جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این رساله در سه فصل تنظیم شده است. فصل اول تحت عنوان رابطه عقل و نقل در اندیشه اهل سنت و شیعه به سیر تطور آن در3 مکتب کلامی اهل سنت پرداخته است. نویسنده اهل حدیث را نقل گرا می داند که برای عقل در کنار نقل ارزشی قائل نیست، معتزله که همه مسائل را با عقل تأویل می کردند و اشاعره که با هدف جمع دو مکتب قبلی به وجود آمدند ولی در دام نص گرایی و قشری گری گرفتار شدند و کارشان به مخالفت با فلسفه کشیده شد. در دیدگاه شیعه فاصله ای بین عقل و نقل وجود ندارد و فلسفه را نیز مؤید دین می داند. در فصل دوم به زندگی فارابی و سپس آرای او پرداخته و معتقد است فارابی تقدم فلسفه بر دین را مطرح کرده و به جمع بین فیلسوف و نبی در مدینه فاضله پرداخته است. او برخی مسائل فلسفی را به واسطه شواهد دینی اثبات کرده و برخی مسائل دینی را با براهین فلسفی تبیین کرده است. فصل سوم را به زندگی نامه و دیدگاه صدرالمتألهین در این خصوص پرداخته و معتقد است وی مانند فارابی مسائل دینی را با استفاده از قواعد و براهین فلسفی تبیین کرده و از طرفی به اثبات قواعد فلسفی به واسطه شواهدی از آیات قرآن و روایات معصومین پرداخته است که در این مورد به حرکت جوهری و جسمانیة الحدوث و روحانیة البقاء بودن نفس و تجرد نفس ناطقه انسانی اشاره کرده است.

چکیده توحید در اندیشه متعالی اسلامی اساس و بنیاد هر دانشی و محور هر گونه شناخت و معرفتی است. امام نیز در اندیشه متعالی امامیّه خلیفه و مثل اعلای الهی است که ولایت، طاعت و شناخت او، ولایت، طاعت و شناخت خداوند متعال است. در بررسی حقیقت توحید، به وحدت حقّه و سِعیِ حق متعال پی برده می شود که وجود و کمال را مختص ذات او می گرداند و جمل? ماسوایِ او را به عنوان آیت و مظهر او معرفی می کند. خداوند واجد تمامی اوصاف و اسماء کمالیّه ای است که اگر هر کدام از آن اوصاف و اسماء نباشد کمال ذاتی و دائمی خداوند خدشه دار می گردد و با خدشه دار شدن کمال خداوند توحید حقّ? حقیقیّه و سعی (صمدی) زیر سؤال می رود و دیگر خداوند احد و واحد حقیقی نبوده بلکه توحید او عددی و اعتباری خواهد بود. خداوند تعالی گرچه بی نیاز است از ماسوای خود لیکن اسماء غیر متناهیّ? او اقتضاء می کند که هر یک از آنها را در خارج مظهری باشد. باید هر اسمی از اسماء او مظهری داشته باشد تا اثر آن اسم در آن مظهر به ظهور برسد، زیرا کمال هر چیزی در اظهار خاصیّت آن معلوم می گردد. جمیع این اسماء در حیط? اسم «الله» می باشند. پس این اسم اقتضای مظهر کلّ کند و آن جامع مظهر کلّ، انسان کامل است که مخزن انوار الهی و فیوض نامتناهی، بل مخزن کل وجود و مفتاح جمیع خزائن وجود است. هر آن کس به سرّ توحید پی برد و به حقیقت خداشناسی کند به ظهور ولایت کلیّ? الهی در انسان کامل مکتفی بنفسه در کلیّه ادوار آفرینش و استمرار آن در خلعتهای نبوّت، رسالت، امامت تصدیق کند. رابط? دیگر امامت و توحید یعنی رسیدن از امامت به توحید نیز از نتایج این بحث است. شناسایی حق تعالی به تمام مدالیل اسماء و اوصاف جمال و جلال و احصاء آنها توسط انسان (که حقیقت توحید، مقصد و مقصود حقیقی، این معرفت و احصاء است)، بدون شناخت این انسان کامل و ارتباط با او و تعلیم و تعلّم و کسب فیض از او میسّر و مثمر ثمر نیست. چرا که بی امام، سیر و سلوک، از خود با خود در خود به سوی نفس پر آفت خود است. یعنی هم امامت مبتنی بر توحید است و هم توحید (عملی) مبتنی بر امامت. کلید واژه: توحید، وحدت سعی، امامت، ولایت، مظهر اسم جامع، انسان کامل (مکتفی بنفسه).

فیلسوفان در یک تقسیم، علّت را به علّت حقیقی و علّت اعدادی تقسیم می کنند و می گویند: علّت حقیقی آن است که معلول را به جعل بسیط ایجاد می کند; امّا علّت اعدادی، معلول را ایجاد نمی کند; بلکه زمینه ای را در معلول فراهم می سازد تا علّت حقیقی آن را ایجاد کند.این نوشتار، در صدد تبیین رابطه معلول با این دو قسم علّت از دیدگاه صدرالمتألهین است. وی، رابطه معلول با علّت اعدادی را رابطه انعزال و بیونت می داند; بلکه اساساً اطلاق علّت را بر آن اطلاقی مجازی می شمرد; امّا رابطه معلول را با علّت حقیقی، عین ربط و وابستگی می داند.در این نوشتار، به رابطه معلول با علّت حقیقی توجّه بیش تری شده; زیرا هدف این تحقیق، تبیین نظریه معروف صدر المتألّهین، یعنی «عین الربط بودن معلول با علّت حقیقی و هستی بخش» است. فصل اوّل و دوم، مباحث مقدّماتی را شامل می شود.فصل سوم شامل مبانی نظری پژوهش است که سه بخش را دربر می گیرد: بخش اوّل، شامل مباحث اصالت وجود، تشکیک وجود، اشتراک معنوی وجود، علّیت و جعل است. بخش دوم این فصل، شامل بررسی دیدگاه ابن سینا درباره این موضوع و مقایسه آن با نظر ملاّصدرا است. بخش سوم این فصل، شامل براهین ملاّصدرا بر عین الرّبط بودن معلول با علّت حقیقی است. فصل چهارم، تحلیل یافته ها است که شامل بررسی پیامد کلامی موضوع می شود و فصل پنجم، خلاصه موضوع و پیشنهاد و فهرست منابع و مأخذ را در بر می گیرد.

نگارنده در این اثر سعی کرده است، در حد توان خود ، تصویری روشن و دلکش از این مساله ارائه کند که نبوت چگونه و به چه کسانی تعلق می گیرد؟ به بیان دیگر، تعلق ویژگیهای چهارگانه انبیاء به افراد ، با چه ملاک و معیاری صورت می گیرد؟ پاسخ متکلمان مسلمان به این مساله ، همیشه به صورت واحد و یکنواخت نبوده است . در عالم اسلام به این سوال ، به سه صورت مختلف پاسخ داده شده است که عبارتند از: 1- نبوت صرفا موهبتی است از جانب خداوند ، که به هر کدام از بندگانش که بخواهد آن را عطا می کند. این نظریه ، دیدگاه « اشاعره » را بیان می کند. 2- نبوت در عین اینکه موهبتی است الهی، با این وجود ، به استعداد و قابلیت و لیاقت خود شخص نیز بستگی دارد در این دیدگاه ، نبوت تنها به افراد شایسته و لایق تعلق خواهد گرفت . این نظریه، بیانگر دیدگاه « متکلمان امامیه » است. 3- نبوت صرفا محصول کمال نفس و استعداد و قابلیت شخص است . در این دیدگاه نفس پس از طی مراحل مشخصی از کمال به مقام نبوت می رسد. این نظریه، بیانگر دیدگاه «آخوند خراسانی » در کتاب « کفایه الاصول» است. هر کدام از این پاسخ ها ، در یک فصل به نقد و چالش کشیده شده اند و نقاط قوت و ضعف هر کدام ، دقیقا هویدا شده است . پس از بررسی اصولی هر کدام از این پاسخ ها ،معلوم شده است ، صاحبان پاسخهای اول و سوم در نظریه خود ، راه صواب نپیموده اند و دیدگاه آنان از اعتبار و استحکام چندانی برخوردار نیست . اما در دیدگاه دوم ، تمام جوانب امر در نظر گرفته شده و همه سوالات به بهترین نحو قابل پاسخ می باشند . از اینروی ، همین رای در این رساله پذیرفته شده و از آن دفاع می شود.

کتابنامه: ص. ۱۸۱-‎۱۷۹؛ همچنین بصورت زیرنویس // این پایان نامه به بررسی مساله ارتباط نفس با بدن و یافتن دیدگاههای ملاصدرا در تبیین چگونگی این ارتباط می پردازد. این واکاوی طی سه فصل که هر کدام از بخش های متعددی تشکیل یافته، صورت گرفته است. در فصل اول مروری اجمالی به دیدگاههای مطرح و شاخص در بیان حقیقت نفس دارد. این فصل پس از بیان حقیقت نفس از دیدگاه افلاطون، ارسطو، فلوطین، ابن سینا و شیخ اشراق، دیدگاه ملا صدرا پیرامون نفس، حدوث و قدم آن، قوای نفسانی، مراتب و سیر استکمالی نفس و کمال نهایی آن، مطرح می شود. فصل دوم به طرح مساله ارتباط نفس با بدن تبیین آن و طرح دیدگاههای فلاسفه تاثیرگذار در سیر اندیشه بشری از دیم تا جدید می پردازد. در این فصل پاسخ های افلاطون، ارسطو و فلوطین از حکمای یونان باستان، ابن سینا و شیخ اشراق از فلاسفه مسلمان و هم چنین دیدگاه دکارت، دوگانه انگاران، رفتارگرایان، پیروان نظریه این همانی و کارکردگرایان از فلسفه جدید غرب در جواب چگونگی این ارتباط ارایه می شود. در فصل سوم سوال اصلی پژوهش یعنی تبیین ملاصدرا از چگونگی رابطه نفس و بدن محور قرار گرفته است. در این فصل ضمن تشریح تعلق و ارتباط های شش گانه ای که ملا صردا تحت عنوان انواع ارتباط طرح می کند، به این نتیجه می رسیم که بنابر دیدگاه صدرالمتالهین، نفس در ابتدای حدوث به ماده جسمانی نیاز دارد. چه اینکه حدوث آن جسمانی است و بعد از آن، طبق معنای حرکت جوهری، نفس، تدریجا مراتب و مراتب استکمالی خود را به تعلق به بدن، تدبیر آن و تصرف در قوا و اعضای آن طی می کند. لذا نفس در طی مسیر رشد و کمال نیز محتاج به بدن است. به بیان ملاصدرا بدن علت مادی نفس بوده و نفس علت صوری و در واقع صورت و اصل هویت انسان است. البته ارتباط بین نفس و بدن، مستقیم و باواسطه نبوده و روح بخاری که جوهری لطیف و شفاف بوده و هم دارای بعد جسمانی و هم دارای بعد تجردی است واسطه می باشد. نفس بعد از کمال، به مرحله ای می رسد که نیازی به بدن ندارد چه اینکه نفس ذاتا مستغنی و مستقل از بدن می باشد. لذا علاقه آن به بدن، به تدریج کم شده تااینکه بدن را رها می کند و این همان مرگ طبیعی است. ملاصدرا با توجه به جهت استقلالی که در ذات نفس وجود دارد، آن را بعد از بدن باقی می داند که به بدنی برزخی یا آخرتی تعلق می گیرد. لازم به ذکر است که تبیین ملاصدرا از حرکت جوهری نفس و کمال آن، تناسخ را به کلی باطل می کند.

از ابتدای تاریخ فلسفه مسأله رابطه نفس و بدن در دیدگاههای مختلف فلسفی مطرح بوده و تحریرهای مختلفی بنا بر مکاتب مختلف را به دنبال داشته است. نظر به اینکه این موضوع در فلسفه جدید نیز مورد بحث بوده ، ما تنها به بررسی نظرات عقل گرایانی همچون دکارت ، مالبرانش ، اسپینوزا ، لایب نیتس می پردازیم . همچنان بعد از بررسی این موضوع متوجه می شویم که این مسأله برای فیلسوفانی که به نحو و آلیستی می اندیشند،به عنوان معضل باقی مانده است وکسانی که بین نفس وبدن تباینی قائل نیستند، این مشکل راندارند. همچون ملاصدرا که وحدت وجودی است. مسأله ثنویت جسم و نفس که با افلاطون آغاز و فلسفه مسیحی بیشتر به دلایل دینی آن را پرورانده است ، در فلسفه دکارت به حد کمال می رسد . همین مسأله باعث شد ، فیلسوفان بزرگ بعد از دکارت یعنی مالبرانش ، اسپینوزا ، لایب نیتس در برابر مسأله نفس و بدن قرار گیرند و هر کدام سعی کرده اند به نحوی این مسأله را حل کنند. دکارت سعی کرد رابطه نفس و بدن را با غدة صنوبری توجیه کند بدین سان که غده صنوبری باعث می شود ادراکات در وجدان ظاهر شوند و تصمیم ارادی باعث حرکت غدة صنوبری می شود. مالبرانش رابطه بین نفس و بدن را با علل موقعی جل کرد و معتقد بود که خدا علت حقیقی است و از هر چیز جز خدا نفی اثر و تأثیر کرد. اسپینوزا معتقد بود که در عالم تنها یک جوهر وجود دارد و همان خداست ، فکر و بعد دو صفت این جوهر یگانه هستند که بنا بر فلسفه وحدت گرای او امور نفسانی و جسمانی دو جنبه جوهر یگانه اند که از دو وجه ظهور یافته اند و میان نوعه موازنه و مقارنه برقرار است ، بدین نحو که برابر با هر حالتی از بعد حالتی از فکر وجود دارد. لایب نیتس هم برای تبیین مسأله نفس و بدن فرضیه تطابق منادها که قاعده هماهنگی پیشین بنیاد است را مطرح کرده است. باتوجه به این که هر هرکدام از دکارتیان راه حلی برای این مسأله مطرح کرده اند ولی هرکدام به نحوی مورد نقد واقع شده اند . اما این مسأله همچون برای تحقیق باز و در مکاتب مختلف فلسفی قابل بررسی است.

یکی از مسائل مهمی که در مطالعات دینی مورد توجه بوده و از اهمیت خاصی برخوردار است مسئله عدل الهی و وجود شرور در جهان می باشد. در این پژوهش ابتدا مسئله عدل الهی و اثبات آن و سپس شبهات وارد بر این اصل اعتقادی مورد بررسی قرار گرفته است. در این تحقیق کتاب های کلامی و نظریات متکلمین ملاک کار و مد نظر بوده است. لذا به تبعیت از قدما بعد از مقدمه، به تاریخچه بحث عدل پرداخته و از آنجایی که عدل الهی علاوه بر اصل اعتقادی از صفات واجب تعالی می باشد در بخش دوم بحث تقسیم بندی صفات خداوند و جایگاه صفت عدل دراین تقسیم بندی مطرح شده است. در بخش سوم به تعاریف عدل از نظر لغوی و اصطلاحی از دیدگاه متکلمین و حکما پرداخته شده است. در بخش چهارم به دلیل اینکه اساس اختلاف در مسئله عدل، بحث حسن و قبح ذاتی و عقلی افعال است، لذا توضیحی پیرامون حسن و قبح داده شده، آن را اثبات کرده ایم و در بخش بعد به براهین ارائه شده در باب عدل الهی اشاره شده است. در بخش ششم شبهات وارد بر عدل الهی بیان شده، پاسخ های داده شده توسط متکلمین و فلاسفه درج گردیده است. نتایج بدست آمده از بررسی ها به این صورت است که ؛ اولا : عدل الهی به معانی رایج(تساوی، موزون بودن، رعایت حقوق افراد) مصداق ندارد. بلکه عدل الهی طبق نظر متکلمین یعنی خداوند هر آن چه را واجب است انجام می دهد و کار قبیح و ناشایست از او سر نمی زند. طبق نظر حکما، یعنی خداوند در افاضه وجود، استحقاق ها را رعایت می کند. ثانیا : هر ظلمی که به افراد بی گناه توسط ظالمان وارد می شود در سرای دیگر جبران خواهد شد و همچنین دردها و رنج ها و ناملایماتی هم که دست انسان در کار نیست به طریق اولی از طرف خداوند جبران می شود. در هر صورت چون پایان این ناملایمات به نفع انسان و پل ترقی انسان محسوب می شود، لذا شری در کار نیست و همه خیر است. واژگان کلیدی : 1- عدل 2- عدل الهی 3- شر

موضوع تحقیق حاضر رابطه ی عدل الهی با شرور از دیدگاه اسلام است. این بحث یکی از محوری ترین مسائل اعتقادی برای هر مسلمانی است. از آنجایی که هر مسلمان به عدل الهی اعتقاد دارد و آن را یکی از اصول دین خویش می شمرد، و در جهان پیرامون ما، انواع شرور طبیعی و اخلاقی وجود دارد، ممکن است در اذهان این ناسازگاری به وجود آید که با وجود خداوندی عادل، چرا این همه شرور در جهان وجود دارد؟ اگر خداوند عادل است وجود شر برای چیست ؟ هدف از انجام این تحقیق پاسخ دادن به این قبیل پرسشها است تا با بیان رابطه ی عدل الهی باشرور آن هم از دیدگاه اسلام، راه حل منطقی اراده دهیم تا از این طریق در حد توان ، پاسخ گوی شبهات مربوط به مساله عدل باشیم و این مساله را تحت عنوان فواید شرور در این تحقیق بیان کردیم. در این تحقیق سعی کردیم مسائل مطرح شده را با استناد به آیات و روایات مطرح کنیم تا مطالب از اعتبار و غنای بیشتری برخوردار باشند و از این طریق رابطه ی این مسایل با اسلام نیز روشن شود . در این تحقیق به بررسی انواع عدل و انواع شر پرداخته تا در نهایت به این مهم دست یابیم که خداوند عادل و خیرخواه و قادر مطلق است و آنچه به عنوان شر مطرح می شود، نتیجه آزادی واختیار انسان است و تنگ نظری ما آن را شر می پندارد گرچه دارای اثرهای تربیتی فراوانی است . از جمله کتابهای مهم در این تحقیق کتاب عدل الهی استاد مطهری ( رحمه الله علیه) است که با زبان شیوا و با وجود مثالهای به جا مساله عدل الهی و شر را به خوبی توضیح می دهد از جمله دیگر کتابهای مورد استفاده کتاب معارف اسلامی به نویسندگی علی افضلی موسایی است که در باب مساله شر به خوبی توضیح مطالب می پردازد. کتاب اندیشه اسلامی نوشته جعفر سبحانی و محمد محمدرضایی هم از جمله کتابهایی است که مطالب بسیار مفیدی در مورد عدل و شر بیان می کند. کلید واژگان تحقیق عبارتند از : عدل، شر، علم، قدرت، و خیرخواهی.

رجعت یکی از مسائل اعتقادی شیعه امامیه و به معنی بازگشت پیش از قیامت است . و در اهمیت اعتقاد بدان همین بس که امام جعفر صادق ( علیه السلام)می فرمایند :" از ما نیست کسی که ایمان به رجعت نداشته باشد . . . " . در رابطه با رجعت احادیث متواتری وارد شده است و علماء قدیم و جدید در رابطه با آن اجماع کرده اند ، و کسانی که به علت طولانی شدن غیبت کبری امید آن ها کاسته شده ، روح امید تازه ای به آن ها می دهد.ودیگر اینکه درزمان ظهور حضرت مهدی(عجل الله)و رجعت اهل بیت ( علیهم السلام) غنی از ثروت و مکنت خود مغرور و فقیراز فقر خود مأیوس نمی شود ، و در آن زمان است که حق به حقدار می رسد . در این نوشتار به اثبات رجعت در آیات و روایاتی همچون زنده شدن مقتول بنی اسرائیل و عزیر پیامبر و . . . اشاره شده ، مسئله رجعت آن قدر اهمیت دارد که ائمه معصومین(علیهم السلام) در ادعیه و زیارات خود همچون دعای عهد و زیارت جامعه و . . . اشاره کرده اند ، و آن را حق و وقوع آن حتمی است . رجعت همگانی نیست بلکه شامل مؤمن محض و کافر محض می باشد ، بعضی رجعت را حشر پس از قیامت می دانند حال آنکه علامه طباطبایی بعد از بررسی فراوان رجعت را حشر پیش از قیامت می دانند . از جمله کسانی که رجعت می کنند رسول اکرم ( صلی الله علیه واله) می باشند که شیطان به دست آن حضرت کشته می شود و اولین رجعت کننده که به یاری امام زمان ( عجل الله) می شتابد امام حسین ( علیه السلام)است و امیر مومنان رجعت های متعددی دارند آن هم با مدت های طولانی ، که دریکی از رجعت ها آن حضرت چهل چهار هزار سال حکومت می کنند ، تا آن جا که از هر مرد شیعه و پیرو علی ( علیه السلام) هزار فرزند پسر به وجود می آید . و جود رجعت امری ضروری است اگر رجعت نباشد حکمت پروردگار زیر سوال می رود ، چون مجریان معصوم ( علیهم السلام)در صددبودند تایک حکومت واحدجهانی برقرارکنندولی به علت وجود خلفاء جور نتوانستد انسان ها را به کمالات روحی و مقامات معنوی برسانند و این امرمهم در زمان رجعت اتفاق می افتد و زندگی حقیقی در زمان رجعت است ، چرا که در عصر ظهور همه چیز خوب ، بی اشکال و رفاه کامل مادی و معنوی بر جهان برقرار است ، و اهل بهشت در آن زمان بسیار واهل جهنم اندک می باشد ، به امید آن روز انشاء الله . برای فراهم آوردن این رساله منابعی مورد کنکاش قرار گرفته است ،که شامل کتب قرآنی ، روایی، تفسیری ، اخلاقی ، کتب فرهنگ لغت و همین طور از سی دی های مختلف از جمله گنجینه نور،نور،مهدی موعود،اینترنت و. . .می باشد . وروش این تحقیق بنیادی است . واژگان کلیدی: این موضوع دارای سه کلید واژه ،که عبارتند از رجعت ، ظهور ، و معاد می باشد .

بررسی و تحلیل اعتقاد به رجعت با بهره گیری از آیات و روایات است. رساله حاضر در چهار بخش و یک خاتمه تنظیم شده است. نویسنده در تبیین تاریخچه، به اعتقاد رجعت قبل از اسلام در میان ادیان و نحله های مختلف و در تفکر اسلامی که به سه دورة پیدایش، رشد و بالندگی، گسترش و تکامل تقسیم می شود، اشاره کرده است. وی در بخش اول رجعت را بازگشت پس از مرگ و بعد از ظهور حضرت مهدی(عج) و از ضروریات مذهب دانسته است. بخش دوم با نام «رجعت از دیدگاه قرآن، روایات و عقل» به تبیین و دسته بندی آیات و روایات مربوطه و بیان دیدگاه علما و تجزیه و تحلیل آن ها اختصاص دارد. نویسنده در بخش بعدی به بیان رابطة این عقیده با ظهور امام زمان(ع) و رابطة رجعت با معاد پرداخته است. در بخش پایانی شبهات رجعت و پاسخ آن ها تبیین شده که عبارتند از: بحث امکان رجعت، رجعت و تناسخ و بازگشت حکومت ها نه افراد. نویسنده در خاتمه چنین نتیجه گرفته است که رجعت، باوری است قابل دفاع؛ که می توان هم از منظر نقل به اثبات و توجیه آن همت گماشت و هم از منظر عقل به معقول بودن رجعت پی برد.