جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیده: ‫هدف پژوهش بررسی آراء مرحوم ملاصدرا در عقل به معنای قوه ادراک با رویکرد به روایات در این بحث و همچنین بررسی اقوال مفسرین روایات در بحث مذکور که به تفاوتها و تشابهات با نظرات مرحوم ملاصدرا پرداخته شده است. در روش پژوهش ابتدا پیشینه ای از بحث عقل بیان گردیده است و اقوال ابن سینا و سهروردی به عنوان پیش نگرشی به مدخل بحث عقل در حکمت صدرا بررسی شده است. سپس به دیدگاههای ملاصدرا در این بحث پرداخته شده است. روش تحقیق به صورت تحلیلی و براساس مطالعات کتابخانه ای می باشد. نتایج نشان می دهد که در طی این رساله به طور جامع بحث عقل به معنای قوه ادراک بیان گردیده است که در آن مرحوم ملاصدرا به تفسیر روایات این باب با رویکرد فلسفی پرداخته است. گرچه در برخی مواقع مانند نور بودن عقل با سایر مفسرین روایات هم عقیده بوده است اما در پاره ای از موارد مانند بررسی وجود جهل اختلافات بنیادری وجود دارد.

موضوع این رساله، ربط و نسبت عالم عقول با عالم ماده از نظر فلاسفه اسلامی است در فصل اول، چارچوب رساله را مورد بررسی قرار داده ایم. و آن را به اختصار بیان کرده و در فصل دوم، دلائلی را که برای اثبات عالم عقول به کار رفته مورد بررسی قرار داده ایم. که آیا این دلایل، برای اثبات عالم عقول کافی است یا نه؟ در فصل سوم جایگاه عالم عقول در حکمت مشاء را مطرح کرده و آراء ابن سینا را در این مورد بیان کرده ایم. در فصل چهارم، جایگاه عالم عقول در حکمت اشراق را عنوان کرده ودیدگاه های شیخ اشراق را در این مورد بیان نموده ایم. در فصل پنجم، جایگاه عالم عقول در حکمت متعالیه را مورد بررسی قرار داده و آراء صدرالمتألهین را پیرامون عالم عقول بیان کرده ایم. در فصل ششم، دربارة مثل افلاطونی بحث کرده ایم که آیا دلائلی که برای اثبات آن به کار رفته کافی است یا نه و دلائل شیخ اشراق و ملاصدرا را در اثبات مثل افلاطونی بیان کرده ایم. در فصل هفتم، ارتباط عقول با انسان را تعیین کرده ایم و فلسفه وجودی آنها را در ارتباط با انسان مورد بررسی قرار داده ایم و در پایان جمع بندی و مرور فصل های پیش را به طور خلاصه بیان کردیم.

پیرامون حقیقت عشق مداقه های فراوانی میان دانشمندان صورت گرفته است. در کتب لغت عشق را به افراط در محبت معنا کرده اند. برخی از عرفا از عشق به عنوان حقیقت بدون تعین و نامتناهی یعنی ذات واجب تعالی یاد نموده اند. فلاسفه از عشق به عنوان رابط بین حق تعالی و خلق بحث می کنند. فلاسفه به اتفاق اعتقاد دارند که به خاطر جعل این این موهبت در نهاد موجودات از جانب واجب تعالی همه موجودات طالب کمالات وجودی هستند, که اکمل همه این کمالات ذات حق تعالی است. فلاسفه اسلامی همچون ابن سینا و ملاصدرا آفرینش موجودات امکانی از جانب واجب تعالی را به عشق تعلیل می کنند. بدین بیان که عشق و ابتهاج واجب تعالی به ذات خویش علت آفرینش دیگر موجودات است. روی آورد هر یک از فلاسفه بزرگ اسلامی به عشقبا یکدیگر متفات است. ابن سینا در رساله عشق خود با شیوه ای استدلالی و فلسفی یا اندک شم عرفانی به بحث از عشق می پردازد. سهروردی با لحاظ جنبه اشراقی که مشخصه بارز فلسفه افلاطونیان است از عشق با زبانی نمادین و رمزآلود سخن می گوید. علت اساسی توفیق شیخ در رساله عشق خود بهره گیری وی از آیات قرآن مجید بود. اما روی آوردی که ملاصدرا پیرامون حقیقت عشق دارد اگر چه در مجموع با آراء دیگر فلاسفه همسو است ولی به لحاظ مبنایی دارای یک تفاوت اساسی با دیگران است و آن مبنا اصالت وجود است. ملاصدرا با استفاده از این مبنا حقیقت عشق را با مدد برهان عقلی در نهایت قوت و استجکام به اثبات می رساند. ملاصدرا معتقد است که اثبات عشق را موجودات در گرو اصالت وجود است و اصولا" ما زمانی می توانیم در موجودات عشق و دیگر کمالات وجودی را اثبات کنیم که در آنها حقیقت وجود را اثبات کرده باشیم. چه که حقیقت وجود عین کمالات است و هر موجودی هر چند اخس و ادنی باشد به لحاظ وجودی که دارد کمالات وجودی را حداقل به صورت بالقوه داراست.

بررسی و تبیین عصمت امامان شیعه(ع) از دیدگاه عقل، آیات و روایات است. رسالة حاضر در ضمن شش فصل تنظیم شده است. نویسنده ضمن مفهوم شناسی عصمت از ابعاد و مراتب عصمت سخن گفته و دلایل عصمت را تبیین کرده است وی در زمینه دلایل عقلی عصمت ائمه(ع) می گوید به حکم عقل امامان باید معصوم باشند تا اعتماد مردم را جلب کنند. بدیهی است که قرآن افضل امانات الهی است و باید علم آن نزد کسی باشد که، در ابلاغ آن معصوم باشد و گرنه مردم برای اطاعت از امام دلیلی نمی بینند در عمل هم امام باید معصوم باشد تا مردم به او اعتماد کنند و رفتار و کردارش را رفتار الهی و مورد رضای خدا بدانند. همچنین نویسنده در خصوص عصمت ائمه از دیدگاه وحی، چهار آیة عهد، تطهیر، صادقین و علم الکتاب را اثبات کنندة ابعاد عصمت در تمام عمر ائمه می داند و آیة اولی الامر هم بر تمام ابعاد عصمت دلالت کامل دارد. وی در بررسی روایات به هشت طایفه استدلال کرده است و معتقد است حدیث ثقلین، سفینة نوح، امان (نجوم)، اطاعت و روح القدس بر تمام ابعاد عصمت امامان دلالت دارند و روایات عصمت، تطهیر، عصمت و تطهیر بر عصمت عملی امامان در تمام عمر دلالت می کنند.

عناوین مباحث این پایان نامه بدین قرار است :عقل در کلام عقلا حاوی تعریف و تقسیم عقل، عقل درترازوی وحی شامل ارزش و اعتبار و گستره عقل، عقل در نگاه منتقدان اعم از عرفا و محدثان، عقل در طلیعه هستی از منظر روایات، عقل در برج معرفت و عقل دربازار عمل.

«عصمت»، عبارت است از مصونیت از گناه و از اشتباه انبیا علیهم السلام - از هر پلیدی پاک، از کفر و شرک و هر اعتقاد فاسدی منزه و از مفاسد اخلاقی مبرا و از ارتکاب گناهان کبیره و صغیره در تمام عمر خویش چه عمداً و چه سهواً معصومند. این نظریه ی غالب در میان شیعیان است. متکلمانی مانند شیخ صدوق، شیخ مفید، سیدمرتضی، علامه حلی، فاضل مقداد، منشاء عصمت را «لطف» می دانند. به نظر آنها هنگامی که انسان مکلف طاعات الهی را به جای آن آورد، آنگاه از سوی خداوند متعال لطفی به او عطا می شود که به واسطه ی آن انگیزه ی گناه و ترک طاعت از بین می رود و این شخص با این که قدرت بر ترک واجب و فعل حرام دارد، ولکن هرگز به آن اقدام نمی کند. به نظر علامه طباطبایی - رحمت الله علیه - منشاء عصمت انبیاء - علیهم السلام - علم راسخ در نفس و ملکه نفسانی است که اثر آن غالبی و دائمی است و برخلاف سایر علوم آدمی تحت تأثیر احساسات قرار نمی گیرد بلکه احساسات تحت تأثیر علم راسخ در نفس قرار می گیرد. عصمت، طبیعت انسان را که همام مختار بودن در افعال ارادی خویش است، تغییر نداده و او را مجبور به عصمت نمی کند. زیرا علم خود یکی از مبادی اختیار است. مجرد قوی شدن علم، تنها اراده قوی می کند ولی انسان را مجبور به اجتناب از گناه نمی کند، بلکه او را وادار می کند تا با اختیار خود از گناه اجتناب کند. در این نوشته موارد یاد شده مورد شرح قرار گرفته شده و علاوه بر آن برخی استدلالهای سیدمرتضی در پاسخگویی به آیات متشابه قرآن، برای اثبات عصمت انبیاء - علیهم السلام - بازنگاری شده است.