جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مبحث تغییرات اجتماعی، بخش مهمی از ادبیات جامعه شناسی را در بر می گیرد. از دیرباز عوامل و شرایط و سایر ابعاد تغییر در جامعه مورد توجه پیشگامان جامعه شناسی قرار گرفته است و نظریه ها و تحلیل های فراوانی درباره آن عرضه شده است. قبل از پیدایش علم جامعه شناسی نیز متفکران اجتماعی و رهبران بزرگ دینی به بررسی این موضوع پرداخته، دیدگاههای مهمی در این رابطه ارائه داده اند. یکی از مهمترین منابع معرفتی در جامعه اسلامی کتاب نهج البلاغه است که مشتمل بر خطبه ها و نامه ها امام اول شیعیان علی بن ابیطالب(ع) است. در این تحقیق تلاش شده است تا با استفاده از روش «تحلیل متن» دیدگاههای ایشان درباره تغییرات اجتماعی استخراج گردد و سئوالاتی که در جامعه شناسی درباره این مسئله مطرح می شود، براساس کتاب نهج البلاغه پاسخ داده شود. بر این اساس پس از ارائه کلیاتی پیرامون تغییرات اجتماعی در بخش اول، مباحثی از قبیل عوامل، شرایط، روشها وکارگزاران تغییرات اجتماعی مورد بررسی قرار گرفته است.

انقلاب اسلامی ایران در عسرت دیانت و مهجوریت آن در فرهنگ و تمدن غالب پیروز شد و بار دیگر اسلام را به عنوان دینی زنده و نجات دهنده ملتی که افیون استعمار نشاط و استقلال او را گرفته بود به صحنه باز گرداند. انقلاب اسلامی در دورانی پیروز شد که ملتهای محروم ایران تجربه خویشاوندی از نهضت های چپ و ملی گرا نداشتند، حرکتهایی که در آغاز، ابزار دست بیگانگان بوده اند یا با همه حسن نیت پیشوایان یا پیروان آن به سبب نداشتن ریشه در فرهنگ و باورتاریخی مردم دیر یا زود منحرف شده اند یا بی ثمر مانده اند. امام خمینی کمال همت خویش را در راه تحقق آرمان های اسلام واقعی پیشاپیش مردم به کار گرفت و با عناصری که خواهان انزوای اسلام و استضعاف ملتها بودند جنگید. امام خمینی با نگارش کتاب کشف الاسرار به صورت جدی وارد عرصه سیاسی شد و فعالیت سیاسی خود را آغاز کرد و تا پایان حیات دست از تلاش ومبارزه بر نداشت و امام نیز با اتخاذ تصمیمات مختلف که بر اساس شرایط زمان و مکان متغییر بود به تغییر و تبدیل اندیشه دست می زد امام خمینی از آن دسته از روشنفکران دینی بود که معتقد به جامعیت دین بوده و از طریق احیاء و باز سازی و نوسازی تفکر دینی با نظریه ها و اجتهاد(نظری) و نوآوری و ارائه راه حل های برگرفته از کتاب وسنت، خواهان نوسازی اجتماعی، اقتصادی و سیاسی جوامع در جهت نیل به ترقی و توسعه تمدن اسلامی و تبلور آزادی و عدالت بود و به واسطه این جامعیت تفکر از جمله متفکران رادیکالیست اسلامی به شمار می رود در ادامه با بخش بندی پایان نامه تمام ابعاد سیاسی اجتماعی فکری ایشان مورد بررسی قرار گرفته است.

موضوع این تحقیق و عنوان آن بررسی اندیشه های یورگن هابرماس درمورد عدالت می با شد که به بحث و بررسی اندیشه هابرماس در این مورد می پردازد و نیز به یک سری بحث های پیرامون کنش ارتباطی، آرمانی بیان دمکراسی از نظر هابرماس می پردازد. هابرماس سالها زیر نظر آدورنو به تحلیل و مطالعه پرداخت. معمولاً او را وارث اصلی میراث مکتب فرانکفورت، در حال حاضر، می دانند. اگر چه مضامین مشخصاً مشترکی بین آرای وی و آرای پیشینیان او هست ولی مسیری که او پیش می گیرد بسیار متفاوت با آنهاست ازاین نقطه نظر آشنایی با هابرماس و اندیشه های او و اکثر نظریه های مدرن در جامعه شناسی برای ما اهمیت پیدا می کند و این که آیا هابر ماس بحث هایی در مورد عدالت دارد و از نظر او عدالت در جامعه چگونه است و آیا تعریف خاصی از عدالت ارائه می دهد یا نه؟ در این پژوهش به بررسی ابعاد عدالت، مبانی اخلاق، نظریه دانشمندان دیگر، جامعه مدنی، عدالت، مفهوم عدالت اجتماعی و نظر افلاطون و سیاست پرداخته شده است

خانوداه قدیمی ترین و مهم ترین نهاد مدنی جامعه است که مورد توجه و حمایت شریعت اسلامی نیز قرار گرفته است. مطابق تعریف سازمان جهانی بهداشت، تنظیم خانواده عبارت است از اتخاذ یک سیاست جمعیتی از سوی خانواده ها است که داوطلبانه و بر پایه آگاهی، بینش و تصمیم گیری مسؤولانه توسط والدین به خاطر ارتقای تندرستی و بهزیستی اعضای آن به مورد اجرا گذاشته می شود. تنظیم خانواده دارای سابقه ای طولانی است اما بدلیل آنکه کمتر مورد توجه قرار گرفته و تنها در چند دهه اخیر غالباً در قالب کنترل موالید خود را نشان داده است اکثراً ذکر آن تحدید نسل و کنترل موالید را به ذهن متبادر می کند. تنظیم خانواده ممکن است از طریق شیوه های مختلف پیشگیری از حاملگی و یا سقط جنین صورت پذیرد. در مفهوم مطرح شده توسط سازمان جهانی بهداشت، تنظیم خانواده به شیوه های مشروع تقریباً مخالفی ندارد اما به معنی کنترل موالید و تحدید نسل، دارای موافقان و مخالفانی است. موافقان به دلایلی چون مشکلات ناشی از ازدیاد جمعیت همانند کمبود تغذیه و مسکن، تخریب محیط زیست، پایین آمدن سطح بهداشت و در نتیجه افزایش بیماریها و به تبع آن افزایش هزینه های بهداشتی و درمانی، فقر اقتصادی و نیز مشکلات عاطفی، روانی، آموزشی، تربیتی و محدود شدن زنان استناد کرده و آیه «نفی سبیل» ، حدیث «لاضرر و لا ضرار» ، احادیث مربوط به عزل و برخی از قواعد عمومی شریعت را موید قول خود می دانند. در مقابل، مخالفان معتقدند که پیشگیری دائم و سقط جنین جز در موارد استثنایی جایز نبوده و پیشگیری موقت تحت شرایطی خاص تجویز شده است. احادیث عزل هم محمول برحالات خاصی اند. به علاوه کنترل موالید با روایات توصیه به ازدیاد نسل و منع از تبتل منافی دانسته شده و تغییر خلقت تلقی شده است. از نگاه مخالفان، خداوند زمین را واسع و امکانات آن را وافر قرار داده و مشکل کمبود جا و تغذیه و سایر امکانات و نیز وجود مشکلات آموزشی، بهداشتی و درمانی، ناهنجاریهای تربیتی و غیره به نبود برنامه ریزی صحیح بر می گردد. شعار «فرزند کمتر زندگی بهتر » و برنامه های کنترل جمعیت نیز جز اهرمی سیاسی از سوی کشورهای استعمارگر برای غلبه بر کشورهای اسلامی و جهان سوم نیست. به نظر می رسد دیدگاه مخالفان موجه تر و ادله آنان قوی تر و با قرآن و سنت هماهنگ تر است. این پایان نامه متشکل از مقدمه، سه فصل و نتیجه گیری است . فصل اول به بیان کلیات اختصاص دارد. در فصل دوم طریق تنظیم خانواده بیان شده است و در فصل سوم حکم شرعی تنظیم خانواده از دیدگاه موافقان ومخالفان با ذکر دلایل آنها مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.

بهبودی زندگی برای انسان اجتماعی، در تبعیت همه آحاد جامعه از قواعد اجتماعی و با تقسیم وظایف و ایفای نقش های محوله به نحو مطلوب، میسر است. تحقق این امور، در گرو حاکمیت نظم بر روابط آنان است. نظم اجتماعی، اگر بر اساس تمایل درونی افراد جامعه محقق گردد، اثربخش خواهد بود؛ و گرنه نظم اجباری در بلند مدت نتیجه نخواهد داد. همواره در جامعه انسانی تخطی از قوانین اجتماعی به علل مختلفی صورت می پذیرد. بسیاری از نظریه های علمی، علل این انحرافات و تخطی ها را به شرایط زیستی، روانی و اجتماعی ارجاع می دهند، و با نادیده گرفتن قدرت اراده و انتخاب انسان، وی را مقهور آن شرایط می دانند. در بررسی دیدگاه امام علی (ع)، با توجه به این اصل اساسی که انسان موجودی صاحب اراده و اختیار است، نقش عوامل زیستی، روانی و محیطی در حد زمینه سازی است و چنین نیست که انسان کاملاً مقهور آنها باشد. و از همین زاویه است که می توان او را مسئول دانست. همچنین باید از نقش اساسی شیطان، به عنوان موجودی حقیقی، در سوق دادن انسان به انحراف از قواعد دینی و اجتماعی یاد کرد. حقیقتی که بالمره در نظریه های رایج در تبیین علل انحرافات اجتماعی نادیده گرفته شده است.

نوشتار حاضر پیرامون بررسی اندیشه های اجتماعی در جزء دوم قرآن می باشد که به علت گسترده بودن نکات اجتماعی فقط با تأکید بر آیه 170 سورة بقره این مورد را متذکر می شود. این نکته که قرآن به واقعیت های زندگی اجتماعی انسان توجه دارد و دانستن نظر قرآن دربارة این واقعیت ها لازم می باشد، نگارنده بر آن شده است تا نگاهی بسیار کوچک و جزئی به اندیشه های اجتماعی قرآن که اساس دین و وحی است و یکی از منابع غنی اسلام به شمار می رود یک پژوهش قرآنی در رابطه با اندیشه های اجتماعی در جزء دوم قرآن بپردازد. رسالة مورد نظر در هفت فصل تدوین یافته شده است: فصل اول کلیات تحقیق را مورد توضیح قرار می دهد، عنوان آیه مورد پژوهش، مقدمه، طرح مسئله، روش تحقیق و... . فصل دوم، یکی از عواملی که موجب پیروی و همنوایی افراد با نیاکانشان می شود، اجتماعی و فرهنگی بودن انسان است که در فصل دوم آن را شرح می دهد. دومین عامل همنوایی افراد با فرهنگ جامعه را وجود کنترل های اجتماعی دانست که از سوی جامعه و گروههای تشکیل دهندة آن برای بقای جامعه و همچنین امکان پذیر نمودن یک زندگی سازمان یافته اجتماعی این کنترل صورت می گیرد و از مکانیسم های مختلف رسمی و غیررسمی، ارزشی و عاطفی و... استفاده می کند، و در نتیجه افراد به سادگی نمی توانند از فرهنگ و قواعد حاکم بر جامعه تخطی کنند. این عامل هم در فصل سوم مورد توجه قرار گرفته است. یکی از پیامدهای این واقعیت که انسان حیوانی اجتماعی است، این است که همواره، در حالتی بین ارزش های مربوط به فردیت و ارزش های مورد قبول جامعه به سر می برد و این عامل موجب انواع پاسخ به نفوذ اجتماعی از طرف افراد می شود، پاسخ هایی مانند متابعت، همانندسازی، همرنگی، نوآوری و...، که در فصل چهارم مورد بررسی قرار گرفته است. شرایطی که احتمال همنوایی افراد را در مواجهه با تغییر، کاهش و یا افزایش می دهد؛ در فصل پنجم تحت عنوان شرایط و محرکه های ایجاد تغییر و موانع ایجاد تغییر مورد توجه قرار گرفته است. در فصل ششم تحت عنوان حاشیه نشینی مطرح می شود که افراد حاشیه ای جامعه یعنی افرادی که فرهنگ و نظام اجتماعی گروهی را که در آن زندگی می کنند به طور کامل نپذیرفته اند و در آن گروه و اجتماع ادغام نشده زودتر و سریعتر از افرادی که کاملاً فرهنگ جامعه را پذیرفته اند و درونی کرده اند و جز اعضای اصلی جامعه به حساب می آیند حاضر به پذیرش تغییر و ناهمنوایی با جامعه هستند. در فصل آخر هم مطرح می شود که جامعه ای که افرادش عقایدشان را با دلیل و استدلال پذیرفته اند و در خود درونی کرده اند زودتر حاضر به تغییر عقیده و ناهمنوایی با جامعه هستند تا کسانی که اساس عقایدشان تقلید از نیاکان است.

ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام، نه تاریخ فلسفه اسلامی است و نه فلسفه تطبیقی. این اثر نگاهی است دقیق و ویژه به ماجراهایی که مخالفان و موافقان فلسفه در جهان اسلام بوجود آورده اند. این اثر به صورت مفصل عمده‏ ترین منازعات فکری میان «متکلمان» و «حکیمان» را مورد بحث و بررسی قرار داده است. نخست اینکه فلسفه ‏ای که به نام فلسفه اسلامی مشهور شده است، یونانی و ترجمه ‏ای نیست و تا آراء منتقدان متشرع فقیه و متکلم را شناسایی نکنیم نمی‏توانیم از اصالت فلسفه اسلامی صحبت کنیم؛ این سخن بسیار دقیق و مهم است که چراغ فلسفه در ایران هیچ‌گاه خاموشی نگرفته است.

پژوهش حاضر نقش پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَ آلِه در شکل گیری شخصیت امام علی عَلَیْهِ السَّلام را بررسی می نماید. هدف از این تحقیق نشان دادن زحمات پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَ آلِه در تکوین شخصیت امام و در حقیقت آماده کردن ایشان برای کسب مقام امامت و خلافت بعد از خود می باشد. علاوه بر آنکه اهمیّت تعلیم و تربیت را در شکل گیری شخصیت انسان نشان می دهد. شخصیت ، از بحث انگیزترین مفاهیم روانشناسی است. عوامل زیادی در تکوین و رشد آن مؤثّرند. وراثت و محیط از مهمترین آنها می باشند. شخصیت ثابت نیست و در طول زمان رشد کرده و تغییر می کند. علاوه بر علم روانشناسی ، روایات اسلامی نیز تأثیر وراثت بر شخصیت یا همان شاکله انسان را قبول دارند. هرچند که اراده را نیز به عنوان عامل سوّم در تکوین شخصیت انسان تلقّی می نمایند. در شکل گیری شخصیت بی نظیر امام علی عَلَیْهِ السَّلام علاوه بر تأثیرگذاری وراثت و اراده نقش پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَ آلِه به عنوان سرپرست ، دوست ، رهبر ، برادر و ... امام علی عَلَیْهِ السَّلام کلیدی است. بعلاوه تعلیمات و آموزه های پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَ آلِه بر ابعاد شخصیتی امام علی عَلَیْهِ السَّلام تأثیر زیادی گذاشت و تمام عوامل باعث شد امام امتداد شخصیت پیامبر اسلام صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَ آلِه باشد. با این تفاسیر می توان گفت تنها فرد لایق برای کسب مقام خلافت و جانشین بعد از پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَ آلِه ، امام علی عَلَیْهِ السَّلام است. هدف پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَ آلِه از این همه زحمات، ساختن نسخه ای مانند خود برای خلافت و جانشینی و امامت مسلمین بود. کما اینکه پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَ آلِه به واسطه ی امام علی عَلَیْهِ السَّلام یازده امام بعدی را برای بدست گرفتن مقام امامت و گسترش اسلام آماده ساخت. در این پژوهش سعی شده از منابع معتبر در زمینه ی علم روانشناسی و علوم تربیتی و مسائل تاریخی استفاده شود. این کار با استفاده از فیش برداری از کتب گوناگون و دسته اوّل صورت گرفته است. شخصیت ، پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَ آلِه ، امام علی عَلَیْهِ السَّلام ، تعلیم و تربیت و نقش از جمله واژگان کلیدی به کار رفته در این نوشته است.