جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

وقتی سخن از زبان متن در میان باشد، نظر زبان شناسان و منتقدان ادبی، بیشتر به وجه نوشتاری معطوف است، وجهی که در تقابل خود، وجه گفتاری را به یاد می آورد. تقابلی که از زمان پدیدآمدن خط تاکنون، در نظر پژوهش گران زبانی بوده است. پس از توجه و اهمیتی که فردینان دوسوسور به نمود برجسته گفتار بخشید و نوشتار را شکل ناقص گفتار به شمار آورد، زبان شناسان هر جا از تقابل نمودهای زبانی سخن گفتند، بیش تر به همین زبان نوشتار و گفتار بسنده کردند؛ در حالی که نیک می دانستند، زبان نمودهای کم رنگ تری نیز دارد؛ البته زبان شناسان و جامعه شناسان و حتی روان شناسان در غرب، به برخی از وجوه نمودهای دیگر که بار انتقال پیام را به دوش دارد، اشاراتی کرده و مقالات و کتاب هایی نوشته اند؛ اما آن چه در این مقاله، با عنوان «نمود ایما» یا «زبان ایما» خوانده شده، نه از شمار آن اشارات و کنایاتی است که به عنوان «غیر کلامی»، مطرح است و نه آن که به عنوان «زبان بدن» از آن یاد می کنند؛ بل که نمود دیگری است که به نظر نگارنده تا کنون مورد توجه ویژه ی دانش مندان قرار نگرفته است. نمودی که به هر حال تاب و توان انتقال مبلغی از معانی و احساس را در خود دارد و در ارتباطات روزمره ی مردم و در همه ی زبان ها، نقش به سزایی را بازی می کند. آن چه در این مقاله مورد ارزیابی و تحلیل قرار گرفته، پس از بیان مقدمه ای لازم، اهتمام در برجسته ساختن همین نمود ایمایی زبان در متن مقالات شمس تبریزی بوده است. بدین لحاظ ما خود را موظف دیدیم تا حد نیاز فضای این نوشته، به پی جویی رد پای چنین نمودی در متون دیگر نیز بپردازیم؛ اما به سبب محدود بودن فرصتی که در اختیار این مقال است و نیز نبودن سابقه پژوهش در این خصوص، مبحث چون و چرایی فلسفی و روان شناختی دخالت برجسته این نمود در وجه نوشتاری، هم چنان ناتمام مانده است.

فردوسی در شاهنامه، فلسفه و فلاسفه را نکوهش می کند.آیا او با تفکر و تعقل مخالف بوده است؟ از شاهنامه چنین چیزی برنمی آید. او از مخاطبین خود می خواهد در پناه خرد زندگی کنند. پس نمی تواند با تفکر و تعقل مخالف باشد. آیا فلاسفه گروهی منسجم با عقایدی مشترکند؟ زمانه فردوسی چنین چیزی را تایید نمی کند. پس فردوسی در نکوهش فلاسفه کدام گروه از آنها را در نظر داشته است. حکیم طوس از فلاسفه غیر الهی که منکر مبدا و معاد بوده اند و نیز فلاسفه ای که با اتکا به خرد بشری از دیگر منابع معرفتی استغنا می جستند، بیزاری می جوید. فردوسی دربرابر کلمه فلسفه از کلمه حکمت استفاده می کند در تلقی فردوسی، فلسفه و حکمت مترادف نیستند، بلکه در تقابل با هم قرار دارند.

باتوجه به اینکه جذابیت آثار هنری ناشی از کیفیت ساختاری آنهاست و این ساختار اثر است که میتواند با نوع کارکرد خود چه زبانی، چه بیانی و زیباشناختی در میان دیگر آثار ادبی به برجستگی رسیده و به عنوان یک اثر ادبی در جامعه مطرح شود، در این میان قصد داریم شعر خاقانی، این شاعر بی بدیل ادب فارسی را بدلیل نوع کارکرد زبانی و بیانی اش و با در نظر گرفتن همسوئی شعر و نظم در کلام او از جنبه های مختلف زبانی، بیانی، زیبائی شناختی و آشنایی زدایی مورد تحلیل و بررسی قرار دهیم.شگردهای زبان شاعرانه، مجازهای بیان شاعرانه، کاربردهای خاص دستوری و نحوی، ترکیب های معنایی جدید، نوآوری واژگانی و اینکه در شعر خود زبان اهمیت دارد و هدف خلاقیت و آفرینش کلامی است مواردی هستند که اهمیت بحث را بیش از پیش مشخص می کنند.

با توجه به اینکه جذابیت آثار هنری اغلب ناشی از کیفیت ساختاری آثار است و این ساختار اثر است که می تواند با نوع کارکرد خود چه زبانی و چه بیانی و زیباشناختی در میان دیگر آثار ادبی به برجستگی رسیده و به عنوان یک اثر ادبی در میان یک ملت مطرح شود؛ در این میان شعر نظامی به دلیل نوع کارکرد زبانی و بیانی و با در نظر گرفتن این مساله که بسیاری از زیباییها و جذابیت های آثار نظامی به شکل و فرم آنها مربوط می شود و شعر و نظم در کلام نظامی در همسویی کامل قرار دارند، ما را بر آن داشت تا شعر این شاعر بی بدیل ادب فارسی را از جنبه های مختلف زبانی، بیانی، و زیبا شناختی و آشنازدایی مورد تحلیل و بررسی قرار دهیم و نمونه هایی از موارد ساختارگرایی در اشعار نظامی (خسرو و شیرین و لیلی و مجنون) را بررسی کنیم، باشد که در معرفی این شاعر زبان دان و مسلط به امور زبانی، موثر و مفید واقع شود.در تحلیل حاضر، شعر نظامی از ابعاد مختلف مورد بررسی قرار گرفته است که به شرح زیر می باشد:الف) از لحاظ واژگانی (واژه گزینی، بازی با واژه، تناسب و تقابل واژگانی)ب) توان واژگانی (در سه مقوله جناس، سجع، تکرار و انواع آنها)ج) توازن نحوی (در دو محور همنشین سازی نقشی و جانشینی سازی نقشی)د) توازن آوایی (توازن واجی، هجایی و بالاتر)ر) برجسته سازی (در دو بخش قاعده کاهی (هنجارگریزی) و قاعده افزایی (وزن، قافیه و ردیف))

یکی از راه های حفظ و انتشار اشعار در گذشته روایت راویان بوده است. معنای لغوی روایت در عربی حمل آب بوده و سپس در مفهومی مجازی به نقل شعر و خبر نیز اطلاق شده است. در زبان فارسی شاعران با آوازی خوش اشعارخود را می خواندند و یا برای خود راوی یا راویانی بر می گزیدند با حافظه ای قوی تا اشعار آنان را با آواز بخواند. این راویان ویژگی هایی داشتند. در این نوشتار این ویژگی ها از لابه لای سروده های شاعران استخراج و تحلیل شده است.

این مقاله به بررسی موضوع به وجود آمدن گرایش در رشته زبان و ادبیات فارسی می پردازد. نویسنده به لزوم وجود گرایش برای رشته زبان و ادبیات فارسی معتقد است و پس از ذکر دلایل خود، دلایل مخالفین را نقد می کند. در پایان نویسنده به ملاحظات خود درباره چگونگی نوشتن گرایش اشاره می کند.

معانی و کاربردهای مختلف «را» در کتب و مقالات دستوری، محل بحث ها و مناقشات گوناگونی بوده است. گروهی از دستورنویسان آن را حرف نشانه و نقش نما شمرده اند و برخی آن را حرف اضافه دانسته اند. در کتب سنتی دستور نیز معانی چندی برای «را» ذکر کرده اند؛ از جمله اختصاص، استعانت، تعلیل، توضیح، موافقت، مطابقت. در این مقاله، هفت نوع کاربرد مختلف «را» بازشناخته شده است: «را» به عنوان نشانه مفعول صریح و غیرصریح؛ «را» به عنوان نشانه حرف اضافه؛ «را» به عنوان نشانه کسره اضافه؛ «را»ی فک و فصل اضافه؛ «را»ی زاید و تاکید؛ «را» با نهاد؛ «را» با افعال مجهول. در مقاله درباره هر یک از این کاربردها، آرا و دیدگاه های دستورنویسان مختلف مرور شده و با ارجاع به برخی متون زبان و ادب فارسی، شواهد جدید و نکات تازه ای امکان عرضه یافته است.

شناخت و بررسی دقیق هر نوشته ای، مستلزم نوع شناسی آن اثر و قرار دادن آن در رده یک نوع ادبی است. در واقع بررسی یک متن، بدون نوع شناسی و رده بندی آن، امکان پذیر نیست، چراکه هر نوع ادبی، بر اساس ویژگی ها و قواعد خاص خود شناخته می شود.این نوشته، تلاشی است در جهت نوع شناسی چهار داستان «سندبادنامه»، «بختیارنامه»، «حسین کرد شبستری» و «ملک جمشید، طلسم آصف و طلسم حمام بلور». به این منظور به نظریه های روایت شناسان ساختارگرا و به ویژه نظریه روایتی تودوروف و آرا وی درباره «روایت های اسطوره ای» توجه شده است.بر اساس نظریه «تودوروف» مهمترین ویژگی های این نوع روایت ها عبارت اند از: اصل علیت بی واسطه، تاکید بر کنش شخصیت های داستان، بی زمانی و فقدان روان شناسی، این نوشته، با ذکر شواهدی از داستان های مورد بررسی و تطبیق آنها با ویژگی های روایت های اسطوره ای، نشان می دهد که علی رغم تفاوت هایی که از لحاظ مضمون، ساختار کلی و ویژگی های زبانی میان داستان ها دیده می شود و با وجود این که هر یک از داستان ها به دوره های متفاوت تاریخی تعلق دارند، می توان هر چهار داستان را در رده روایتهای اسطوره ای جای داد. نوع شناسی این روایت ها و قرار دادن آنها در رده یک نوع ادبی، می تواند مقدمه ای برای بررسی های بعدی این آثار و داستان های شبیه به آنها باشد.

از آنجا که در هر کشوری میان اوضاع سیاسی و اجتماعی با هنر و ادبیات، رابطه ای دوسویه و مبنی بر تاثیر و تاثر متقابل برقرار است، در پژوهش حاضر نخست به صورت مختصر درباره کشور افغانستان و اوضاع تاریخی و سیاسی این سرزمین از گذشته تا امروز سخن گفته ایم و سپس تاثیر عوامل سیاسی و تاریخی بر فرهنگ و هنر و به ویژه ادبیات این کشور را بیان نموده ایم، آنگاه به شرح اهمیت موضوع پژوهش، اهداف و کاربردها، پرسش ها، فرضیه ها، جامعه آماری و ملاک گزینش شاعران پرداخته ایم و پس ار توضیح دادن شیوه تحقیق که از نوع تحلیل محتوا می باشد، عناصر اصلی ادبیات مقاومت یعنی جنگ، مقاومت و صلح را در شعر چهارده شاعر افغانستانی معاصر، با ذکر نمونه هایی، تحلیل و بررسی کرده ایم و با استفاده از دو جدول، بسامد کاربرد هر یک از درون مایه ها را در در شعر معاصر این سرزمین و آثار تک تک شاعران، نشان داده ایم. در پایان پژوهش بدین نتیجه دست یافته ایم که با توجه به آشفتگی اوضاع سیاسی و اجتماعی افغانستان، بسامد حضور درون مایه «جنگ» و پس از آن، «مقاومت» در شعر شاعران، بسیار زیاد و کاربرد مضون «آشتی» در کلام آنها بسیار ناچیز است و سخن سرایان افغانستانی چه در داخل این کشور و چه خارج از آن، اعتلای فرهنگ و ادب، و پرداختن به اوضاع سیاسی و اجتماعی وطن شان را وجهه همت خویش قرار داده اند.

ژیل فوکونیه و مارک ترنر، موضوع استعاره مفهومی را موردی خاص از یک عرصه عام تر و وسیع تر دانسته اند؛ این عرصه وسیع تر، تحلیل ساز کار دستگاه ذهن به وقت مواجهه با دامنه های مفهومی است. ایشان برای توصیف این فرایند، از اصطلاح «فضای ذهنی» یا «مفهومی» استفاده می کنند. آنان معتقدند که برای درک بسیاری از پیچیدگی های اندیشه آدمی، الگوی یک یا دو دامنه ای کفایت نمی کند، بلکه باید در تشریح اندیشه تصویری انسان، یک الگوی شبکه ای (یا چندین فضایی) فراهم آورد. یک الگوی شبکه ای، از فضاهای ورودی و فضای ادغام شده و فضای فراگیر تشکیل می شود. در این مقاله، هدف آن است که نشان دهیم چگونه این الگو می تواند تحلیل استعاره مفهومی را دقت بخشد و خواننده را در تحلیل عناصر خیال شعری یاری رساند. همچنین بررسی خواهیم کرد که الگوی شبکه ای برای تحلیل استعاره های مفهومی فارسی، خاصه در شعر، تا چه انداره کارآمد است.