جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

‫يکي از مباحث ارزنده در فقه شيعه، بحث از سنديت سيره عقلا در اثبات حکم شرعي است، که رساله حاضر با روش کتابخانه‌اي، اين موضوع را با مراجعه به متون فقه و اصول فقه شيعه، مورد بررسي قرار داده است. سيره در اصطلاح، شيوه‌اي است که عموم عقلا از هر قوم و نژاد، و از هر دين و مذهبي، در همه زمان‌ها و مکان‌ها به‌صورت خودجوش رفتار خود را بر اساس آن سامان مي‌دهند. سيره عقلا از عناصري مانند عمل معين، تکرار عمل، فراگيري، عقلايي بودن، الزام‌آور بودن و نيک بودن عمل تشکيل مي‌شود؛ و از مبادي اوليه‌اي مانند فطرت، خرد، مصالح و نيازهاي اجتماعي، اميال و عواطف، اوامر پيامبران و قوانين دولت‌ها نشأت مي‌گيرد. سيره عقلا به اعتبارات مختلف قابل تقسيم است، و با پديده عرف، عادت و سيره متشرعه متفاوت است. سيره عقلا در متون فقهي شيعه به‌عنوان يکي از مدارک احکام شناخته شده، و تحقيق در آثار دوره‌هاي گوناگون فقه شيعه نشان مي‌دهد که بسياري از قواعد فقهي، و همچنين احکام فرعي فقهي، در پرتو تمسک به سيره عقلا به ظهور رسيده است. با وجود اين، آن‌چه به‌طور جدي نيازمند توجيه است، اساس و پايه‌اي است که سيره عقلا، حجيت و اعتبار خود را از آن مي‌گيرد؛ زيرا منبع تشريع در اسلام، وحي و اراده خداوند است، و مدارک و ادله احکام منحصر در کتاب، سنت، عقل و اجماع است. به‌همين دليل، درون جريان فقهي اصولي شيعه، سه ديدگاه حجيت ذاتي، عقلي و امضايي، پديد آمد؛ سيره عقلا در ديدگاه حجيت ذاتي، داراي منشأ فطري؛ در ديدگاه حجيت عقلي، داراي منشأ عقلي؛ و در ديدگاه حجيت امضايي، داراي مبادي گوناگون است که چه‌بسا با مذاق شارع ناسازگار باشد. طبق ديدگاه سوم، که ديدگاه حق است، تنها راه اعتماد به سيره عقلا در حوزه شريعت، امضاي شارع است، و استناد فقيهان به سيره عقلا در بسياري از قواعد و فروعات فقهي، و سپس تعليل اعتبار سيره عقلا در کلام آنان به امضاي شارع، مؤيد همين ادعاست.

‫عقلي بودن، يکي از خصوصيات مهم مذهب تشيع است. اين پژوهش در چهار فصل، به تأثير عصر امام رضا عليه السلام و شخصيت ايشان در عقلانيت ديني و تفکر عقلاني در اين عصر پرداخته است. نويسنده پس از مفاهيم و کليات، به فرقههاي مخالف و موافق عقلانيت در عصر امام رضا عليه السلام پرداخته است. در سير تحولات عقلگرايي در جهان اسلام، سه جريان موازي وجود داشت: 1. جريان نصگرايي که هرگونه رهيافت عقل را در گزارههاي ديني مردود ميدانست؛ 2. جريان عقلگرايي افراطي که عقل را معيار صحت همه گزارههاي ديني ميدانست؛ 3. جريان عقلگرايي معتدل که عقل را در محدوده معين، حجت ميدانست. جريان معتدل، مربوط به مذهب اماميه است. عصر امام رضا عليه السلام از چند ويژگي برخوردار بود که عبارتاند از: آزادي بيان، امنيت نسبي، عدم تعصبات قومي و ملي و ملاک بودن علم و تخصص محوري، و تساهل و تسامح خلفا که باعث شد مباحث عقلي و کلامي رونق گيرد. امام رضا عليه السلام در چنين فضايي، در جهت تفکر عقلاني ناب اسلامي، بسيار تأثيرگذار بودند. آن حضرت جايگاه عقل در اسلام و ديدگاه اسلام را در اين زمينه تبيين نمودند و موضوعات مختلفي را در جهت ارتقاي مباحث کلامي- عقلي با فرق و اديان مختلف به منظور روشنگري اذهان عمومي که به نوعي دعوت به قرآن و عترت بود، بيان نمودند. تلاش ديگر آن حضرت، براي آشتي دادن ميان عقلگرايي و دين و بهره برداري از عقل در مسائل ديني بود که بيانات امام عليه السلام به نحوي ردّ بررويکرد افراطي و تفريطي نسبت به عقل درآموزههاي ديني بود. امام رضا عليه السلام با بهره گيري از فضاي موجود، تأثيرگذارترين فرد در جهت احياي تفکر عقلاني بودند و پايه هاي بنا شده اسلام را جهت دادند. با اين وجود، در کتب تاريخي اهل سنت، نقش آن حضرت در اين جهت کم رنگ نشان داده شده و يا از آن امام همام، يادي نشده است.

‫در اين پاياننامه كه در آن عدم تحريف قرآن به اثبات رسيده، نخست دلائل عدم تحريف قرآن، مانند اجماع علماى اسلامى بر عدم تحريف قرآن و حفظ و كتابت قرآن در عهد رسول خدا (ص) بيان شده، سپس به شبهات قائلان به تحريف قرآن پاسخ داده شدهاست.