جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هدف پژوهش گردآوری دستورهای تربیتی اسلام و آشنایی با ویژگیهایی از آن و نیز بررسی ویژگی جهانگرایی تربیت اسلامی و آگاهی از تاثیرات آن در جهان به منظور حل مشکلات امروز و سیر به سوی کمال است. روش پژوهش روش کتابخانه ای توصیفی می باشد که از طریق فیش برداری موضوعی و مطالعه قرآن، نهج البلاغه و سایر کتب اسلامی و همچنین کتب تربیتی انجام گرفته است. طرح پژوهش : پژوهش شامل پنج بخش است : اول کلیات، دوم هدفها و روشهای تربیت در اسلام، سوم جنبه ها و ثمرات تربیت، چهارم ویژگیهایی از تربیت اسلامی و آثار ویژگی جهانگرایی آن، پنجم نتیجه گیری، کاربردها، محدودیتها و پیشنهادات می باشد. نتیجه کلی : اسلام آیین تربیت است و دارای کامل ترین دستورهای تربیتی می باشد ویژگیهای آن از امتیازاتش است از جمله جهانگرایی آن که سبب نفوذ این دین به عالم گشته و در صورت آشنایی با قوانین جهانشمول اسلام و اجرای آن بشر می تواند با مشکلات امروز مقابله نماید.‬

در این رساله ابتدا مختصری در مورد زندگی و آثار مولانا جلال الدین مطالبی را ارایه داده است و سپس مطالب اصلی به شش بخش تقسیم شده که عبارتند از: شناخت توکل، گفتار مشایخ، توحید و توکل، مقام توکل، توکل و جهد و کسب و نقد توکل. در بخش شناخت توکل، سه موضوع اساسی به نامهای تعریف توکل، توجه به غیر خدا و ثمره توکل مورد بحث قرار گرفته است. در بخش گفتار مشایخ تمام سخنان و اقوال و تقریرات بزرگان عرفان و تصوف در منابع گوناگون درباره توکل ثبت شده است. در بخش سوم رابطه میان توکل و توحید که پیوندی بسیار تنگاتنگ است مورد بررسی قرار گرفته است. در بخش چهارم نیز جایگاه مقام توکل در میان مقامات دیگر چون توبه و زهد و صبر و رضا و... نشان داده شده است. اساسی ترین بخش این رساله را قسمت توکل و جهد و کسب تشکیل می دهد به این دلیل که مولانا هر جا سخن از توکل به میان می آورد، در پی آن عدم تناقض آن را با جهد و کسب نشان می دهد. در بخش آخر هم که با عنوان نقد توکل است مباحثی چون ادّخار، طی بادیه، در یوزگی یا قناعت، تداوی و روزی بی کسب را شامل می شود.

تلاوت قرآن کریم دارای آدابی ظاهری و باطنی است. این مجموعه در شرح مجملی به آداب ظاهری پرداخته و سپس مفصلاً به بررسی آداب باطنی می پردازد بدین صورت که: قاری قرآن ابتدا باید به جنبه های عظمت قرآن، معرفت حاصل کند تا به تعظیم شأن قرآن و آثار کمالی آن نائل گردد. پس این قرآن معظم باید راههای استفاده عملی داشته باشد یعنی تالی قرآن از این کتاب عزیز درس زندگی بیاموزد. و این امر میسر نمی گردد مگر این که انسان موانع و حجابهای بین خود و استفاده از قرآن را از سر راه بردارد و همین، گامی مهم می شود برای تولد کمالات روحی در وجود انسان. و این چنین می شود که تالی در هنگام تلاوت با حضور قلب کامل گوش جان به آیات الهی می سپرد و سپس با تفکر و تعقل و تدبر در این آیات، آنها را بر احوال و رفتارهای خویشتن تطبیق داده و از معاصی و گناهان خویش و سپس از خویشتن متبری گشته و از این نردبان، راه کمال و ترقی به پله های عالی انسانی را در پیش می گیرد. و نیز از راه تفکر وتدبر است که به صفات و افعال جمیل الهی معرفت حاصل کرده و درک می کند که چگونه و از چه راهی به سعادت الهی و رضوان الهی برسد. و همة این موارد میسر نمی گردد مگر آنکه دل و جان تالی پاک و طاهر از ارجاسات معنوی گشته و به درجه ای از طهور باطنی نائل گردد، چرا که طهور مطلق فقط مختص به معصومین است، و انسانهای عادی بنابر ظرفیت وجودی خویش می توانند از اقیانوس لایزال معرفت قرآنی اهل بیت بهره مند گردند.

تربیت انسان از موضوعات مهم هر مکتب به شمار می رود و مکتب اسلام نیز عنایت ویژه ای به این موضوع دارد، به طوری که خداوند، پیامبران از جمله پیامبر گرامی اسلام را با کتاب تربیت (قرآن کریم) فرستاد و امامان معصوم^ را پس از پیامبر| تعیین کرد تا به این امر مهم پرداخته، روش های صحیح و عوامل مهم و مؤثر در تربیت را معرّفی کنند. تقوا یکی از مهم ترین عوامل تربیت است که در آیات و روایات، بسیار بر آن تأکید شده است. این رساله، مفهوم تقوا، مراتب، راه های کسب، موانع و آثار تربیتی تقوا را مورد بحث و بررسی قرار داده است. در این تحقیق به مراتبی چون: عام، خاص و اخص برای تقوا و موضوعاتی از قبیل: نگرش به آینده، توجه به علم و آگاهی خداوند نسبت به اعمال و رفتار انسان، پی بردن به این که تقوا برای دنیا نیز فایده دارد، افزایش معرفت به خدا، خودشناسی، تفکر، تدبر در قرآن، تدبر در گفتار و رفتار معصومان^، دعا، عبادت خداوند، روزه، اطاعت از خدا، محاسبه برای دست یابی به تقوا، شیطان، دنیاپرستی، پرگویی، خصومت و طمع پرداخته شده است.

موضوع اصلی این تحقیق بررسی اندیشه های اخلاقی تربیتی خواجه نصیرالدین طوسی می باشد. هدف این تحقیق ارائه دیدگاه اخلاقی و تربیتی این مربی بزرگ و استخراج اصول، مراحل، اهداف و روش های تربیتی و اخلاقی وی و بیان راهکارهای ارائه شده در اندیشه وی برای استفاده در تعلیم و تربیت امروز می باشد. خواجه نصیرالدین طوسی به لحاظ زندگی در برهه خاصی از زمان و جایگاهی که در نزد حکومت ها دارد، در ابعاد مختلف از جمله تربیت و اخلاق دارای آرایی است که وی را از دیگر فیلسوفان مسلمان متمایز می کند. محقق طوسی کسی است که توانسته است عنان حکمران مغول را در دست بگیرد و اهداف سیاسی، علمی و فرهنگی مورد نظر خود را با استفاده از امکانات حکومت به مرحله اجرا برساند. وی متکلمی شیعی مذهب است که کتاب اخلاق ناصری را در حکمت عملی به رشته تحریر درآورد و در آن به ابعاد مختلف انسان شامل تهذیب اخلاق، تدبیر منزل و سیاست مدن پرداخته است. خواجه در این اثر خود نفس انسان را شامل سه قوه شهوت، غضب و نطق می داند، و تربیت این سه قوه را در سه مرحله تادیب، تعلیم و تفهیم برای رسیدن انسان به سعادت که هدف غایی آفرینش است، ضروری می داند. خواجه روشهایی را برای تربیت از جمله: عادت دادن، تشویق و ترغیب، داشتن الگو، محبت، تغافل، تربیت دینی و... در نظر می گیرد و تربیت را برای انسان ضروری می داند، زیرا که نفس به علت وجود قوه شهوت و غضب تمایل به بدی دارد. خواجه عوامل تربیت را شامل وراثت، تغذیه، خانواده، معلم و معاشرین می داند. از نظر محقق طوسی جامعه سالم برای رساندن انسان به سعادت ضروری است و میل انسان را به حیات اجتماعی ناشی از همین ضرورت می داند و معتقد است که در جامعه باید سیاستی حاکم باشد که بتواند همه انسانها را به سعادت برساند. بنابراین اصولی مانند محبت و عدالت را لازمه حیات اجتماعی می داند. اما بنیان های تعلیم و تربیت نوین با تکیه بر نظرات نظریه پردازان آن در قرن بیستم گذارده شده و این نظریه پردازان اصولی مانند توجه به طبیعت، علاقه، تجربه و کارآمدی آموزش در جامعه را ضروری می دانند. آنها ارتباط جامعه و آموزش را دو سویه دانسته و فلسفه وجودی آموزش و پرورش را تربیت انسانهایی که برای جامعه مفید باشند، تعریف می کنند. ایشان تربیت انسان کامل را مغایر با تربیت شهروند کامل دانسته و تعریفی اخلاقی از تربیت را ناکارآمد می انگارند. بر این اساس تعلیم و تربیت نوین دارای اشکالاتی است که راه حل آنها در آرای خواجه طوسی به روشنی دیده می شود. با توجه به یافته های تحقیق باید گفت که خواجه نصیرالدین طوسی نه تنها دارای آرای معینی در تعلیم و تربیت است بلکه می توان آرای او را در تقسیم بندی جدید قرار داد و بر مبنای آن تقسیم بندی در علم تعلیم و تربیت از آن بهره برد و به وسیله آن اشکالات تعلیم و تربیت نوین را برطرف کرد و حتی ساختاری کامل و بومی برای تعلیم و تربیتی اسلامی در کشور بنا کرد.

رساله حاضر با عنوان الحکم الجعفریه به ترجمه قسمتی از کتاب مذکور که تالیف عارف تام است پرداخته و عمده مطالب مطرح شده در رساله حاضر پیرامون موضوعاتی چون، در آداب و حد نگه داشتن، در ظلم و ستم، در بخل، در حس، در غیبت و سخن چینی و.... می باشد که حدود 57 موضوع اخلاقی در رساله ذکر شده و مورد بررسی قرار گرفته است. و پژهشگر جهت توضیح و تشریح بیشتر به آیات و روایات بزرگان (ائمه) استناد کرده است.

این پایان نامه با موضوع «ابعاد و آثار امانتداری در اسلام» در چهار فصل تنظیم شده است: فصل اول به بررسی واژه ها، مفاهیم، سابقه، ضرورت، اهداف و روش تحقیق پرداخته است. در فصل دوم، آثار فردی و اجتماعی امانتداری، مانند: ایجاد آرامش روحی و روانی در فرد، نگرش مثبت و اعتماد مردم به فرد امین، حفظ حقوق دیگران، کسب شهرت و عزت و برخورداری از ثواب دنیوی و اخروی مورد بررسی قرار گرفته است. فصل سوم به ریشه ها و علل خیانت در امانتداری و پیامدهای آن اختصاص دارد؛ از جمله: بی اعتمادی میان مردم، عدم رعایت قوانین و مقررات، دروغ، تهمت و فریبکاری. فصل چهارم، شیوه ها و راه های ایجاد و تقویت امانتداری میان مردم را مورد بررسی قرار داده است. این شیوه ها عبارت اند از: آشنا کردن مردم با خدا و معاد، شناساندن آثار دنیوی و اخروی امانتداری و معرفی شیوه ها در این زمینه. شیوه های هدایت و کنترل غریزه جنسی از نظر اسلام عاقلی، حسین. کارشناسی ارشد فقه و معارف اسلامی، گرایش: اخلاق و تربیت. مدرسه عالی فقه و معارف اسلامی. استاد راهنما: شریفی نیا، محمد. استاد مشاور: حاجی ده آبادی، محمد علی. 1385. 174 صفحه. تعداد منابع: 140. کلید واژه کنترول، هدایت، غریزه جنسی، ارضا، اسلام، مسیحیّت، غرب، لباس، تعامل، والدین، احتلام، قاعدگی، بلوغ، خانواده، مدرسه، دوستان، جامعه، رسانه، بهداشت، تغذیه، حواس، تشویق، الگو، تنبیه، عبادت، اشتغال، ورزش چکیده این تحقیق با موضوع «شیوه های کنترل و هدایت غریزه جنسی از دیدگاه اسلام» در شش فصل تنظیم شده است: فصل اول به مباحثی از قبیل: اهمّیت و ضرورت موضوع، معانی و مفاهیم کنترل، هدایت غرایز، تعداد و ویژگی های آن پرداخته است. فصل دوم، حدود و شرایط ارضای غریزه جنسی را از سه دیدگاه (اسلام، رهبران مسیحیت قرون وسطی و دیدگاه نوین غرب) مورد بررسی قرار داده است. فصل سوم به مراحل رشد غریزه جنسی در دوره کودکی اختصاص دارد. این غریزه در این دوره به لحاظ جسمی، غیر فعّال بوده و محسوس نیست. انتخاب لباس متناسب با جنسیت، چگونگی روابط و تعامل والدین از عوامل مؤثر در فرایند شکل گیری هویت و نقش آموزی جنسی به شمار می روند. فصل چهارم به بررسی رشد، بروز احتلام و قاعدگی، اهمّیت و ارزش بلوغ و تفاوت رشد جنسی و عقلی به عنوان مهم ترین تغییرات روحی و جسمی دوره نوجوانی و جوانی پرداخته است. فصل پنجم، مهم ترین عوامل مؤثر در رشد و کنترل غریزه جنسی (خانواده، مدرسه، دوستان، جامعه، رسانه، بهداشت، تغذیه و حواس) را مورد بررسی قرار داده است. فصل ششم به آموزش و اطلاع رسانی، الگودهی، تشویق، تنبیه، عبادت، اشتغال، ورزش و ازدواج به عنوان شیوه های کنترل و هدایت غریزه جنسی پرداخته و آن ها را مورد ارزیابی و بررسی قرار داده است.

قیام عاشورا یکی از مهم ترین پدیده های تاریخ اسلام و تاریخ بشر به حساب می آید و همان طور که از بعد تاریخی از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است از بعد تربیتی نیز اهمیت بسزایی دارد این پایان نامه با عنوان «ابعاد تربیتی قیام عاشورا» در شش فصل تدوین یافته است: فصل اول به بیان کلیات تحقیق پرداخته است. فصل دوم جامعه اسلامی در عصر امام حسین× را از لحاظ دینی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی مورد بررسی قرار داده است. و در نتیجه به یک سئوال اصلی جواب داده شده است: که چرا با گذشت اندک زمانی از رحلت رسول خدا نوه ی آن حضرت را به آن حالت فجیع کشتند و اهل بیت را اسیر نمودند. عوامل آن چه بود؟ در فصل سوم به برخی از خصوصیات اخلاقی و تربیتی امام حسین× اشاره شده است. در فصل چهارم، مهم ترین اهداف قیام عاشورا (امر به معروف و نهی از منکر، احیای سنّت و سیره پیامبر| و بنیاد حکومت اسلامی مورد بررسی قرار گرفته است. فصل پنجم به اصول تربیتی واقعه عاشورا (اصلاح اجتماعی، بیداری، حق محوری، عزّت و سربلندی) پرداخته و برای هر کدام جمله ای از سخنان نورانی آن حضرت بیان شده است. در فصل ششم به بررسی مهم ترین روش های تربیتی حضرت پرداخته و برای تأیید آنها مصداق هایی از گفتار و عمل آن حضرت بیان شده است؛ از جمله روش تربیتی محبّت.

در این رساله سعی شده است چهره واقعی روزه را به افراد بشناساند و بفهماند که روزه فقط تحمل گرسنگی و تشنگی و ... و محروم ماندن از یک سری لذات ظاهری نیست. بلکه آثار و فواید بسیار زیادی برای انسان دارد. و به همه ی جنبه های روزه و آثار آن بر روی تمامی ابعاد زندگی یک فرد از جنبه های فردی و اجتماعی گرفته تا جنبه روحانی و اخروی و ... پرداخته شده و مورد بررسی قرار گیرد. برای جمع آوری اطلاعات از منابع مرجع، کتب اعتقادی، اخلاقی و فروع دین و ... استفاده شده است. روزه ( صوم): امساک از خوردن و آشامیدن است از سحر تا شام. روزه مخصوصا روزه ماه مبارک رمضان آثار و برکات بسیاری برای انسان دارد. مهم ترین اثر روزه تقوا است. خودداری از گناه در ماه رمضان باعث می شود فرد روحیه تقوا را کسب کند. روزه گرفتن غرائز و شهوات را تعدیل کرده و نفس طغیانگری و سرکشی را در افراد سرکوب می کند. از دیگر آثار تربیتی روزه این است که روحیه صبر و شکیبایی و پایداری را در افراد بالا برده، و اراده را قوی و محکم می کند. همچنین روزه باعث تقویت عزت نفس، آزادگی و فروتنی و تواضع در انسان شده و وجدان و حس امانتداری را در افراد روزه دار تقویت می کند. با این همه آثاری که ذکر شد می توان گفت روزه عاملی است برای بازسازی معنوی فر د و وسیله ای برای بازداری از گناه و راندن شیطان، و زمینه ای برای تقرب به خداوند. خداوند نسبت به روزه داران لطف بی دریغ دارد: تا زمانی که روزه هستند و مرتکب گناهی نشده اند خواب و نفس آنها عبادت محسوب می شود و دعایشان مستجاب می گردد. و خداوند و ملائکه اش برای روزه دار دعا و استغفار می کنند. روزه، سپر آتش جهنم است،و جهنم بر روزه داران حرام است، و روزه دار واقعی آمرزیده شده و به بهشت می رود روزه علاوه بر آثار تربیتی و اخروی، آثار مادی و اجتماعی نیز دارد. روزه، روح قناعت را در فرد تقویت می کندو این موضوع سبب کاهش هزینه زندگی افراد می شود و وضعیت اقتصادی او را بهبود می بخشد. روزه در بین افراد اجتماع تساوی برقرار کرده و باعث می شود اغنیا هم مانند فقیران طعم گرسنگی را بچشند و حس ترحمشان نسبت به آنها تحریک شود و بیشتر به مستمندان انفاق نمایند. در کنار حاکم شدن روح سخاوتمندی و عاطفه در اجتماع ماه مبارک رمضان ارمغان دیگری هم برای اجتماع دارد و آن این است که در ماه رمضان آمار گناه و جرم و جنایت بسیار پایین می آید و امین اجتماعی بالا می رود. فواید روزه فقط در این موارد خلاصه نمی شود بل که روزه برای جسم و بدن ما نیز مفید است. و اثرات بهداشت و پزشکی آن بسیار زیاد است و ضامن سلامت بدن است.

مسأله عشق و محبت از مباحث دیرینه ای است که از قدیم تا به امروز مورد توجه نحله های مختلف فکری و دینی بوده و بخش گسترده ای از این مباحث در حوزه اخلاق و فلسفه اخلاق صورت گرفته است. برخی در این باره از مکتب اخلاقی خاصی به نام «اخلاق محبت» سخن گفته اند؛ این مسأله در غرب عمدتاً با اخلاق مسیحیت پیوند خورده است و متکلمان مسیحی از آن دفاع نموده اند. در فصل اول و دوم این رساله با پرداختن به ماهیت عشق و انواع آن و جایگاه احسان و محبت در فلسفه اخلاق، دیدگاه های مختلف در باب اخلاق محبت، مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. از جمله نظریه هایی که مورد نقد و بررسی قرار گرفته است، دیدگاه کسانی است که بر اخلاق محبت محض تأکید نموده، اصل و یا فضیلت اخلاقی مورد قبول را تنها عشق ورزیدن دانسته و از آن به عنوان عالی ترین اصل اخلاقی یاد نموده اند. به نظر ما محبت ورزیدن و احساس نمودن می تواند به عنوان یک اصل اخلاقی در نگاه نخست و یا فضیلتی اساسی در کنار سایر قواعد اصیل و فضایل اساسی اخلاقی مورد توصیه و تأکید قرار گیرد. بنابراین، می توان از محبت هم به عنوان یک اصل با اهمیت اخلاقی و هم یک فضیلت مهم سخن گفت که از جمله عالی ترین اصول و فضایل اخلاقی به شمار می رود. این اصل یا فضیلت، دارای حسن ذاتی بوده، از پشتوانه ای حقیقی هم برخوردار است؛ در نتیجه، می توان از آن دفاع عقلانی هم نمود. یکی از مسایل بسیار مهمی که مباحث فراوانی را نیز در خود جای داده است؛ بررسی ارتباط حب ذات با اخلاق محبت است. در نگاه اول اخلاق محبت که اخلاقی دیگر گروانه است، در تعارض با دیدگاه های اخلاقی خودگروانه به حساب می آید. ما با نقد خودگروی روان شناختی و اخلاقی، تعریف و تحلیلی از حب ذات ارائه داده ایم که براساس آن اخلاق محبت کاملاً امکان پذیر بوده، متعارض با حب ذات فلسفی نمی باشد. در این فصل با توجه دادن به انواع امیال و لذت های انسانی بر وجود میل اصیلی که در جهت احسان و محبت به دیگران است تأکید نموده، برای شناخت و معرفت نقش اساسی را در جهت دهی این میل قائل شده ایم. در ادامه با نظری به دیدگاه های «ژان پل سارتر» و «گابریل مارسل» امکان برخورداری از عشقی ناب که رفتارهای خاص خود را می طلبد، مورد بررسی قرار دادیم، و چنین بیان نموده ایم که در یک تحلیل، رفتارهای انسان بر دو گونه است: رفتارهای حسابگرانه و رفتارهای عاشقانه. در رفتارهای حسابگرانه که از نوعی ترجیح عقلانی برخوردار است. حب ذات انسانی تأثیرگذار است؛ اما در رفتارهای عاشقانه، غرض حصولی است نه تحصیلی و از این رو هر چند عموماً انسان در رفتارهایش براساس حب ذات عمل می کند اما در این مواردی نیز رفتار انسان ناشی از شدت محبت او به متعلق عشق است و همین امر موجب صدور فعل از او می گردد. در این موارد، شخص توجهی به خود * و تمام توجه اش به متعلق عشق و محبتش قرار گرفته است. این نوع محبت، محبتی کاملاً خالص و بی پیرایه می باشد. از جمله موارد عشق خالص و ناب، عشق به انسان کامل است که در حقیقت بازگشت به محبت فطری انسان نسبت به فضایل و کمالات حقیقی دارد. همچنین می توان از بغض و نفرت نسبت به دیگران نیز سخن گفت و کسانی را که سرشار از رذایل اخلاقی گردیده و از فضیلت انسانی خود فاصله گرفته اند، مورد نکوهش و نفرت اخلاقی قرار داد. در فصل پایانی رساله نگاهی به عشق الهی که در اخلاق الهیاتی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است نموده ایم. در این فصل تنها به عشق انسان به خدا پرداخته و مراتب عشق الهی و امکان برخورداری از نوعی عشق ناب را نسبت به خداوند مورد تأکید قرار داده ایم.