جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

‫برخي از تفاسير مبتني بر اين باور به انجام رسيده است که قرآن داراي باطن عميق و لطايف دقيق است و مفسر بايد با توجه به ظاهر آيه، در اعماق بيکران باطن غوطه ور شود و از اشارات آن فيض برد. اين نوع از تفسير را تفسير اشاري، صوفي، عرفاني و رمزي نامند. اين پژوهش در شش فصل، به بررسي اينگونه از تفسير، از منظر آيات و روايات پرداخته است. بعضي از مفسران اين روش تفسيري را جايز نميدانند و تفسير به رأي ميخوانند و عدهاي آن را صحيح مي دانند. عمده ترين اشکال مخالفان، قانونمند نبودن اين روش تفسيري است. علما براي روش تفسيري اشاري، ضوابط خاصي را ذکر کردهاند. با ذکر ادله مخالفان و پاسخ آنها، حجيت اين روش به اثبات رسيده و اين شيوه، يکي از روشهاي تفسيري پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم و ائمه? به شمار ميآيد. تفسير اشاري مبتني بر کشف و شهود است؛ يعني عارف پس از آنکه خود را عاري از حب دنيا کرد و قلب خود را از عالم کثرت و ظلمت منصرف کرد و خود را به جميع اخلاق نيک آراست، حق تعالي در قلب او تجلي ميکند و با تجلي حق، پردههاي جهل کنار ميرود و از متون الهي، اشاراتي را مي فهمد که ديگران نميفهمند. اين مرحله از کشف و شهود، مورد نزاع و انکار علما نيست و ادلهاي از کتاب و سنت و اقوال علما بر آن قائم است. شکوفايي معارف و لطايف قرآني در پرتو اين روش، بسيار عميقتر ازمباحث اعتقادي و اخلاقي مطرح شده در ديگر روشهاست. ولي دزدان اين طريقت بسيارند که اصطلاحات عرفا و اهل تصوف را دزديده و به آن، آب و تاب داده و بازار خويش را گرم کردهاند. برخي از کتب تفسيري اشاري و اهل عرفان عبارتاند از: تفسير تستري، حقايق التفسير سلمي، لطائف الاشارات قشيري،کشف الاسرار، تفسير ابن عربي، غرائب القرآن نيشابوري و روح المعاني آلوسي بغدادي.

‫چکيده : نوشتار حاضر، ديدگاه‌هاي مختلف درباره قبول يا رد تأويل قرآن، شرايط تأويل، معيارهاي تأويل، نقش اهل بيت( در تأويل قرآن و ديدگاه مفسران و عارفان شيعه و مکتب‌هاي کلامي اهل سنت را در اين زمينه بيان مي‌کند. نويسنده در پنج فصل ابعاد گوناگون تأويل را تشريح کرده است. فصل اول به تعريف تأويل در لغت و اصطلاح، قرآن، سنت و اصطلاح مفسرين قرآن اختصاص دارد. تفاوت تأويل و تفسير، اقسام تأويل به لحاظ ملائمت و عدم ملائمت با نفس، به لحاظ حمل يا عدم حمل بر ظاهر، به لحاظ وضوع و عدم وضوح، بيان و عدم بيان، مطابقت و عدم مطابقت با واقع و باطل يا حق بودن آن و رابطه راسخون در علم(ائمه) با تأويل، از ديگر مباحث فصل اول محسوب مي‌شود. در فصل دوم ديدگاه‌ها و مکتب‌هاي تفسيري و فکري شيعه اماميه، اشاعره، معتزله، مکتب‌هاي فلسفي، متصوفه و عارفان درباره معاني تأويل و جواز يا عدم جواز آن مطرح شده است. در فصل سوم به تشريح ادله قائلين و مخالفان تأويل، مانند فخررازي از مفسران اهل سنت و برخي موافقان تأويل از مفسران شيعه و دليل‌هاي عقلي و نقلي آنان مبني بر مشروعيت و جواز تأويل مي‌پردازد و ابزار تأويل قرآن را ارائه مي‌دهد. فصل چهارم به رابطه بين مجاز و مسأله تأويل، فرق نداشتن تأويل و مجاز و تفاوت ميان آن‌ها و اختلاف نظر مفسران در اين زمينه اختصاص دارد و نويسنده حدود تأويل و ارتباط آن با کميت و کيفيت تفسير قرآن، رابطه ميان حروف مقطعه و تأويل را بررسيده و ديدگاه‌هاي برخي مفسران مشهور در اين موضوع را منعکس مي‌سازد. در فصل پنجم نمونه‌هايي از تأويلات باطل و قريب به صحت صورت گرفته از آيات قرآن، اقوال مفسران در تأويل پاره‌اي از آيات مشکل، مانند آيات مربوط به خلقت انسان، مفهوم و مصداق صراط مستقيم و همچنين بعضي تأويلات صورت گرفته توسط اهل بيت( نقل شده است.