جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از شاخص های جهانی شدن، ظهور «جوامع چند فرهنگی» و «شهرهای جهانی» ناشی از مهاجرت های وسیع است. امروزه از هر 35 نفر سکته جهان یک نفر در سرزمین دیگری غیر از زادگاه مادری زندگی می کند، از این رو سازمان ملل متحد قرن حاضر را عصر بزرگ ترین جابه جایی انسانی در تاریخ تمدن بشری نامیده است. هر چند در مورد ایرانیان خارج از کشور آمار دقیقی وجود ندارد، اما منابع رسمی آن را 3 تا 5 میلیون نفر برآورد می کنند. بنابراین، مطالعه مسایل ایرانیان خارج از کشور توسط محققان داخلی علوم اجتماعی ضروری است، زیرا بیشتر تحقیقات داخلی بر سنجش تمایلات، عوامل موثر و انگیزه ها (مهاجران بالقوه) و عموما با تمرکز بر نخبگان بوده و کمتر مطالعه پسینی بر روی مهاجران خارج از کشور (مهاجران بالفعل) و مسایل اجتماعی آنها صورت گرفته است. تحقیق حاضر تلاشی است در این راستا و با استفاده از روش ترکیبی، برخی مسایل اجتماعی مهاجران ایرانی سوئد مانند: وضعیت اشتغال، ازدواج، طلاق، آموزش، دوره های مهاجرت و علل آن، رضایت از زندگی و نیز تصور از نگرش جامعه میزبان، میزان سازگاری، احساس خارجی بودن و سرانجام تمایل به بازگشت را مورد بررسی قرار داده است.

هدف این مقاله بررسی عوامل موثر بر گرایش زوجین به طلاق (مطالعه موردی شهرستان داراب) است. چارچوب نظری این پژوهش، ترکیبی از نظریه های جامعه شناسی خانواده و انحرافات اجتماعی است که از نظریه های مبادله، توسعه خانواده، نظام ها، نقش ها و نظریه شبکه ای در قسمت نظریه های جامعه شناسی خانواده و از نظریه های دورکیم و مرتن در قسمت انحرافات اجتماعی استفاده شده است. روش جمع آوری داده ها، پیمایشی است و از تکنیک پرسشنامه همراه با مصاحبه حضوری برای جمع آوری اطلاعات استفاده شده است. جامعه آماری تحقیق متشکل از 150 نفر 115) نفر زن و 35 نفر مرد) است که در شش ماهه دوم سال 1380 طلاق داده یا به دادگستری شهرستان مراجعه کرده و دادخواست طلاق داده بودند. تجزیه و تحلیل داده ها در دو سطح توصیفی و استنباطی انجام شد و مهم ترین نتایج به شرح ذیل است: در تحلیل رگرسیون چند متغیره، در معادله پیش بینی گرایش به طلاق زنان، متغیرهای مدت شناخت، اختلاف سن و مدت زندگی مشترک توانستند 64 درصد از واریانس متغیر وابسته را پیش بینی کنند و برای مردان، سه متغیر مدت شناخت، اختلاف سن و تعداد فرزندان توانستند 77 درصد از تغییرات را پیش بینی کنند.

رهیافت انتقادی سلامت جمعیت، یکی از رهیافت های بین رشته ای معاصر در حوزه های جمعیت شناسی، جامعه شناسی پزشکی و بهداشت است. این رهیافت ضمن نقد رویکردهای متعارف سلامت و بهداشت جمعیت ها، و نیز اتخاذ رهیافت انتقادی تلاش می کند به نقش و تاثیر عوامل قدرت، نابرابری اجتماعی و طردشدگی اجتماعی در سلامت جمعیت توجه کند. رهیافت انتقادی سلامت جمعیت، به عنوان یک رهیافت معاصر، عمیقا متاثر از آرای هابرماس و فوکو در تحلیل نقش نیروهای اقتصادی سیاسی در سلامت جمعیت بوده است.در این مقاله ابتدا به بررسی دیدگاه های متعارف مرتبط با سلامت جمعیت پرداخته شده است. سپس با ذکر برخی شواهد و مطالعات، به چرخش نظری و روشی معاصر به سوی رهیافت انتقادی سلامت جمعیت، ارتباط آن با طردشدگی اجتماعی، و نیز اصول و عناصر اساسی این رهیافت پرداخته شده است. در پایان و در بخشی مجزا، با استفاده از این رهیافت انتقادی، سلامت جمعیت زنان در کشور بررسی شده است.

این مقاله به منظور شناسایی و مقایسه انسان شناختی جمعیت عشایر و قبایل ایران و هند که همراه با سنت های کهن خود، همچنان نظام اجتماعی شان را حفظ کرده اند، تدوین شده است. یکی از اشکال سه گانه جامعه در جهان، جامعه قبایلی و عشایری است، که کشورهای ایران و هند از آن بهره مند هستند. تعریف نظام قبیله ای در نقاط مختلف جهان متفاوت است. در حالی که در جامعه قبایلی هند، گروهی از مردم را هم خویشاوند گویند که با بهره گیری از دو شیوه معیشت کشاورزی، در سطحی بسیار گسترده، و پرورش دام، در چند قبیله در سطحی بسیار محدود، زندگی می کنند و کاملا اسکان یافته اند، جامعه عشایری در ایران، متکی بر اقتصاد دامداران و از نظر شکل اسکان، کوچنده است. امروزه آمار جمعیتی قبایل هند به علت رشد و ازدیاد جمعیت آن کاملا در حال تغییر است و در هر دهه شاهد افزایش جمعیت آن هستیم. اما آمار جمعیتی ایالات و عشایر در ایران، حتی در دوره های میزان بالای موالید روبه کاهش بوده است. یکی از دلایل بسیار مهم روند کاهش جمعیت ایلات و عشایر ایران، به تعریف نظام عشایری از سوی سازمان ها و ارگان های دولتی بر می گردد که غالبا تنها عشایر کوچنده را در تعریف خود جای داده اند و ملاک های اسکان را مورد قبول خود قرار نمی دهند. امروزه جمعیت قبایل هند از جمعیت ایران بیشتر است. در حالی که جمعیت عشایر ایران به زیر یک میلیون نفر تقلیل یافته است.

در این مقاله تلاش شده روند تغییرات برخی از شاخص های عمده نظام مهاجرت بین منطقه ای (بین استانی) با استفاده از مدل مفهومی ساختار مکانی مهاجرت های داخلی و نظریه انتقال تحرکی زلینسکی طی دوره سی ساله (1355-1385) مورد بررسی قرار گیرد. پس از معرفی پنج بعد اساسی نظام مهاجرت های داخلی یعنی: شدت، اثر، پیوستگی، تمرکزگرایی و فاصله مهاجرتی، برخی از سنجه های مهم آنها محاسبه و روندهای کلی آنها طی سه دهه گذشته ترسیم و تحلیل شده است. یافته های این پژوهش نشان می دهد که طی سه دهه گذشته میزان ناخالص تجدید مهاجرت و نیز شاخص اثربخشی مهاجرت ها در بازتوزیع جمعیت کاهش اساسی داشته اند. از سوی دیگر در حالی که نظام مهاجرت بین منطقه ای از پیوستگی مهاجرتی بیشتری برخوردار شده، تمرکزگرایی در نظام مهاجرتی به شدت کاهش یافته است. به علاوه نوعی الگوی نسبتا پایدار از نظر شاخص های فاصله در نظام مهاجرتی مشاهده شد. تغییرات مولفه هایی چون نابرابری های درآمدی بین منطقه ای و درون منطقه ای، افزایش امکانات ارتباطات بین منطقه ای و نیز حجم و رشد جمعیت مناطق در شکل دهی به تغییرات نظام مهاجرتی نقش اساسی و مهمی داشته اند. هم چنین روند تغییرات نظام مهاجرت بین منطقه ای با قضایای مفهومی و فرضیات نظریه انتقال تحرک زلینسکی تطابق و سازگاری دارد.

پرسش اصلی این پژوهش این است که آیا نمادپردازی و پدیده های فرهنگی در شکل گیری ساختار و شکل بعضی از شهرهای دوران باستان در ایران نقش داشته است؟ هدف از بررسی این پرسش این است که رابطه بین برخی از اسطوره ها و متون آیینی مربوط به شهر و شهرنشینی با طراحی شهری در دوران باستان در ایران آشکار شود. در این پژوهش از روش تاریخی – تفسیری استفاده شده و رابطه بین متغیرهای تحقیق یعنی اندیشه ها، نمادها و اسطوره ها با ساختار و شکل شهر بررسی شده است. هم چنین از یک سو، بعضی از متون کهن، تاریخی و دینی و از سوی دیگر برخی آثار و توصیف های بر جای ماده از چند شهر باستانی مورد مطالعه واقع شده است. مهم ترین اسطوره مربوط به شهر آرمانی باستانی، اسطوره ورجمکرد است که متن آن، موضوع اصلی تحقیق را شکل داده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که شکل مربع و شکل دایره به دلایل چندی در مورد بعضی از شهرهای از پیش طراحی شده، مورد استفاده قرار می گرفته است. عدد چهار یکی از اعداد بسیار مقدس در بسیاری از فرهنگ های کهن و به ویژه در ایران بود. بازتاب عدد چهار در طراحی شهری تنها به صورت کاربرد شکل مربع نبوده است، بلکه چه در مورد شهرهای مربع شکل و چه درباره شهرهای دایره ای شکل، به طور معمول از دو راه اصلی متقاطع به عنوان شبکه اصلی ارتباطات شهری استفاده می شد که امتداد آنها تا حصار شهر موجب شکل گیری چهار دروازه اصلی می شد. عدد سه نیز از اعداد مقدس است که در بسیاری از تمدن های کهن مورد توجه بوده است، در ایران باستان نیز این عدد بسیار مقدس بود و به صورت نمادین در بسیاری از پدیده های فرهنگی و تمدنی و همچنین در عرصه طراحی شهری مورد استفاده قرار می گرفت. این عدد در بسیاری از نشانه ها، نمادها و آداب آیین زردشتی مورد بهره برداری قرار گرفته است. شهرهای طراحی شده و برخی از شهرهای ارگانیک نیز به سه بخش تقسیم می شدند.

گرچه بررسی تاثیرات همزمان سن – دوره – نسلی در مطالعات جمعیتی سلامت سابقه طولانی دارد، مشکل شناسایی مدل همیشه مانعی سر راه تشخیص این تاثیرات بوده است. این مشکل با توسعه مدل های چند سطحی در سال های اخیر حل شده است. مقاله حاضر با هدف معرفی نسخه خاصی از این مدل ها، کاربردی از آن را در بررسی تحولات مصرف سرانه چربی 212035 خانوار ایرانی در فاصله سال های 1363-1385 برگرفته از اطلاعات هزینه و درآمد خانوار به بحث گذاشته است. یافته ها حاکی از افزایش پیوسته سرانه مصرف چربی (از اقلام مهم در بحث گذار تغذیه ای و تاثیرگذار بر سلامت جمعیت ها) در سال های اخیر در ایران است. خانوارهای روستایی (از سال 1375) و خانوارهای دارای سرپرست با تحصیلات پایین (از سال 1380) سرانه مصرف چربی بالایی داشته اند. در کنار تاثیرات دوره – نسلی، سطح درآمد، سکونت روستایی و سن سرپرست رابطه مستقیمی با مصرف سرانه چربی داشته اند. این تحولات نیازمند توجه جدی در برنامه های سلامت عمومی است.

این مقاله با تاکید بر رابطه جمعیت و محیط زیست با در نظر داشتن مفهوم مطبوعیت محیطی به عنوان متغیری زیست محیطی درصدد است تا با نگرشی بین رشته ای، ضمن بررسی رابطه مولفه های جمعیتی با مفاهیم مطبوعیت های محیطی شهر، تاثیر این مطبوعیت ها را بر تمایل افراد به جابه جایی محل سکونت خود اندازه گیری نماید. در این پژوهش با 858 نفر از شهروندان پنج منطقه شهر تهران واقع در سنین 20 تا 64 سال مصاحبه شده است. ابزار تحقیق پرسشنامه ای شامل 103 گویه برای اندازه گیری مفاهیم 9 گانه مطبوعیت محیطی، سوالات مربوط به ویژگی های فردی و خانوار و محل سکونت و سوالات مربوط به تمایلات افراد به جابه جایی بوده است. نتایج نشان می دهند که پاسخگویان ارزش های مطبوعیت شهری را مهم ارزیابی نموده اند و مطبوعیت ها از لحاظ کمی و کیفی در افراد، تمایزات درونی و چگونگی توزیع مطبوعیت ها در مناطق مورد بررسی دارای اختلاف های معنی دار هستند. مفاهیم 9 گانه اندازه گیری شده در مناطق مورد بررسی دارای همبستگی های معنی دار با سن، جنس، تحصیلات، شغل، درآمد، وضعیت تاهل و طول مدت اقامت خانوار در محل سکونت پاسخگویان بوده اند. همچنین 58.3 درصد از تمایل به جابه جایی افراد به متغیرهای جمعیتی و مطبوعیتی قابل ارجاع است.

اشتغال زنان، از دهه 1950 به بعد رشد فزاینده ای را تجربه کرده است، و ارتباط متقابل آن با متغیرهای جمعیت شناختی محور اصلی مباحث این مقاله می باشد. طی سال های اخیر، جمعیت شناسان علاقه مندی فزاینده ای را به مطالعه و تحقیق درباره اشتغال زنان نشان داده اند که ناشی از افزایش خیره کننده میزان مشارکت زنان در بازار کار و مهم تر از آن، ناشی از تاثیرات متقابلی است که بین اشتغال زنان و متغیرهای جمعیتی (شامل الگوهای ازدواج و باروری، مهاجرت و مرگ و میر) وجود دارد. این مقاله با استفاده از نتایج مطالعات نظری و تحقیقات تجربی، زمینه ها و پیامدهای جمعیت شناختی موضوع اشتغال زنان را مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار می دهد. با توجه به تغییرات جمعیت شناختی اخیر ایران (به ویژه، در زمینه الگوهای ازدواج و باروری)، که با افزایش چشمگیر تحصیلات دانشگاهی زنان و نگرش مثبت جامعه نسبت به اشتغال زنان همراه بوده است، زمینه همسازی بیشتر وظایف خانگی و کار خارج از خانه زنان فراهم آمده است. مباحث نظری و یافته های تجربی این مقاله می توانند برای شناخت و تبیین ابعاد و پیامدهای جمعیت شناختی اشتغال زنان در ایران مورد استفاده قرار گیرند.

این مقاله عوامل موثر بر اشتغال مجدد بازنشستگان تحت پوشش تامین اجتماعی را با استفاده از روش تحقیق میدانی در شهر تهران مورد بررسی قرار می دهد. با بهره گیری از ادبیات مربوطه، فرض شده که اشتغال مجدد بازنشستگان با متغیرهایی چون مشکلات اقتصادی، عادت به کار، ارزش و تقدس کار و کارکرد هویت بخشی آن، نیاز سه سطحی (پیوند اجتماعی، احتیاجات اساسی و موفقیت یا خودشکوفایی)، عدم وجود آلترناتیوهای فرهنگی و تفریحی، و ویژگی های زمینه ای در ارتباط باشد.یافته ها نشان داد که اکثریت پاسخگویان مشکلات اقتصادی خود، علاقه به کار، ارزش بالنفسه کار، نقش کار در افزایش ارتباطات اجتماعی و دسترسی به امکانات تفریحی و فرهنگی را در مقایسه با نقش کار در افزایش احترام اجتماعی و خودشکوفایی با اهمیت توصیف کردند. تحلیل روابط دو متغیره، بین متغیرهای مستقل با متغیر وابسته، از طریق آزمون های پیوستگی مشخص ساخت که به استثنای متغیرهای عادت به کار، نوع شغل قبل از تقاعد، سطح تحصیلات، و خودشکوفایی بقیه متغیرهای مستقل رابطه معناداری را با متغیر وابسته به دست آوردند، هر چند این رابطه غالبا به لحاظ شدت در سطح متوسط و پایین بوده است. ولی تحلیل رابطه کل متغیرهای مستقل با متغیر وابسته با استفاده از تحلیل رگرسیون چند متغیره نشان داد که تنها سه متغیر شامل، «مشکلات اقتصادی»، «سن» و «دسترسی به امکانات تفریحی» با متغیر اشتغال مجدد پاسخگویان ارتباط معناداری را نشان می دهند. با توجه به نتیجه تحلیل داده ها، استدلال می شود در حالی پاسخگویان نقش غالب متغیرهای مورد تاکید در ادبیات در اشتغال و تداوم آن تایید می کنند، ولی به طور اخص سه متغیر اخیر در اشتغال مجدد خود مهم تر تلقی می کنند.