جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

موضوع این پژوهش «عبرت آموزی از دیدگاه قرآن و حدیت» می باشد و بر آن است که این مساله مهم را با استفاده از آیات ،کتب معتبر حدیثی ،تفاسیر؛و دیدگاه صاحبنظران مورد تحلیل قرار دهد. این پژوهش برای رسیدن به هدف اصلی خود، اهداف ویژه ای را بصورت زیر طراحی نموده و آنها را در قالب سوال مطرح نموده است: 1- بررسی مفهوم عبرت 2-آشنایی با اهل عبرت 3- آشنایی با منابع عبرت4- آشنایی با پیامدهای عبرت با توجه به ماهیت ، اهداف و امکانات موجود ،روش تحقیق توصیفی – تحلیلی برای موضوع انتخاب و با استفاده از فن فیش برداری مطالب جمع آوری گردیده است. پس از تحلیل و بررسی مطالب در فصل چهارم نتایج ذیل حاصل گردیده است : «عبرت» در لغت به معنای «عبور کردن» و «ازحالتی به حالت دیگر رسیدن و عبور کردن» است و حالتی است که در اثر برخورد با امور ظاهری و مشهود، برای انسان پدید می آید و به معرفتی باطنی و غیر مشهود منتهی می شود. منابع عمده عبرت عبارتند از : 1- دنیا 2- تاریخ 3- سرگذشت گذشتگان 4- شگفتیهای خلقت5- تجربه اولیه انسان ٬ به خاطر تشابه زندگی انسانها و اقوام وملل مختلف با یکدیگر هرکدام از گزینه های بالا می تواند منبعی موثق برای انسان به شمار بیاید. در بررسی آیات و روایات افراد زیر اهل عبرت به حساب می آمدند : 1- متقین 2- خاشعین3-مبصرین 4- صابرین 5-هوشمندان 6-خردمندان 7- شنوندگان 8- مؤمنین که خداوند بعد از نام بردن اهل عبرت سرگذشتها و حوادث تاریخ را ، همه برای پند گرفتن این گروه می داند ، البته در جاهای دیگر از قرآن اهل عبرت را بسط می دهد و کل انسان را واجد عبرت پذیری می داند در کنکاشی که در آیات و روایات شد به آثار تربیتی و اخلاقی عبرت پرداخته ایم که عبارتند از: 1- کسب تجربه 2- بازداری از خطا و گناه 3- بصیرت 4- چراغی برای راه آینده 5- یافتن راه صحیح 6- هشدار دهندگی مهمترین مشکل و محدودیتی که این پژوهش با آن مواجه بود، کمبود منابع در محل سکونت و در نتیجه عدم امکان بررسی عمیق و همه جانبه موضوع بود و پیشنهاد می گردد، پژوهشگران علاقمند هر یک از اهداف ویژه این تحقیق را در یک پژوهش مستقل مورد بررسی قرار دهند.

این پژوهش با عنوان «عبرت آموزی در قرآن و روایات» در هفت فصل سامان یافته است: فصل اول به مقدمه، بیان مسئله، سؤال های پژوهش، بیان ضرورت، اهمیت، اهداف و پیشینه تحقیق اختصاص دارد. فصل دوم درباره مفهوم شناسی و ضرورت عبرت آموزی است و جنبه های مختلف عبرت آموزی از جمله: عبرت در فرمانبری از پیامبر اکرم| و عدم آن، عبرت در حیوانات، زمین، آسمان و... مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. در فصل سوم، مهم ترین عوامل عبرت آموزی طبق نصوص، آیات، تاریخ، سیر و گردش، آثار باستانی و طبیعت بررسی شده است. فصل چهارم به بررسی زمینه های عبرت آموزی از منظر قرآن و روایات پرداخته است. فصل پنجم عبرت پذیران را از منظر قرآن و روایات مورد نقد و بررسی قرار داده است. فصل ششم به آثار نتایج عبرت پذیری و نتیجه آن مانند تربیت و هدایت انسان، رشد و رسیدن به کمال، ایجاد امنیت و آرامش و... پرداخته است. فصل هفتم درباره موانع عبرت پذیری است و مهم ترینِ آن موانع عبارت اند از: حسادت، هوای نفس، کوردلی، ناباوری، ناامیدی به حیات اخروی، رفاه طلبی و دنیاطلبی.

عبرت به معنی پند و موعظه گرفتن از آفریده های الهی، و از سرگذشت اقوام گذشته و امت های پیشین از حضرت آدم? تا حضرت خاتم ? است، تا انسان به وسیل? آیات و نشانه های روشنگر الهی به شناخت قدرت و عظمت او دست یابد و به درجه ای از توحید و معرفت در حدّ توان خود برسد. خداوند متعال در قرآن، انسان ها را به سیر و سفر و مطالعه آثار برجای مانده از گذشتگان فرامی خواند تا با دیدن و شنیدن سرگذشت آنان به تأمل و تفکر بپردازند و از دلایل پیروزی اهل ایمان و شکست و هلاکت طغیان گران و کافران پند و موعظه گیرند، و از دیدن آفریده های الهی به عظمت و قدرت پروردگار توانا توجه پیدا کنند و بدانند که این جهان بر طبق نظم و برهان قاطع آفریده شده و به سوی هدف و غایت مشخص در حرکت است، و بی هدف آفریده نشده است. قرآن با بیان نکات عبرت آموز، انسان ها را به پندآموزی از آیات نورانی اش قرآن فرا می خواند. هدف این رساله نیز بیان گوشه ای از این آیات هدایت بخش و زمینه های عبرت گیری و اشخاصی است که از کنار این پندها هوشمندانه و متفکرانه عبور می کنند و با دید? بصیرت به مقام خشیت پروردگار دست می یابند. هم چنین مؤلف یاد آور می شود که قرآن بیان موانع عبرت آموزی، عرصه را برای کسب فواید و آثار عبرت پذیری برای افراد قابل هدایت آماده می کند. بسیاری از آیات قرآن کریم به بیان داستان ها و قصص اقوام گذشته می پردازد؛ اما پرداختن به آنها در حد این رساله نیست ما فقط به گوشه ای از این آیات پرداخته ایم. آیاتی که خداوند در آنها انسان را به عبرت گیری از قصص، داستان ها، آیات و نشانه ها فرامی خواند و با بیان قصص انبیایی چون حضرت نوح و صالح و هود و لوط و موسی و ابراهیم و یوسف : و یا وقایع زمان پیامبراسلام? انسان ها را به عبرت گیری از داستان پیامبران و اقوام ایشان دعوت می کند و می فرماید: قرآن، عبرت آموزی را ویژگی خردمندان و اهل بصیرت و خشیتی معرفی می کند که عرصه را برای بهره برداری از آیات الهی در درون خود مهیا کرده و به توحید و خداشناسی و دوری از خطا و حقانیت رسالت پیامبر اسلام? و هدایت و رحمت الهی- که خاص بندگان مؤمن است- دست پیدا کرده و خود را از سقوط در تاریکی غفلت و عذاب الهی نجات داده اند. زیرا اگر انسان روح و قلب را از گوهر خرد و بصیرت و خشیت محروم کند خود را از سعادت اخروی بی نصیب ساخته است. تحقیق پیش رو، کلیات و شامل چهار فصل به شرح زیر است: فصل اول: مفهوم شناسی؛ فصل دوم: عرصه های عبرت گیری؛ فصل سوم: زمینه ها و موانع عبرت پذیری؛ فصل چهارم: آثار و فواید عبرت پذیری.

عبرت به معنای پند گرفتن از طبیعت تاریخ گذشتگان است. خداوند در قرآن کریم به عبرت آموزی از مظاهر طبیعی چون آب، باد، دریاها، و ... دعوت می کند و آن ها را آیات الهی می خواند تا بندگان راه به سوی شناخت او بیابند و به روز رستاخیز ایمان آورند و از شگفتی هایی که در موجودات جهان می بینند درس توحید بیاموزند. از طرف دیگر دعوت به مطالعه در تاریخ می کند. با توجه به اینکه در منابع دینی ما، تاریخ دارای ارزش و اعتبار است از انسان ها می خواهد در زمین گردش کنند و در سرانجام پیشینیان تأمل کنند. قرآن کریم گناهانی چون ظلم، ستم، شرک، کفر، تکذیب آیات، تکبر، تجاوز از حدود الهی، اسراف و خوشگذرانی، ترک امر به معروف و نهی از منکر، تقلید کورکورانه، تفرقه و سستی در جهاد و اسراف و تبذیر را از جمله عوامل هلاکت امت ها بر می شمرد. ناکفته نماند که توجه به سنت های الهی درباره ی بشر نیز موجب عبرت پذیری است. سنت هایی چون سنت زیادت ظلالت، سنت املاء و استدراج، سنت های خداوند در رابطه با هلاکت، مرگ و تعذیب امت ها، و توجه می دهد که این سنت ها برای همه ی جوامع و در هر زمانی تکرار خواهد شد. لازم به ذکر است که قصه در قرآن جایگاه ویژه ای دارد. بر همین اصل، خداوند داستان های بسیاری از پیامبران و اقوام گذشته در قرآن نقل می کند. داستان پیامبرانی چون حضرت نوح، هود، صالح، لوط، ابراهیم، موسی و ... . حال امت های آن ها را شرح می دهد و از گناهانی که موجب هلاکت و عذاب آن ها شد، بیم می دهد. چگونگی نزول عذاب الهی بر آن ها را دقیقاً بیان می کند تا درک آن برای همگان ممکن باشد. از افرادی چون قارون و فرعون سخن به میان می آورد که چگونه غرق دنیا پرستی شدند و در نهایت با ذلت و خواری با تمام جاه و جلال خود خداحافظی کردند. سرگذشت قوم سبأ را نقل می کند تا بندگان همیشه شکر گزار نعمت های الهی باشند و از یاد او غفلت نکنند. باشد تا با پند گرفتن از داستان های حکیمانه ی قرآن کریم در راه تعالی و جلوگیری از سقوط جامعه خویش گام برداریم.

موضوع این پژوهش نگاهی است اجمالی به « بررسی زندگی حضرت سلیمان ( ع) در قرآن و سنت» که به عنوان یکی از قصه های قرآن یا بحثی تفسیری و روایی پیرامون این موضوع می پردازد. به طور کلی واژه قصه در قرآن به معنای سرگذشت و پی گیری اثر کسی یا چیزی، خبر و داستان است و سلیمان به معنی پر از امن و سلامت و نیز جانشین داوود نبی ( ع) است. ما در این تحقیق سعی داریم شخصیت واقعی حضرت سلیمان ( ع) را همراه با فضل و کرامات حضرت من جلمه زهد و پارسایی ایشان به عبارت، تواضع، ادب دعا کردن و برخی از معجزات ایشان مانند، سخن شناسی جانوران، تسخیر جن و باد و سایر لشکریان متنوع ایشان، بازشناسی کنیم. با رجوع به آیات و روایات در می یابیم که صنعت و هنر نیز در حکومت آن حضرت از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده است. در بخشی دیگر می خوانیم که، حضرت پس از آنکه حکومت داری را در حد کمال آن، نزد پدر بزرگوارشان می آموزند، اقدام به برپایی حکومتی الهی و فراگیر که تا آن زمان کسی به خود ندیده بود می نمایند. گسترش حکومت عدل و توحید، یکی از پروژه های اصلی و مهم آن حضرت بود که در اولین گام پس از استقرار با ارسال نامه توسط هدهد و دعوت ملکه سبا به آیین حق آغاز شد؛ که از ابتدا همراه با معجزات فراوانی چون نامه رسانی هدهد، جابجایی تخت بلقیس در یک آن توسط دارنده اسم اعظم و آزمودن بلقیس بود. گام مهم دیگر آن حضرت، ایجاد بناهای رفیع و مهم برای اجتماع بشری آن روزگار چون مسجدالاقصی و ... بود. در انتها نیز به وفات اعجازگونه و پاره ای از اسرائیلیاتی که در مورد آن بزرگوار توسط داستانسرایان یهود وارد منابع اسلامی شده است، پرداخته گردید. در این پژوهش سعی شده است با استفاده از کلام وحی و سخنان ائمه اطهار ( ع) و نیز کتب تفسیر، روایی، تاریخ، قصص الانبیاء، قصص القرآن و کتب معاصر و همچنین مقالات، مجلات و سایتهای معتبر، به بررسی موضوع پرداخته شود. روش تحقیق بر اساس هدف، کاربردی می باشد و نظر به کشف حقایق بیشتر روش بنیادی نیز می باشد و به اعتبار ماهیت و روش توصیفی – تحلیلی و به اعتبار موضوع تاریخی و دینی – وحیانی می باشد. روش جمع آوری اطلاعات، کتابخانه ای و از طریق فیش برداری می باشد.

در پایان نامه موضوع عبادت و عابدان به دو روش واژه ای و مفهومی در آیات قرآن بررسی شده است. درتبیین این مباحث از کتب تفسیر و حدیث بویژه نهج البلاغه و برخی از کتب ادعیه استفاده شده است.