جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قرآن کریم شامل مفاهیم عظیمی می باشد و فهم بشر از آنها دارای مراتب است؛ اما خود مفاهیم، نسبی نیستند. با این همه، گاه مفاهیم عظیم قرآنی به عمد یا غیر عمد تا حد ابتدایی خود، خفیف شمرده شده و سطحی ترجمه می شوند؛ درحالی که بی توجهی به درجات معنای واژه در قرآن کریم، برخی مباحث اعتقادی مستخرج از آیات قرآن را دست خوش خطر جدی می سازد. از این رو، نیاز است تا برخی معانی در هم تنیده واژه های اعتقادی قرآن، بازنگری و در طبقات مختلف معنایی چیده شوند. این نوشتار برآنست نمونه ای از این آسیب ها را با تکیه بر واژه «وحی»، مورد بررسی قرار دهد و با طرح روش «درجات معنا»، پیامدهای مثبت آن را ارزیابی کند. «درجات معنا» نشان می دهد که وجوه معنای وحی ـ وحی و الهام ـ در حقیقت درجات آن به شمار می روند. این جستجوی جایگاه حقیقی و رتبه بندی معنای واژه از درون قرآن و روایات، می تواند از منظری نو به معنای واژه های قرآنی بنگرد.

بصیرت امری فراتر از رویت ظاهری است و آن عبارت است از ادراک حقایق و رویت اشیاء آن گونه که هستند. بصیرت در واقع، به ادراکات قلبی حاکی از حقیقت و قوه تمییز حق از باطل اطلاق می شود. این امر از طریق عبرت آموزی از براهین و حجت های آشکار الهی و نیز تدبر و تفکر در آن ها به وقوع می پیوندد.در این مقاله، مولفه های معنایی بصیرت با رویکرد هم نشینی و جانشینی، در نهج البلاغه بررسی شده است. بصیرت در این کتاب با واژه هایی همچون اعتبار، تقوی، زهد، عشق، امانی و آرزوها، هم نشین شده و با واژه های لب، توسم، امام و پیشوا و قلب سلیم، رابطه جانشینی دارد. بر مبنای آموزه های نهج البلاغه، فرد صاحب بصیرت آخرت گراست و تمام حرکات و سکنات خود را سنجیده و بر اساس علم، انجام می دهد و با روشن شدن حق، تغییر موضع می دهد و در جبهه حق قرار می گیرد.

ارتباطات انسانی در قرآن بر مبنای دو بافت تاثیرگذار شخصی و موقعیتی شکل می گیرند. بافت موقعیتی با در نظر گرفتن جنسیت، نقش و پایگاه، فرهنگ، محیط و زمان- و بافت شخصی- با لحاظ شخصیت، انگیزه ها، ویژگی ها و نگرش های شخصی مخاطب- در کیفیت رابطه افراد، دارای تاثیر هستند. میزان تاثیر این دو بافت بسته به عناصر و اجزای ارتباط است. ازاین رو، در برخی از ارتباط ها، بافت شخصی و در برخی دیگر، بافت موقعیتی اهمیت بیشتری می یابند.بهره گیری از بافت های موقعیتی و شخصی در راستای شکل گیری ارتباط موفقی است که در آن، انتقال پیام از سوی فرستنده، به شکلی صحیح و کامل انجام می پذیرد و بیشترین اثر را در مخاطب برجای می گذارد.این مقاله با بهره گیری از آراء روان شناسان اجتماعی در زمینه ارتباط، به تبیین خصوصیات انسانی و عوامل موقعیتی - وضعیتی موثر در ارتباطات میان فردی از دیدگاه آموزه های قرآنی می پردازد.

به رغم نظر مشهور مبنی بر مکی بودن سوره مبارکه اعلی و یکپارچگی مضمونی آن، گروهی با استناد به روایات، قائل به تفکیک نزولی این سوره هستند و معتقدند بخشی از آن پیش از هجرت و بخشی پس از هجرت نازل شده است و گروهی نیز با فرض مکی بودن همه سوره، به تاخیر تشریع حکم آیاتی از آن، در مدینه باور دارند.در این پژوهش برآنیم تا با بررسی اقوال صاحبنظران و رهگیری روایات مورد استناد در منابع شیعه و اهل سنت و مطالعه سندی و فقه الحدیثی آن ها، مکی یا مدنی بودن تمام یا بخشی از سوره اعلی و نیز امکان تاخیر در تشریع حکم آیاتی از آن را روشن کنیم و مستنداتی بر نظر مختار ـ یعنی مکی بودن تمام سوره اعلی ـ ارائه نماییم.

وحدت موضوعی و به دنبال آن، تناسب و ارتباط میان آیات و سوره های قرآن کریم از جمله مباحثی است که در سالهای اخیر، توجه قرآن پژوهان را به خود جلب کرده است. یکی از مفسرانی که در بحث های تفسیری خویش، این نظریه را با نگاه ویژه ای دنبال کرده، سعید حوی، مولف کتاب «الاساس فی التفسیر» است. وی در جانبداری از نظریه وحدت موضوعی قرآن، معتقد به یگانگی مفهومی تمام سوره ها در مجموع سوره بقره است. در این مقاله، پس از باز نمودن روش حوی در تفسیرش، سوره احزاب از این تفسیر مورد تحلیل و بررسی قرار می گیرد؛ از آن جهت که شیوه وی در تفسیر این سوره، با تفسیر دیگر سور تفاوت دارد و هم زمان، میان چهار سوره (بقره، احزاب، نساء و مائده) ارتباط برقرار کرده است. هدف این پژوهش بررسی روابط میان سور مذکور و تاثیر روش مفسر فوق الذکر در فهم و تفسیر قرآن است. از جمله نتایج این پژوهش پی بردن به فقدان معیاری مطمئن و فراگیر از جانب این مفسر برای تفسیر تمام قرآن و اعمال سلیقه و رای شخصی او در بیان ارتباط آیات و سور است.

از نخستین دوران تدوین تفاسیر، تفسیرهای گوناگونی از قرآن کریم با رویکردهای متفاوت شکل گرفته اند. در این میان، تفسیر باطنی و جریان باطنیه که بر ابعاد درونی و باطنی وحی الهی تاکید داشته اند و گاه ابعاد ظاهری آن ها را نادیده می گرفتند، قابل تامل است. یکی از ویژگی های مهم قرآن که در منابع روایی امامیه و اهل سنت نیز بر آن، تاکید شده مقوله «ظهر و بطن» است؛ بدین معنا که افزون بر معنای ظاهری و لغوی واژگان، معنای ژرف و پنهان تری نیز در عبارات وحی نهفته است که فهم آن ها نیاز به شناخت خاص و اتخاذ ملاک های ویژه ای دارد.این نوشتار ضمن نگاهی گذرا به موضوع باطن در قرآن و چیستی آن براساس شواهد نقلی و نشان دادن دیدگاه های عمده در خصوص جایگاه معانی باطنی آیات و رابطه آن با معانی ظاهری، درصدد است به تحلیل و ارزیابی آن ها بپردازد و در نهایت، به این نتیجه رسیده است که دیدگاه صحیح، دیدگاهی است که معانی باطنی و معانی ظاهری را از حیث اهمیت و اعتبار، همسان یکدیگر بداند.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (pdf) مراجعه فرمایید.

آیه شریفه: ?و ما نتنزل إلا بامر ربک له ما بین ایدینا و ما خلفنا و ما بین ذلک و ما کان ربک نسیا? (مریم:19/64) و آیه پس از آن، از یک سو -بظاهر- سخن و کلام فرشتگان به حساب می آید و از دیگر سو، از هم پیوندی معنایی با آیات قبل و بعد از خود، برخوردار نیست. همین امر بستر طرح دیدگاه های متنوع و متفاوتی را پیرامون آن فراهم آورده است. در این پژوهش، تحلیل و نقد همه این دیدگاه ها برای دستیابی به نتیجه ای صائب، سوگیری شده است. بر اساس این پژوهش، نزول مستقل این دو آیه، مردود و با معترضه دانستن آنها، سایر دیدگاه های مطروحه درباره تناسب معنایی میان آن دو با آیات پیرامونی، صرفا، ذوقی و اجتهادی دانسته شده است.

تمام گزاره های قرآن کریم دارای مفهومی هدف دار هستند. این گزاره ها در موضوع های مختلف، دارای نظم هستند و با یک دیگر ارتباط دارند؛ به گونه ای که می توانند علاوه بر رسیدن به اهداف خود، طرحی جامع را برای گرایش روحی به اهل بیت (ع) با هم پوشانی، پی ریزی کنند. آشکار و بدیهی بودن آینده برای خداوند ارائه طرحی جامع در قرآن کریم با هدف گرایش به اهل بیت (ع) را تقویت می کند. الگوی راهبردی طراحی شده برخی آیات، منظومه وار اما به صورت تلویحی و غیر صریح، به چینش اعداد و ارقام اسم ها و چینش مفهومی و لفظی گزارش ها و مقایسه کردن آنها می پردازد. در قسمتی از این الگوی راهبردی هماهنگ و ضمنی آیات، هرمی را در چهار طبقه از صفات پیامبران و اسماء حسنای الهی می بینیم. پیامبر اکرم (ص) و به تبع آن اهل بیت (ع) با اختصاص برخی صفات و اسمای حسنای الهی از جمله «رحمت» و «رحیمیت»، نسبت به سایر پیامبران الهی در جایگاهی ویژه در راس این هرم قرار می گیرند. با توجه به این نکات، این پژوهش در مقام پاسخ به این سوال است که: قرآن کریم به وسیله الگوی منظم ساختاری خود، چگونه راهبردی را برای ایجاد گرایش به پیامبر اکرم (ص) و اهل بیت (ع) به کار می گیرد؟

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (pdf) مراجعه فرمایید.