جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتابنامه: ص. ۱۳۹-‎۱۴۱؛ همچنین بصورت زیرنویس // پژوهش حاضر، تلاشی مجدد برای پاسخگویی به سوالی است که با وجود قدمتی به تاریخ انسان اندیشمند، حضوری تازه و تولدی نو با پیدایی نسل های جدید بشر می باشد. برای انتخای چنین موضوعی انگیزه و هدفی خاص مورد نظر پژوهشگر بوده که در مقدمه تحقیق آمده است. هر چند در ابتدای امر به نظر می رسید این مبحث به دلیل شیوع آن در جمع نسل جوان جامعه بویژه دانشجویان و نخبه گان، مکررا مورد عنایت و پی گیری پژوهشگران دانشگاهی قرار گرفته باشد، ولی در مراجعات متعدد به کتابخانه های دانشگاهی با چنین عنوانی مواجه نشدیم و این خود به تازگی و مطلوبیت آن کمک رساند. هدف اساسی در انجام این پژوهش ارائه جوابهای مناسب برای سوال پژوهش از منبع فیاض عقل و نقل بود، ما در بررسی های عقلی، به نظر فلاسفه و متکلمین و عرفا مراجعه نموده و در بررسی های نقلی، به کتاب وحی و روایات معصومین (ع) بویژه نهج البلاغه مولی الموحدین استناد کرده ایم. در مقدمه، منشاء ایجاد این سوال، در فضای دو گونه ایجاد سوال، یعنی فضای طبیعی جامعه و فضای ویژه و احیانا غیر طبیعی جامعه اشاره شده است و نتایج عدم اهتمام به پاسخ مناسب این سوال و ظهور بدبینی و پوچ گرایی و نتایج و عوارض روانی و اجتماعی ناشی از آن به تفصیل مورد بررسی قرار گرفته است، این قسمت از مباحث در یک فصل و بخش های متعلق به آن گنجانده شده است. در دو فصل دیگر با تحلیل بیشتر موضوع، معنای هدف و غایت و علت نهایی، مورد بررسی قرار گرفته و پرسش از "هدف خالق از خلقت انسان"، و همچنین پرسش از"هدف مخلوق از خلق شدن"، به عنوان موضوع های اساسی این پژوهش مورد توجه بوده اند، ما در بخشهای متعدد، پاسخهای لازم را از فلسفه و عرفان و همچنین قرآن و روایات در حد میسور، جستجو نموده و به ترتیبی منطقی برای تحلیل و بررسی و نتیجه گیری لازم ذکر کرده ایم. ماحصل در این دو فصل، (ضمن نشان دادن هماهنگی عقل و نقل در مواجهه با این مبحث) هدف خداوند از خلقت، به "اقتضاء ذات او و تجلی ذات حق تعالی"منسوب شده و از خلق شدن به"مطلق گونگی و بازگشت به مبدء خالقی و فاعلی"او منجر شده است. در نهایت تمام آنچه در این پژوهش بدست آمد همان چیزی بود که شعار جمیع موحدان عالم و تمامی انبیاء و رسل الهی است، یعنی "انا لله و انا الیه راجعون".

پس از معرّفی تحقیق در کلیّات تحقیق، در فصل اوّل به ارتباط دین و اخلاق و وابستگی اخلاق به دین و خداباوری پرداخته، و در سایه نیازسنجی متقابل دین و اخلاق، میزان و چگونگی ارتباط آن ها را تبیین کرده ایم.در فصل دوم، به تصوّرات و فرض های گوناگون درباره نحوه وجود خدا، به همراه معرّفی و مقایسه دیدگاه ها و مکتب های مربوط پرداخته، و در این جهت به بررسی آثار اخلاقی این دیدگاه های گوناگون اهتمام ورزیده ایم. در این زمینه، تصویر خدای خالق، در کنار شکل هایی از وحدت وجود و ایده آلیسم قرار گرفته اند.پس از روشن شدن اشکال خداباوری، زمینه بحث گسترده برای بررسی عمیق تر کیفیّت پیوند اخلاق و دین در فصل سوم آمده است; بنابراین، در این فصل به طور گسترده به این امر پرداخته ایم و ابعاد گوناگون آن را که در فصل اوّل، زمینه طرح نیافته اند، روشن کرده ایم. اهمّیّت بحث دوم از این روی است که چه بسا از این راه بتوان استقلال اخلاق را ثابت کرد; بدین سبب، زمینه طرح در بحث حاضر را یافته است.در فصل چهارم، به بررسی آرای گوناگونی پرداخته ایم که درباره صفات الهی طرح شده اند; آن گاه به تأثیر این دیدگاه ها در اخلاق توجّه کرده، و در این میان، با توجّه به نیازهای گوناگون اخلاق، این آثار را نشان داده ایم.فصل پنجم، عهده دار بیان مسأله فاعلیت خدای متعالی و نسبت آن با فاعلیت انسان است. جبر و اختیار و آثار آن، اصل موضوع ما است. عموماً جبرگرایی در تنافی با اخلاق شناخته می شود; امّا عارفان و متصوّفه ای چون شیخ محمود شبستری به رغم تبلیغ جبرگرایی، اخلاقی خاص بر آن بنا می نهند. بررسی ابعاد اموری چون توفیق و خذلان و مبانی مطرح درباره آن ها، اموری مهم هستند که در این جهت مطرح می شوند; چنان که تأثیر مبانی گوناگون در مورد اختیار آدمی مورد توجّه ما بوده است.فصل ششم به میزان معرفت انسان به خدا و تأثیر آن در اخلاق و به ویژه به میزان انگیزش اخلاقی پرداخته است. مسأله دیگر، این است که با مورد سؤال قرار گرفتن شناخت پذیری خدا، اخلاق عرفانی که غایت خود را شناخت خدا می داند، چه زمینه ای خواهد داشت. همان گونه که پرستش خدای متعالی به صورت سرسلسله اعمال و مسؤولیت های اخلاقی در نظام اخلاق دینی، در فرض شناخت ناپذیری خدا چگونه خواهد بود.در فصل هفتم نیز به مسأله اخلاقی بودن خدا و ابعاد گوناگون آن پرداخته، و از دیدگاه ادیان در این زمینه آغاز و به مسائلی چون شبهات اخلاقی بودن خدا (مانند تعارض صفات خدا با اخلاقی بودن او)، راه شناخت اخلاقی بودن او، و تأثیر اخلاقی بودن او بر اخلاق، توجّه کرده ایم. طبیعی است که در بحث نخست، به حُسن و قُبح ذاتی و عقل نظر داشته، و بر اساس آن، دیدگاه خود را شکل داده ایم.در فصل هشتم، ضمن طرح آرای گوناگون، ریشه های فکری کسانی را مورد تعرّض قرار داده ایم که بی عنایت و غیر متعهد به وحی بوده اند و مرزبندی درک آدمی و بیان های الهی را تبیین کرده ایم.در فصل نهم، به رستگاری و پیش زمینه های آن پرداخته شده و تأثیر دیدگاه های گوناگون درباره امکان و کیفیت بقای نفس، سرشت نیک یا بد آدمی، و در همین جهت، مسأله گناه نخستین، مسائلی چون احباط و تکفیر، شفاعت، خلود در جهنّم، ثواب و عقاب و... بحث شده اند. در این فصل، مسأله انگیزش اخلاقی و کیفیت آن به صورت عمده تأثیر اخلاقی این موارد مورد توجّه قرار گرفته است.در فصل دهم، به مسأله پر اهمیّت سخت کیشی یا تساهل دینی و نقش آن در اخلاق، و اموری چون وعد و وعید، ارجا و... و تأثیرات اخلاقی آن ها پرداخته ایم; آن گاه به رویکردهای گوناگونی که درباره کثرت گرایی و رویکردهای مقابل آن توجّه کرده ایم; چرا که این امر می تواند زمینه ساز تضعیف یا تقویت انگیزش اخلاقی دینی باشد.

قاعده لطف از قواعد مهم علم کلام است که کاربردهای متعددی در علم کلام و علم فقه دارد. طرفداران آن متکلمان امامیه و معتزله و متکلمان اشاعره از مخالفان این قاعده هستند . در تحقیق، ضمن تعریف لغوی و اصطلاحی لطف و کاربردهای آن در علم کلام و علم فقه و بررسی دلائل و شبهات وارد بر این قاعده و نگرش این قاعده در آیات و روایات اسلامی، در جستجوی این پرسش که مبنای عقلی این قاعده چیست به این پاسخ رسیدیم که دو اصل حکمت و رحمت الهی هر دو مبنای این قاعده اند و نیز به این نتیجه رسیدیم که لطف الهی در کلام، شباهت بسیار زیادی با معنای عنایت الهی نسبت به خلق در فلسفه دارد. همچنین با استفاده از آیات الهی به این نتیجه رسیدیم که لطف الهی شامل حال غیر انسانها هم می شود. ماحصل کلام آنکه، بر حکیم فیاض لازم و ضروری است که بندگان را هدایت نموده و راه سعادت را به آنها بنمایاند و در این راه انزال کتب و ارسال رسل کند بنابرآنچه در این راه، انسان را در رسیدن به هدف خود نزدیک می کند از باب لطف بر خداوند لازم است

. قاعده الواحد در زمره قواعد مهم فلسفی، و یکی از مسائلی است که مورد تضارب آراء اندیشمندان بوده است. قاطبه حکما اسلامی این قاعده را پذیرفته اند و برای اثبات آن، ادله و براهین مختلفی اقامه نموده اند. برخلاف فلاسفه، برخی از متکلمان مسلمان بویژه اشاعره مفاد آن را رد کرده اند زیرا آن را موجب محدودیت در قدرت مطلقه الهی دانسته اند. این طرز تلقی از آنرو است که آنان مبادی تصوری این قاعده از قبیل الواحد، صدور، بساطت و سنخیت را به وضوح در نیافته و به طور صحیح تبیین نکرده اند. در ساحت عرفان نیز، قاعده الواحد مورد توجه عرفا قرار گرفته است. آنها براساس پذیرش مفاد این قاعده به بحث درباره صادر اول پرداختند و در این میان آنان میان صادر اول و مخلوق اول فرق نهادند و فیض منبسط و وجود عام را به عنوان صادر اول مطرح ساختند. در نتیجه این نظریه عرفا، یکی از معضلات فلسفه یعنی تبیین چگونگی صدور کثرت از واحد حل شده است؛ زیرا از یک سو، وجود عام و منبسط در ظل وحدت حقیقی خداوند، از وحدت فراگیر برخوردار است و از سوی دیگر، دارای مراتب گوناگون تشکیکی یعنی عوالم سه گانه عقل، مثال و طبیعت است. همچنین با طرح این نظریه، به نظر می رسد تعارض ظاهری میان قاعده بسیط الحقیقه و قاعده الواحد رخت برمی بندد. رساله حاضر که بر آن است این قاعده مهم فلسفی را مورد بحث و کنکاش قرار دهد، شامل یک مقدمه، چهار فصل و یک خاتمه است. در فصل اول مباحثی پیرامون اصل علیت عرضه می گردد. در فصل دوم، آرا متفکران اسلامی درباره این قاعده بیان می گردد. در فصل سوم، مبادی تصوری این قاعده مطرح می شود. در فصل چهارم، ابتدا ادله قاعده الواحد و اشکالات و شبهات پیرامون آن مورد بحث و بررسی قرار می گیرد. در خاتمه نیز به نتایج و فروعات قاعده اشاره می کنیم./

کتابنامه: ص. ۲۲۹-‎۲۲۵؛ همچنین بصورت زیرنویس // تحقیق پیش رو در واقع تلاشی است در راه شناسایی ماهیت ایمان که از عمده ترین مولفه های اعتقادی در میان دو دین بزرگ اسلام و مسیحیت است. آنچه در این تحقیق به بحث گذاشته شده است در آغاز در حوزه کلیات، به تاریخچه مفهوم ایمان در میان این دو دین، اختصاص یافته و در ادامه به مفاهیمی که در مورد این ماهیت به کار می آیند می پردازد. مفاهیمی از قبیل معرفت، تصدیق، عقل و شک در این راستا به بحث گذاشته شده و ارتباط آنها با بحث ایمان مورد بررسی قرار گرفته است. آنچه که در ادامه در خصوص مقایسه مفهوم ایمان میان این دو دین مهم به نظر می رسد شناخت ایمان در دین مسیحیت آموزه های کتاب مقدس و بر اساس اندیشه اندیشمندان حوزه کلام مسیحی است. بر این اساس عوامل و پیش زمینه های ایمان گروی در مسیحیت مورد عنایت واقع شده ودر نهایت، ایمان در میان اندیشمندان مسیحی به دو دیدگاه عمده ایمان گزاره ای و نظریه غیر گزاره ای تقسیم شده و دیدگاه برخی از طرفداران هر یک از این دو دیدگاه عمده مانند آکویناس، پاسکال، ویلیام جیمز، جان هیک، کیر کگور، و وینکتشتاین مورد طرح واقع شده و در نهایت مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. دیدگاه اسلام درباره ماهیت ایمان نیز از ارکان اساسی این تحقیق بوده و تلاش شدهدر آغاز دیدگاه متون دینی اسلام و شیعه در این مورد را به تصویر کشیده و از این روی در آغاز دیدگاه کتاب آسمانی مسلمانان، ( قرآن) در مورد ارکاناین مفهوم، ارائه شده و در نهایت مولفه هایی چون تعریف ایمان، نقش اقرار در ماهیت ایمان، میزان دخالت عمل صالح در ایمان و افزایش و کاهش پذیری ایمان بر اساس دیدگاه فرقه ها و نحله های دین اسلام(خوارج، اشاعره، مرجئه، معتزله و شیعه) بحث گذاشته شده است. با توجه به توضیح و تبیینی که در این تحقیق در مورد ماهیت ایمان بر اساس دو دین بزرگ اسلام و مسیحیت و اندیشه متکلمان آنان، ارائه شده است این تحقیق در نهایت و نتیجه گیری بدین باور نائل آمده است که اولا، مقوله ایمان را می توان از مشترکات این دو دین مورد اهتمام واقع شده است به گونه ای که اهتمام و عنایت به مقوله ایمان را می توان از مشترکات این دو دین بلکه کل ادیان آسمانی برشمرد. ثانیا ایمان در ادیان، به امور غیر تجربی تعلق گرفته واز موجبات تامین سعادت، تلقی شده است. ثالثا، ایمان مقوله ای اکراه و اجبار پذیر نبوده و تابع اختیار و اراده افراد است. گر چه این امر در در منطق مسیحیت، در فرایند ریسک و خطر کردن و با توجه به عدم شناخت متعلق ایمان و در گرو مصلحت حاصل می شود. رابعا، تبیین ایمان در اسلام و مسیحیت تابع پیش فرضهای این ادیان بوده و با توجه به تفاوت اساسی این مبانی و منابع با یکدیگر تبیین های متفاوتی از سوی اصحاب واندیشمندان این دو دین عرضه شده است. به گونه ای که ایمان در اسلام جز با وصف یقین متصور نبوده و با شک قابل جمع نیست. و این د حالی است که ایمان مسیحی مقولهای شک پذیر و عقل گریز بلکه عقل ستیز است. بحث از ایمان در هر یک از دو دین به خاطر علل و اغراض متفاوتی صورت پذیرفته است در حالی که متکلمان در حوزه اسلامی با توجه به عقل پذیری مبانی الهیات و تاکید این دین به عقلانیت و خرد ورزی و نوع استدلالاتی که در فضای صدر اسلام وتوسط پیمبر و بزرگان دین صورت پذیرفته و به خاطر مسائل تاریخی بر اساس هر یک از نحله های اسلامی برخی از مولفه ها، ( اقرار، عمل صالح و...) از ارکان آن فرض شده است، در مسیحیت، با توجه به این که منابع اولیه این دین از اساس، در بستر خرد ناپذیری و در قالب امور چون تثلیث، فرزند انگاری مسیح برای خدا، فدیه بودن مرگ مسیح برای بخشیده شدن گناهان، نجات و اموری از این دست، و ر قالب کتاب مقدس ارائه شده و اولیای این دین از آغاز بر ایمان آوری به عنوان مقوله ای که معرفت را به دنبال خواهد داشت تاکید کرده و عقل گریزی را نشانه حقانیت آن می دانستند. خامسا، عمده مساله ای که به اختلاف در نگاه این دو دین در باب ایمان منجر شده است دیدگاه متفاوتی است که در این دودین نسبت به وحی وجود دارد. در حالی که در اسلام بر جزء بودن تک تک کلمات قرآن به عنوان وحی تاکید می شود و کلمات وحی از بیانات پیامبر متفاوت انگاشته شده است، وحی در مسیحیت کلماتی هستند که توسط قلم برخی از اصحاب عیسی نگاشته شده و بیشتر جنبه تاریخی دارند. طبیعی است که نگاه متفاوتی به وحی به عنوان متعلق به ایمان موجب تفاوت اساسی در تلقی از ایمان شده و تفاوت و تمایز ایمان در این دو دین را به ارمغان خواهد آورد. سادسا از اموری که موجبات تمایز حوزه تبیینی ایمان در اسلام و مسیحیت شده است، فضایی که در مغرب زمین و پس از قرون وسطی شکل گرفته است. در حالی که مسیحیت قرون وسطی با به خدمت گرفتن فلسفه یونان برای توجیهات الهیات مسیحی هر توجیهی غیر از توجیهات و تفسیرهای خود از حیات و عالم را نمی پذیرد بلکه به کفر و الحاد متهم می کرد اندیشمندان مغرب زمین در فضای غیر منطقی اربابان کلیسا به مقابله با این برداشتها پرداخته در طول زمان و در بستر رنساس به تشکیک در توجیهات کلیسا پرداخته و در نهایت در فرایند سکولاریسم، حوزه دین و علم را از هم جدا کرده و امورات علمی را یقین پذیر و امورات الهی را اموری غیر عملی فرض کرده اند. این روند در ادامه، فرضیه غالب و گفتمان رایج اندیشمندان غربی گردید. در این فضا ایمان جز با توجیهات و تبیین هایی قابل جمع با شک، غیر معرفتی، خرد گریز و عقل ستیز نمی توانست انجام شود. و این در حالی است که چنین فضایی در اسلام وجود نداشته و در اسلام، اموراتی که باعقل صریح مخالفت داشته است، مردود دانسته و طرد شده است.

مهم ترین مسأله ای که ذهن شیعیان را به خود مشغول کرده است، مسأله ی فرج امام زمان(عج) می باشد و همه از خدا می خواهند تا هر چه زودتر حضرت مهدی ( عج) ظهور کنند. هدف از تحقیق حاضر بحث پیرامون فلسفه ی غیبت امام زمان ( عج) می باشد و به این منظور شناخت امام زمان ضروری به نظر می رسد زیرا کسانی که بمیرند و امام عصر خود را نشناسند به مرگ جاهلیت مرده اند. بعد از این مرحله، وضعیت احکام الهی مورد بحث قرار می گیرد؛ این تحقیق می کوشد تا مرحله ی ابلاغ و اجرای احکام را بیان کند. و مشخص کند که یکی از علت های غیبت امام زمان ( ع)؛ اجرا نشدن احکام الهی در سطح جهانی در دوران قبل از ایشان بوده و تا جامعه آمادگی پذیرش آن حضرت را نداشته باشد، ایشان ظهور نخواهند کرد. این تحقیق شامل چهار بخش است: بخش اول به حضرت مهدی ( عج) و القاب آن حضرت اختصاص یافته است و در معرفت امام زمان ( عج) مطالبی ذکر شده است، چرا که بدون شناخت آن امام، قادر به درک حکمت و فلسفه ی غیبت او نخواهیم شد. بخش دوم به اثبات غیبت و حکمت آن اشاره شده است و در ادامه علل سیاسی اجتماعی غیبت و فواید آن، آمده است. غیبت صغری آن حضرت، وظایف نواب خاص، و اینکه چرا غیبت صغری امتداد نیافت؟، مطالبی است که در بخش سوم گنجانده شده است و در بخش چهارم نیز غیبت کبری آن حضرت، مورد بررسی قرار گرفته است و داستان بعضی از آنان که امام زمان ( عج) را درغیبت کبری دیده اند، ذکر شده است. در حْسن ختام این تحقیق نیز: حکومت اسلامی در زمان غیبت، مهارتهای زندگی در آن عصر و وظایف شیعیان در زمان غیبت امام عصر(عج) در ادامه ی بخش غیبت کبری، ذکر شده است. با این امید که تحقیق حاضر بتواند ابهاماتی را که درباره ی امام زمان ( عح) و غیبت آن حضرت وجود دارند، برطرف نموده و گام مثبتی باشد برای آماده سازی شرایط لازم برای حضور آقا امام زمان ( عج)؛ انشاء ا… .

هدف پژوهش شناختن و شناساندن پاره ای اندیشه های فلسفی خصوصا گروه و نحله فلسفی٬ کلامی و سیاسی اخوان الصفا و حرکت در جهت احیا اندیشه های ارزشمند آن متفکر و حتی المقدور ایجاد زمینه در بازسازی و استفاده آن اندیشه ها در اندیشه های فلسفی نوین و معاصر ایران است. روش پژوهش کتابخانه ای است که ابتدا منابع مربوطه شناسایی گردیده و مورد استفاده قرار گرفته است البته توجه ویژه نگارش این رساله به استفاده از رسائل اخوان الصفا به طور خاص بوده است. طرح پژوهش فلسفه اخوان الصفا و فلسفه سیاسی اخوان الصفا. نتیجه کلی سیاست اخوان الصفا با دیانت آنها آمیختگی دارد و این دو از یکدیگر تفکیک نمی گردند.‬

فرشته شناسی یا علم به موجودات مجردی که آنها را در زبان شرع صملک یا فرشته می نامند وعوالم ملکوتی، از سلسله معارفی است که هر چند قرار گرفتن در پردة غیب، آنها را از چشم عقل به دور داشته است اما کنکاش ذهن فلسفی تنوانسته است، همواره بر اثبات آنها ادله ای استوارسازد و شناختی محدود و مبهم به دست بدهد. در اندیشه سهروردی، که فلسفة او، حکمتی شهودی است، همراه با بهره بردن از نقاط مشترک ادیان و آراء حکماء، این گونه مباحث درسلسله ای از مراتب نور جوهری پی گیری می شود. این که اصولا به چه موجوداتی و با چه ماهیاتی فرشته گفته می شود و آراء مختلف در آن و همچنین، محل بحث این موجودات در حکمت نوری سهرودی چه در عوالم و در قالب چه الفاظی است؟ از اموری است که فصل اول رساله با عنوان صفرشته شناسی (انوار قاهره و مدبره) در اندیشه سهروردی را تشکیل می دهد. در فصل دوم،انواع انوار در آراء سهروردی که اعم از انوار قاهره طولیه و قاهره عرضیه و انوار مدبره است،توضیح و استدلال سهروردی بر آنها آورده شده است که در ضمن به مباحث جنبی آن چون نحوةحصول کثرت و مثل افلاطونی که افراد و کثرات آن انوار را توجیه می کند و محل اختلاف باحکمت مشاء است، اشاره می شود و عالم مثال به عنوان یکی از عوالم نوری و محل نحوی وجودی دیگر از انوار به بیان سهرورودی توضیح و اثبات می شود. پس از فراغت از این مباحث،در فصل سوم با توجه به اینکه حکمت و آراء اشراقی سهروردی که محل بروز و ظهور نظریه نوری و فرشته شناسی اوست، وجه اشتراک و کانون تلاقی بین ادیان و آیین ها و آراء گوناگون دراین مورد است خصوصا آیین زردشتی و شریعت اسلام و آراء حکماء پارسی، آموزه های وارده درآنها که مربوط به این مباحث فرشته شناسی است، آورده شده است و به صورت تطبیقی با نظرات سهرورودی، جمع شده است. فصل چهارم احکام و قوانین جاری و حاکم در عالم انوار و بین انوار چون نحوة تمایز، کثرت و روابط و روابط بین انوار بررسی می شود.

جایگاه سور در قضایای حملیه و انحراف آن از حالت منطقی خود باعث ابهام جملات، در زبان طبیعی می گردد. در بین انواع قضایای حملیه، تنها قضیه مسوّره شایستگی پذیرایی سور را دارد، آن هم بر سر موضوع خود. موضوع در قضایای شخصیه و طبیعیه، یک شخص است، در شخصیه، شخص عینی و در طبیعیه، شخس ذهنی. آمدن سور بر سر موضوع شخصی بی معنی می نماید ولی گروهی از منطقدانان اینگونه قضایا را منحرفه می دانند و از صادق یا کاذب بودن آن صحبت کرده اند. (مانند ابن سینا). با همین تفسیر هرگاه در قضیه ای محمول نیز شخصی باشد، سورپذیری آن به بی معنایی گزاره می انجامد و بحث از صدق و کذب پذیری در اینجا نیز بیهوده است. در حالتی که مجمول یک قضیه، امری کلی است آمدن سور در کنار آن، گزاره را از حالت منطقی خود خارج نموده و تحلیل معنای آن و بیرون کشیدن گزاره اصلی از بطن این قضیه منحرفه، احتیاج به تعمق و تدبر دارد. در فضیه شرطیه، معمول بر آن است که در آن ادات انفصال یا اتصال دیده شود. ولی گاهی در بعضی گزاره ها که معنای شرطی می دهند این ادات دیده نمی شود، منطقدانان اینگونه قضایا را منحرفه می دانند. به موازات نظریات فوق عده ای از دانشمندان برآنند که بطور کلی هرگاه گزاره ای (چه حملیه و چه شرطیه) در قالب منطقی خود نباشد انحراف یافته است. واضح است که با این تعریف عام، مساله جایگاه سور در قضایای حملیه و عدم وجود ادات در قضایایی شرطیه از شقوق قضایای منحرفه خواهند بود. این نوشتار بر آنست که معمولاً انحراف یک قضیه به سه دلیل اتفاق می افتد: 1. اضافه شدن امری در اجزای قضیه 2. حذف شدن امری در اجزای آن 3. جابجایی در اجزای قضیه، معمولاً از آن جهت که در بعضی مواقع اضافه شدن اموری مانند زمان و مکان، به منحرفه شدن قضیه منجر نمی شوند. با این تعبیر بسیاری از جملات عادی و روزمره و حتی گزاره های علمی در قالب منطقی خود نیستند بنابراین در تحلیل این گزاره ها و کشف ساختار منطقی و اصلی آنها بسیار مفید و ضروری است

از آنجا که اذهان به طور عادی ماهیات را می‎شناسند نه وجودات را، لذا غالب بحثهای فلسفی از ابتدا به سبک اصالت ماهیت مطرح شده است، هر چند به حکم برهان در بعضی موارد از آن شیوه عدول کرده و سخنانی گفته‎اند که با اصالت وجود سازگارتر است. دلائل بوعلی و شیخ اشراق درباره ماهیت نداشتن واجب الوجود از این قبیل است؛ بنابراین بعد از هزارها موشکافی فلسفی است که اصالت وجود و اعتبار ماهیت ثابت می‎شود. صدرالمتألهین که بیش از هر فیلسوف دیگری در این باب سخن گفته و دراثبات آن کوشیده است خود روزگاری طرفدار اصالت ماهیت بود تا این که بنا به قول خود از جانب حقتعالی هدایت یافت و به اصالت وجود گرایید. اصالت وجود تأثیرات فراوان در سایر مسائل فلسفه دارد. به طوری که مبنای اصالت وجود، پایه و اساس اغلب تحلیل‎های فلسفی ملاصدرا است؛ بدین معنی که برخی ازمباحث فلسفی صدرالمتألهین تنها بر منبای اصالت وجود قابل طرح‎اند و اگر اصالت وجود را کنار بگذاریم این مباحث دیگر قابل طرح نخواهند بود و همچنین قائل شدن به اصالت وجود لوازم و نتایج معنایی وسیعی به دنبال دارد؛ یعنی بسیاری از مسائل فلسفی اگر بر مبنای اصالت ماهیت لحاظ شوند، یک معنا دارند و اگر بر مبنای اصالت وجود لحاظ شوند، معنای تازه ومتفاوتی پیدا می‎کنند.