جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مقاله حاضر به بررسی تغییرات الگوی سنی نسبت های جنسی در سرشماری های مختلف کشور پرداخته است. به این منظور ضمن تجزیه عوامل موثر بر نسبت های جنسی ایران با استفاده از روش دیویس، به بررسی الگوی سنی تغییرات این نسبت طی دوره زمانی 1345 تا 1385 و همچنین مقایسه این الگو در ایران و سایر مناطق جهان پرداخته است.تجزیه نسبت ها به روش دیویس نشان می دهد که روند مورد انتظار تغییرات الگوی سنی نسبت جنسی، بر اساس جداول عمر کول و دمنی (مدل غرب) با الگوی مشاهده شده این نسبت ها در ایران، فاقد هماهنگی مطلوب است. همچنین نتایج تحقیق، حاکی از بالا رفتن نسبت جنسی در سنین بالاتر از 60 سال است که روندی مغایر وضعیت اروپا، امریکای شمای، امریکای لاتین و افریقاست، زیرا در تمام این مناطق نسبت ها با بالا رفتن سن و اثر تجمعی مرگ و میر فزون تر مردان، روندی نزولی می یابند. هماهنگی الگوی سنی نسبت جنسی ایران با روند متناظر در کشورهای جنوب آسیا، دال بر تاثیرات مشابه عوامل فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی است که به نوبه خود رژیم جمعیت شناختی معینی را رقم زده است که درک ویژگی های آن مستلزم شناخت و توجه نسبت به متغیرهای فرهنگی در کنار سایر مولفه هاست.

ساختار سنی یکی از پویاترین خصوصیات جمعیتی است که با عوامل اصلی رشد جمعیت تعاملی قوی دارد. در این تعامل، عوامل اصلی رشد از یک سو تعیین کننده ساختار سنی و از سوی دیگر، تحت تاثیر آن هستند. گشتاور رشد جمعیت پدیده ای برآمده از این تعامل و حاصل فرزندآوری نسل های گذشته است که امواج متعاقب آن و سیاست هایی که در مقابل آن اتخاذ می شود می تواند فرزندآوری نسل های بعدی و در نتیجه جانشینی جمعیت را تحت تاثیر قرار دهد. هدف این مقاله ارایه این بحث در مورد ایران است. برای انجام این تحقیق، علاوه بر داده های سرشماری های 1355 تا 1385 و انجام شبیه سازی تحولات آینده با فرض باروری سطح جانشینی، از نتایج نسخه 2006 پیش بینی های «چشم انداز جمعیت دنیا» نیز استفاده شده است. نتایج به طور خلاصه نشان می دهد که در سناریوی کاهش باروری به سطح جانشینی، همان طور که پرستون (1986) شرح داده است، رشد جمعیت سنین زیر سن T، یا میانگین سن فرزندآوری، متوقف خواهد شد و اندازه جمعیت اساسا در سنین بالای سن T افزایش می یابد، بنابراین، در واقع پی آمد مهم گشتاور، سالخوردگی جمعیت است و در نتیجه، کاهش بیشتر باروری، تنها سرعت سالخوردگی را افزایش خواهد داد.

این مقاله به مساله سقط جنین ارادی در ایران پرداخته است و با در نظر گرفتن آن به عنوان یک مساله آسیب شناختی و با استفاده از مطالعه ای پدیدارشناسانه، برای یافتن راه حل های مناسب در کاهش آثار سوء این نوع سقط جنین های تلاش تجربی و نظری می کند. این مقاله همچنین سعی دارد تا هنجارها و ارزش های اجتماعی و فرهنگی پنهان را در رابطه با سقط جنین های ارادی، کشف و تحلیل کند. برای انجام این مطالعه از تجربه زنانی که سقط جنین های ارادی انجام داده اند، استفاده می کنیم تا به ابعاد ناپیدای این مساله پرداخته شود و تجربه واقعی زنان از سقط جنین های ارادی نشان داده شود. داده های موردنیاز برای تحلیل این مساله از طریق روش کیفی و مصاحبه عمیق با 26 زن ساکن تهران، که تجربه سقط جنین ارادی داشته اند، به دست آمده است. نتایج مطالعه اگرچه قابل تعمیم نیست، بیانگر آن است که سقط جنین در جامعه ایران همچون گذشته تابو و ممنوع است و برخی از زنان هنگام مواجهه با حاملگی ناخواسته بدان مبادرت می ورزند. همچنین، به علت آن که این مساله یک امر غیرقانونی محسوب می شود، این گونه زنان معمولا به افراد غیرمتخصص رجوع می کنند و سلامت خود را به خطر می اندازند. آموزش های کارگاهی در خصوص قوانین مربوط به سقط جنین، یافتن ملاحظات قانونی که به این دسته از زنان فرجه قانونی بدهد و نیز بالابردن آگاهی زوجین در نحوه استفاده از وسایل پیشگیری از بارداری، می تواند ضمن حفظ سلامت زنان، در نهایت به کاهش سقط جنین های غیربهداشتی منجر شود. حاصل این مطالعه همچنین تدوین نظریه ترکیبی است که از این مطالعه پدیدارشناسی به دست آمده است.

یکی از شاخص های جهانی شدن، ظهور «جوامع چند فرهنگی» و «شهرهای جهانی» ناشی از مهاجرت های وسیع است. امروزه از هر 35 نفر سکته جهان یک نفر در سرزمین دیگری غیر از زادگاه مادری زندگی می کند، از این رو سازمان ملل متحد قرن حاضر را عصر بزرگ ترین جابه جایی انسانی در تاریخ تمدن بشری نامیده است. هر چند در مورد ایرانیان خارج از کشور آمار دقیقی وجود ندارد، اما منابع رسمی آن را 3 تا 5 میلیون نفر برآورد می کنند. بنابراین، مطالعه مسایل ایرانیان خارج از کشور توسط محققان داخلی علوم اجتماعی ضروری است، زیرا بیشتر تحقیقات داخلی بر سنجش تمایلات، عوامل موثر و انگیزه ها (مهاجران بالقوه) و عموما با تمرکز بر نخبگان بوده و کمتر مطالعه پسینی بر روی مهاجران خارج از کشور (مهاجران بالفعل) و مسایل اجتماعی آنها صورت گرفته است. تحقیق حاضر تلاشی است در این راستا و با استفاده از روش ترکیبی، برخی مسایل اجتماعی مهاجران ایرانی سوئد مانند: وضعیت اشتغال، ازدواج، طلاق، آموزش، دوره های مهاجرت و علل آن، رضایت از زندگی و نیز تصور از نگرش جامعه میزبان، میزان سازگاری، احساس خارجی بودن و سرانجام تمایل به بازگشت را مورد بررسی قرار داده است.

هدف این مقاله بررسی عوامل موثر بر گرایش زوجین به طلاق (مطالعه موردی شهرستان داراب) است. چارچوب نظری این پژوهش، ترکیبی از نظریه های جامعه شناسی خانواده و انحرافات اجتماعی است که از نظریه های مبادله، توسعه خانواده، نظام ها، نقش ها و نظریه شبکه ای در قسمت نظریه های جامعه شناسی خانواده و از نظریه های دورکیم و مرتن در قسمت انحرافات اجتماعی استفاده شده است. روش جمع آوری داده ها، پیمایشی است و از تکنیک پرسشنامه همراه با مصاحبه حضوری برای جمع آوری اطلاعات استفاده شده است. جامعه آماری تحقیق متشکل از 150 نفر 115) نفر زن و 35 نفر مرد) است که در شش ماهه دوم سال 1380 طلاق داده یا به دادگستری شهرستان مراجعه کرده و دادخواست طلاق داده بودند. تجزیه و تحلیل داده ها در دو سطح توصیفی و استنباطی انجام شد و مهم ترین نتایج به شرح ذیل است: در تحلیل رگرسیون چند متغیره، در معادله پیش بینی گرایش به طلاق زنان، متغیرهای مدت شناخت، اختلاف سن و مدت زندگی مشترک توانستند 64 درصد از واریانس متغیر وابسته را پیش بینی کنند و برای مردان، سه متغیر مدت شناخت، اختلاف سن و تعداد فرزندان توانستند 77 درصد از تغییرات را پیش بینی کنند.

رهیافت انتقادی سلامت جمعیت، یکی از رهیافت های بین رشته ای معاصر در حوزه های جمعیت شناسی، جامعه شناسی پزشکی و بهداشت است. این رهیافت ضمن نقد رویکردهای متعارف سلامت و بهداشت جمعیت ها، و نیز اتخاذ رهیافت انتقادی تلاش می کند به نقش و تاثیر عوامل قدرت، نابرابری اجتماعی و طردشدگی اجتماعی در سلامت جمعیت توجه کند. رهیافت انتقادی سلامت جمعیت، به عنوان یک رهیافت معاصر، عمیقا متاثر از آرای هابرماس و فوکو در تحلیل نقش نیروهای اقتصادی سیاسی در سلامت جمعیت بوده است.در این مقاله ابتدا به بررسی دیدگاه های متعارف مرتبط با سلامت جمعیت پرداخته شده است. سپس با ذکر برخی شواهد و مطالعات، به چرخش نظری و روشی معاصر به سوی رهیافت انتقادی سلامت جمعیت، ارتباط آن با طردشدگی اجتماعی، و نیز اصول و عناصر اساسی این رهیافت پرداخته شده است. در پایان و در بخشی مجزا، با استفاده از این رهیافت انتقادی، سلامت جمعیت زنان در کشور بررسی شده است.

این مقاله به منظور شناسایی و مقایسه انسان شناختی جمعیت عشایر و قبایل ایران و هند که همراه با سنت های کهن خود، همچنان نظام اجتماعی شان را حفظ کرده اند، تدوین شده است. یکی از اشکال سه گانه جامعه در جهان، جامعه قبایلی و عشایری است، که کشورهای ایران و هند از آن بهره مند هستند. تعریف نظام قبیله ای در نقاط مختلف جهان متفاوت است. در حالی که در جامعه قبایلی هند، گروهی از مردم را هم خویشاوند گویند که با بهره گیری از دو شیوه معیشت کشاورزی، در سطحی بسیار گسترده، و پرورش دام، در چند قبیله در سطحی بسیار محدود، زندگی می کنند و کاملا اسکان یافته اند، جامعه عشایری در ایران، متکی بر اقتصاد دامداران و از نظر شکل اسکان، کوچنده است. امروزه آمار جمعیتی قبایل هند به علت رشد و ازدیاد جمعیت آن کاملا در حال تغییر است و در هر دهه شاهد افزایش جمعیت آن هستیم. اما آمار جمعیتی ایالات و عشایر در ایران، حتی در دوره های میزان بالای موالید روبه کاهش بوده است. یکی از دلایل بسیار مهم روند کاهش جمعیت ایلات و عشایر ایران، به تعریف نظام عشایری از سوی سازمان ها و ارگان های دولتی بر می گردد که غالبا تنها عشایر کوچنده را در تعریف خود جای داده اند و ملاک های اسکان را مورد قبول خود قرار نمی دهند. امروزه جمعیت قبایل هند از جمعیت ایران بیشتر است. در حالی که جمعیت عشایر ایران به زیر یک میلیون نفر تقلیل یافته است.

در این مقاله تلاش شده روند تغییرات برخی از شاخص های عمده نظام مهاجرت بین منطقه ای (بین استانی) با استفاده از مدل مفهومی ساختار مکانی مهاجرت های داخلی و نظریه انتقال تحرکی زلینسکی طی دوره سی ساله (1355-1385) مورد بررسی قرار گیرد. پس از معرفی پنج بعد اساسی نظام مهاجرت های داخلی یعنی: شدت، اثر، پیوستگی، تمرکزگرایی و فاصله مهاجرتی، برخی از سنجه های مهم آنها محاسبه و روندهای کلی آنها طی سه دهه گذشته ترسیم و تحلیل شده است. یافته های این پژوهش نشان می دهد که طی سه دهه گذشته میزان ناخالص تجدید مهاجرت و نیز شاخص اثربخشی مهاجرت ها در بازتوزیع جمعیت کاهش اساسی داشته اند. از سوی دیگر در حالی که نظام مهاجرت بین منطقه ای از پیوستگی مهاجرتی بیشتری برخوردار شده، تمرکزگرایی در نظام مهاجرتی به شدت کاهش یافته است. به علاوه نوعی الگوی نسبتا پایدار از نظر شاخص های فاصله در نظام مهاجرتی مشاهده شد. تغییرات مولفه هایی چون نابرابری های درآمدی بین منطقه ای و درون منطقه ای، افزایش امکانات ارتباطات بین منطقه ای و نیز حجم و رشد جمعیت مناطق در شکل دهی به تغییرات نظام مهاجرتی نقش اساسی و مهمی داشته اند. هم چنین روند تغییرات نظام مهاجرت بین منطقه ای با قضایای مفهومی و فرضیات نظریه انتقال تحرک زلینسکی تطابق و سازگاری دارد.

پرسش اصلی این پژوهش این است که آیا نمادپردازی و پدیده های فرهنگی در شکل گیری ساختار و شکل بعضی از شهرهای دوران باستان در ایران نقش داشته است؟ هدف از بررسی این پرسش این است که رابطه بین برخی از اسطوره ها و متون آیینی مربوط به شهر و شهرنشینی با طراحی شهری در دوران باستان در ایران آشکار شود. در این پژوهش از روش تاریخی – تفسیری استفاده شده و رابطه بین متغیرهای تحقیق یعنی اندیشه ها، نمادها و اسطوره ها با ساختار و شکل شهر بررسی شده است. هم چنین از یک سو، بعضی از متون کهن، تاریخی و دینی و از سوی دیگر برخی آثار و توصیف های بر جای ماده از چند شهر باستانی مورد مطالعه واقع شده است. مهم ترین اسطوره مربوط به شهر آرمانی باستانی، اسطوره ورجمکرد است که متن آن، موضوع اصلی تحقیق را شکل داده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که شکل مربع و شکل دایره به دلایل چندی در مورد بعضی از شهرهای از پیش طراحی شده، مورد استفاده قرار می گرفته است. عدد چهار یکی از اعداد بسیار مقدس در بسیاری از فرهنگ های کهن و به ویژه در ایران بود. بازتاب عدد چهار در طراحی شهری تنها به صورت کاربرد شکل مربع نبوده است، بلکه چه در مورد شهرهای مربع شکل و چه درباره شهرهای دایره ای شکل، به طور معمول از دو راه اصلی متقاطع به عنوان شبکه اصلی ارتباطات شهری استفاده می شد که امتداد آنها تا حصار شهر موجب شکل گیری چهار دروازه اصلی می شد. عدد سه نیز از اعداد مقدس است که در بسیاری از تمدن های کهن مورد توجه بوده است، در ایران باستان نیز این عدد بسیار مقدس بود و به صورت نمادین در بسیاری از پدیده های فرهنگی و تمدنی و همچنین در عرصه طراحی شهری مورد استفاده قرار می گرفت. این عدد در بسیاری از نشانه ها، نمادها و آداب آیین زردشتی مورد بهره برداری قرار گرفته است. شهرهای طراحی شده و برخی از شهرهای ارگانیک نیز به سه بخش تقسیم می شدند.

گرچه بررسی تاثیرات همزمان سن – دوره – نسلی در مطالعات جمعیتی سلامت سابقه طولانی دارد، مشکل شناسایی مدل همیشه مانعی سر راه تشخیص این تاثیرات بوده است. این مشکل با توسعه مدل های چند سطحی در سال های اخیر حل شده است. مقاله حاضر با هدف معرفی نسخه خاصی از این مدل ها، کاربردی از آن را در بررسی تحولات مصرف سرانه چربی 212035 خانوار ایرانی در فاصله سال های 1363-1385 برگرفته از اطلاعات هزینه و درآمد خانوار به بحث گذاشته است. یافته ها حاکی از افزایش پیوسته سرانه مصرف چربی (از اقلام مهم در بحث گذار تغذیه ای و تاثیرگذار بر سلامت جمعیت ها) در سال های اخیر در ایران است. خانوارهای روستایی (از سال 1375) و خانوارهای دارای سرپرست با تحصیلات پایین (از سال 1380) سرانه مصرف چربی بالایی داشته اند. در کنار تاثیرات دوره – نسلی، سطح درآمد، سکونت روستایی و سن سرپرست رابطه مستقیمی با مصرف سرانه چربی داشته اند. این تحولات نیازمند توجه جدی در برنامه های سلامت عمومی است.