‌ویژه آثار تئودور آدورنو، ماکس هورکهایمر و هربرت مارکوزه می‌پردازد. او نشان می‌دهد که نقد این متفکران از عقلانیت ابزاری و سلطه در جامعه مدرن، با دغدغه‌های اخلاقی لویناس همسو است. آلفرد استدلال می‌کند که مفهوم «دیگری» لویناس می‌تواند به غنی‌سازی نظریه انتقادی مکتب فرانکفورت کمک کند. در ادامه، کتاب به بررسی نظریه‌های روانکاوی، به‌ویژه آثار زیگموند فروید و ژاک لکان می‌پردازد. آلفورد استدلال می‌کند که مفاهیم لویناس در مورد سوژه و تقدم «دیگری»، پیامدهای مهمی برای درک روانکاوانه از هویت و رابطه با دیگران دارد. او همچنین نشان می‌دهد که چگونه بینش‌های روانکاوی می‌تواند به درک عمیق‌تر اندیشه‌های لویناس کمک کند. در فصول پایانی، آلفرد پیامدهای اخلاقی و سیاسی تلفیق اندیشه‌های لویناس، مکتب فرانکفورت و روانکاوی را بررسی می‌کند. او استدلال می‌کند که این سنتز فکری می‌تواند منجر به درک جدیدی از مسئولیت اخلاقی، نقد اجتماعی و تحول سیاسی شود. آلفرد همچنین بر اهمیت تأمل انتقادی در مورد روابط قدرت و نابرابری در جامعه تأکید می‌کند. در مجموع، کتاب «لویناس، مکتب فرانکفورت و روانکاوی» اثری نوآورانه و تفکربرانگیز است که پیوندهای غیرمنتظره‌ای میان سنت‌های فکری متفاوت برقرار می‌کند. آلفرد با تسلط بر اندیشه‌های پیچیده لویناس، مکتب فرانکفورت و روانکاوی، خوانشی تازه و جذاب از تقاطع این حوزه‌های فکری ارائه می‌دهد. این کتاب برای علاقه‌مندان به فلسفه قاره‌ای، نظریه انتقادی و روانکاوی، منبعی ارزشمند و تأمل‌برانگیز خواهد بود.

«روشنگری چیست؟» مقاله ای از فیلسوف امانوئل کانت در سال 1784 است. در نشریه دسامبر 1784 برلینیشه موناتشریفت (ماهنامه برلین) که توسط فردریش گدیکه و یوهان اریش بیستر ویرایش شده بود، کانت به سوالی که یک سال پیش از آن توسط کشیش یوهان فردریش زولنر، که همچنین یکی از مقامات دولت پروس بود، پاسخ داد. مقاله کانت همچنین به علل فقدان روشنگری و پیش شرط های لازم برای ایجاد امکان روشنگری برای مردم پرداخته است. او ضروری می‌دانست که پدرگرایی کلیسا و دولت ملغی شود و به مردم آزادی داده شود تا از عقل خود استفاده کنند. کانت فردریک دوم پروس را به خاطر ایجاد این پیش شرط ها ستایش کرد. کانت بر مسائل دینی تمرکز کرد و گفت: «حکام ما» علاقه کمتری به این دارند که به شهروندان بگویند در مورد مسائل هنری و علمی چه فکری کنند. حال این کتاب "روشن نگری چیست، روشنی یابی چیست؟" اثری است که توسط "آرهارد بار" گرداوری شده است. نویسنده در این کتاب همین مباحث منطقی و فلسفی را پی گیری می کند و سعی دارد با گزینش مقالات مخلف فهم تازه ای را از موضوع مطرح شده ایجاد کند. این کتاب توسط نشر "آگاه" منتشر شده است.

رویکرد بینامتنی یا ارجاعات میان متنی یکی از مباحث موردتوجه نظریه‌پردازان معاصر است. در این رویکرد فرض بر این است که متون مختلف از دیرباز باهم ارتباط دارند. قرآن معجزه بزرگ پیامبر اکرمj هم از جنبه خارق‌العاده بودن و هم از جنبه‌های لفظی و شیوایی ظاهری و هم زیبایی الفاظ، موردتوجه و شگفتی واقع‌شده است و به‌عنوان منبعی پربار و غنی با متون بعد از خود، پیوند و ارتباط برقرار نموده است.در پرتو صدها روایت و سیره عملى و موضع‌گیری اهل‌بیت( در گفت‌وگوها و جدال با مخالفان، به‌خوبی آشکار مى‌گردد که آنان، قرآن را محور هدایت و پشتوانه اصلى رسالت دانسته، آن را مرجع دینى، علمى و فقهى و راه و روش عملى قرار مى‌داده‌اند. با این مبنا، مناظرات امام جوادm از منظر بینامتنی قرآنی موردبررسی قرار گرفت: نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که امامm از الفاظ و تعابیر و مفاهیم قرآنی به‌طور گسترده‌ای استفاده نموده و این امر باعث جذابیت، عمق معانی و اثرگذاری کلام ایشان شده است. کاربرد آیات قرآنی در این مناظرات گاه بدون تغییر و گاه با تغییری جزئی و یا کلی و مضمونی بوده که نوشتار حاضر و تحلیل آن بر اساس نظریه بینامتنی به بررسی مناظرات آن امام و ارتباطش با قرآن می‌پردازد.

کیرکگور و لویناس هر دو فیلسوف فردیت‌اند. لویناس در آزادی دشوار و نام‌های خاص به شدت از کیرکگور انتقاد می‌کند و او را به سوبژکتیویسم، خشونت و دست‌کم‌گرفتن اخلاق متهم می‌کند. با این‌حال، فاصله‌ای که هر دو را از هم جدا می‌کند، بسیار کوتاه است، به‌ویژه اگر کسی تعلیقات غیرعلمی نهایی کیرکگور را با دقت خوانده باشد. در این مقاله بحث می‌شود که هر دو متفکر تمامیت غیرشخصی را کنار می‌گذارند؛ نامتناهی را تقلیل‌ناپذیر می‌دانند؛ اخلاق را به سوی شخص دیگر معطوف می‌سازند و رنج را در طول زندگی ضروری می‌خوانند. مهم‌تر از همه، کیرکگور و لویناس هر دو به سوبژکتیویته به‌عنوان امری می‌اندیشند که به‌نحو بنیادین به فراتر از خود، به سوی نامتناهی اشاره دارد.

این مقاله به پدیده جنبشهای سلفی معاصر همانند القاعده، طالبان و داعش می­‌پردازد. پیدایش این جنبش و بازخوردهای آن در جهان منجر به ایجاد سؤالهای جدی در حوزه ایدئولوژی یا ایدئولوژیهای این گروهها گردید. آیا رفتار و اندیشه ارتباطی با اسلام، کتاب و سنت دارد. این مقاله در صدد آن است که با ورود به حوزه تاریخ نسبت به اکتشاف عوامل ایجادکننده این پدیده بپردازد. از نگاه نویسندگان، اندیشه­‌های سلفی گرچه وامدار دوران صدر اسلام و دیدگاههای اصحاب حدیث است، ولی به طور نظام­‌مند زیر سایه اندیشه­‌های ابن­‌تیمیه است. جنبشهای سلفی قرن نوزدهم تلاشی بود برای به­‌روزنمودن این اندیشه­‌ها که فقط توسط محمد بن عبدالوهاب به سرانجام رسید. ولی ابوالاعلی مودودی بود که این اندیشه­‌ها را نظام­‌مند و علمی و منطبق با واقعیتهای روز جامعه بازتعریف کرد و نقطه جالب این است که مودودی جزو اندیشمندانی است که با مذهب­‌گرایی به­‌شدت مخالف است و می­‌توان او را یکی از منادیان تقریب مذاهب اسلامی در دوران معاصر نامید.

دموکراسی دینی "فقه محور" یا نظام سیاسی مردم سالاری دینی که نظام جمهوری اسلامی ایران مبتنی بر آن است و شالودۀ بنیادین قانون اساسی آن را تشکیل می دهد؛ این معنی را در خود دارد که قلمرو گسترده ای برای دخالت دین در حیات اجتماعی قائل است و همۀ مناسبات اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی جامعۀ اسلامی می باید با عنایت به آموزه های دینی سامان یابند. قانون اساسی حاصل از این نگرش؛قدرت برجسته‌ای به ولی فقیه‌ می‌بخشد و ولایت سیاسی ولی امر در مردم‌سالاری دینی،در واقع نقش‌ ویژۀ فقه را در عرصه‌ی حیات اجتماعی به نمایش می‌گذارد. منتقدان بسیاری این نوع تلقی از دموکراسی دینی را و همچنین‌ عدم توانایی فقه را در تنظیم مناسبات جامعه‌ی نوین امروزی هدف نقد قرارداده اند. این مقاله ضمن بررسی نگرشهای انتقادی به مردم سالاری دینی و دسته بندی اهم رویکردهایی که نظام مردم سالاری دینی سرناسازگاری دارند، درصدد ارائۀ پاسخ های علمی و روشن به این نوع چالش ها برآمده است.

درپی بالا گرفتن تعارض علم و دین درغرب عصر روشنگری ،طرح مقوله «علم دینی» به عنوان راه کار برون رفت از این بحران ،در کانون توجه واقع شد. جوامع اسلامی نیز از شمول این امر بر کنار نبودند چه آن که نوعی دوگانگى محیط هاى علمى این گونه جوامع را فراگرفته بود؛ از یک طرف، میل به حفظ ارزشهاى دینى و اسلامى در آنها وجود داشته و دارد و از طرف دیگر، علومى آموزش داده مى شد که در آنها جایى براى ارزشهاى دینى نیست. افزون بر این، رکود و انحطاط جوامع اسلامى به دلیل بى توجهى به علوم تجربى، اعم از طبیعى و انسانى، و در مقابل، پیشرفت و توسعه جوامع غربى به دلیل استفاده از این علوم، اندیشمندان مسلمان را بر آن داشت تا نسبت به علوم جدید و روشهاى آن بازنگرى عمیقى صورت دهند؛ چرا که احیاى معرفت دینى یا به تعبیرى، نواندیشى دینى، نیازمند نگرش جدید به علومى بود که به طور مستقیم در راستاى معارف دینى قرار نداشتند. برآیند این عوامل، خطور طرح ایجاد «علم دینى » به ذهن پاره اى از اندیشمندان مسلمان در دهه دوم قرن بیستم راباعث گردید.بر اساس این ایده، مدعیان علم دینى باید به نوعى همپوشى در قلمرو علم و دین باور داشته باشند. از آنجا که در قلمرو تلاقى علم و دین، روند دینى کردن یا شدن علوم، نمود آشکارترى دارد، پس در این راستا باید رابطه بین علم و دین با دقت بیشتری مورد کاوش قرارگیرد.