جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از مهم ترین ویژگی های شعر مهدی اخوان ثالث (1307-1369) روایی بودن آنهاست؛ اما آنچه به شعرهای روایی او برجستگی ویژه ای می بخشد و آن را از آثار شاعران معاصرش متمایز می سازد، شیوه ها و شگردهای او در روایت است. وی در شعر از عنصر روایت به گونه ای خاص استفاده کرده است که با وجود نقش برجسته بسیاری از شگرد (تکنیک) ها، ساختار روایی شعر هرگز لطمه ای به جوهر شعر نمی زند. به عبارت دیگر، در آثار او بیش از آنکه شعر در خدمت روایت داستانی قرار گرفته باشد، عناصر داستانی و روایی به خدمت شعر درآمده اند. این مقاله به بررسی و تحلیل شگردهای روایت شامل: شخصیت پردازی، گفت وگو، توصیف، فضاسازی، شیوه آغاز روایت ها، شیوه های بیان نمایشی، نقطه اوج و فرود، مرحله گذار در منظومه های روایی اخوان ثالث می پردازد و کارکرد ویژه هر یک را در شعر او نشان می دهد.

ازجمله کتب بسیار مهم و کلیدی در زمینه مانویت، کتاب کفالایا است که در اصل به زبان قبطی نوشته شده است. مسیحیان شمال آفریقا که به این دین جدید گرویده بودند، این کتاب را به زبان قبطی و به نوعی از زبان مانی حی، که در این کتاب با عناوینی چون «فرستاده» و «پیامبر» از او یاد می شود، نوشته اند.هرفصل، جلسات وعظ مسیح را می ماند؛ که شاگردان از او چیزی را می پرسند و پاسخ را از پیامبر خود دریافت می کنند.خلقت همواره نقطه عطف و لحظه ی آغاز هر چیزی است. خلقت بشر همواره بخش افسون کننده و جذاب ادیان به شمار می آید، به ویژه در مانویت که برگرفته از افکار تلفیقی بودایی، مسیحی و گنوسی است. داستان آفرینش آدم، به صورت دقیق تنها در فصل 64 کفالایای قبطی عنوان شده. چنین بیان می شود که آدم را در سه چیز برتر و بهتر از سایر موجودات مرکب در آسمان و زمین می دانند و اینکه دیوان به خاطر هفت ویژگی اش او را به وجود آوردند. از این رو از لحاظ اسطوره-شناسی و تحقیق در این زمینه، این فصل حائز اهمیت است.

در بیشتر کتاب های بدیع فارسی و عربی، در بحث حسن تخلص، به برخی از آنچه گریز به ستایش را می آراید و آنچه موجب زشتی آن می شود، اشاره هایی شده و نمونه هایی از گریز نیک آورده شده است. اما توجه به اصول فصاحت و بلاغت، همچنین مجموعه شرایط ستایش نامه ها و نمونه های گریز استادان ستایش سرایی در ادب فارسی، نکات بیشتری را در این باره روشن می سازد.نوشته پیش روی، پس از بررسی ستایش نامه های فارسی و آرای بدیعیان و ناقدان عرب و ایرانی، به اصول گریز نیک می پردازد و برای نخستین بار، بیش از سی نمونه زشتی گریز را تا آغاز سده هفتم، همراه با تبیین هفت عیب لفظی آنها.

ملکوت تنها داستان بلند صادقی از جمله آثار ماندگاری که تحت تاثیر بوف کور هدایت در دوره ای خاص و با سبکی متمایز به نگارش درآمده است. گذشته از محتوای منحصر به فرد داستان، فرم و ساختار آن نیز قابل تامل و چشمگیر است. در این مقاله در پی آن است بعضی از خصوصیات زبانی، ساختاری و فنی آن بیان شده، لذا با توجه به رویکرد نوین ساختارگرایانه که سالیان سال در زمینه نقد ادبی از جمله رهیافتهای قدرتمند و مطرح بوده، به رشته تحریر درآمده است. مقاله موجود بعد از درآمدی کوتاه در رابطه با ساختارگرایی و پیشینه ملکوت حاوی کلیات و تعاریفی از آرا ساختارگرایانی چون ژنت، تودوروف، بارت و ... می باشد. بعد از طرح آرا، به زاویه دید دانای کل و ادا شاخص ملکوت، همچنین تحلیل داستان در دو سطح ساختار روایت و نحو روایت پرداخته شده است.با وجود ساختار نامنسجمی که به ظاهر در روایت داستان وجود دارد، ملکوت بیانگر فرم و ساختاری مستحکم و حساب شده است که با وضعیت ناپایداری شروع می شود و با ادامه داستان به اوج خود می رسد. در قسمت نحو روایت به شخصیت های کنش گر، کنش پذیر، فعل یا کنش ویژه آنها توجه می گردد که با توجه به رو ساخت داستان، دکتر حاتم به عنوان فاعل اصلی شخصیت های دیگر را تحت تاثیر کنش خود قرار می دهد.

جامی با نگاهی عارفانه هستی را می نگرد، می فهمد، و تبیین می کند. در این تفسیر، عشق کلیدی ترین و محوری ترین مفهوم است. عشق در این نگاه، تنها نسبتی عاطفی میان دو انسان نیست- که البته این هم هست- بلکه مقوله ای است گسترده و فراگیر که با آن هم می توان انگیزه آفرینش را فهمید و هم ارتباط متقابل پدیده های مختلف هستی را تبیین کرد. آنچه حق را به آفریدن می انگیزد، عشق اوست به خویشتن و کمالات پنهان آن و از آنجا که هستی چیزی جز تقیدات وجود بحت حق نیست، این عشق پس از شکل گیری عالم کثرات در تمامی هستی نیز به صورت های مختلف جریان می یابد و به هر شکل، جلوه ای است از همان عشق آغازین، یعنی عشق حق به خویشتن. عشق با این گستره وسیع خویش، هم انواعی دارد و هم مراحلی. در این مقال کوشش بر آن است که از منظر جامی به برخی عناصر اصلی هرم عشق در منظومه فکری او نگاهی بیفکنیم.

شعر فارسی در سالهای آغازین قرن چهاردهم شمسی شاهد دگرگونی ها، نوآوری ها، دغدغه ها، گفتگوها و اختلاف نظرهای بسیار است. در همین روزگار است که پرویز ناتل خانلری شعر عقاب را می سراید. مثنوی که از ماندگارترین سروده های معاصر است. دلیل سرودن عقاب، تقدیم آن به صادق هدایت، نقل جمله ای از خواص الحیوان، انتشار آن برای اولین بار و پاسخهایی که شاعران دیگر با انگیزه های شاعرانه و جز آن به عقاب داده اند، ماجرایی در خور تامل است و نگارنده کوشیده تا با جستجو در این باره و نقد و تحلیل گفته ها و سروده ها نوری تازه بر این ماجرا بازتاباند تا از رهگذر این جستجو گوشه ای از تاریخ ادب ایران را روشن سازد.

داستان های محمود دولت آبادی به مثابه منشوری است که از زوایای مختلف قابل بحث و بررسی است. در آثار او رگه هایی از اندیشه های رئالیستی ، ناتورالیستی، و گاه سورئالیستی دیده می شود. به علت گستره وسیع موضوع ، در مقاله حاضر فقط به برخی از اندیشه های «ناتورالیستی» محمود دولت آبادی می پردازیم. ناتورالیسم، شکل افراطی واقع گرایی شمرده می شود. این مکتب ادبی، نظریه ای است که کردار و گرایش و اندیشه را زاییده غرایز و امیال طبیعی می داند و به هیچ رویداد یا پدیده فوق طبیعی قائل نیست و همه واقعیات و پدیده ها را موجود در طبیعت و در دایره علوم طبیعی تفسیر می کند. ناتورالیسم در ادبیات بر جنبه های توارث محیط و مشاهده زندگی به دور از آرمان گرایی تاکید می ورزد و در این راه به ترسیم جزئیات و لو زشت و ناخوشایند می پردازد. ناتورالیسم ادبی از راه ترجمه های دوران مشروطیت وارد ادبیات ایران شد و نویسندگانی همچون صادق هدایت و صادق چوبک را تحت تاثیر قرار داد. در این مقاله، به شیوه تحلیلی توصیفی، تاثیر ناتورالیسم در آثار محمود دولت آبادی بررسی شده است.

در این مقاله، 21 مقامه از مقامات حمیدی (تالیف 551 ق) قاضی حمیدالدین بلخی (فو 559 ق) بررسی شده، اما مطالعه دو مقامه شش و چهارده به دلیل تمایزات آشکار ساختار پیرنگ با سایران، به آینده موکول شده است. ساختار پیرنگ هر مقامه، شامل ده کارکرد است که با افزایش و کاهش در آن گسترش می یابد. در واقع هدف اصلی این مقاله، بیان تعریفی منسجم از قواعد نوع ادبی مقامه در ادبیات فارسی است. رویکرد مورد نظر در این پژوهش، برگرفته از دیدگاه ولادیمیر پراپ (1895-1970 م) در ریخت شناسی قصه های پریان (1928 م) و پیوند آن با آموزه های روایت شناسی است.

رازی و مولوی هر دو به بررسی مرگ هراسی پرداخته اند، رازی آن را در هرحال و نسبت به هرکسی بیماری و برخاسته از وهم و هوی می انگارد و طبیبانه گاه از راه عقل و گاه با ابزار نقل می کوشد آن را بزداید و به زعم خویش درمان کند. راهکار عمده او برای رفع آن، غفلت و رها کردن مرگ اندیشی است. زیرا اندیشیدن به مرگ همواره هراسی در پی دارد.برخورد مولوی به گونه ای دیگر است، او مرگ هراسی هر فردی را در نظام باورهای او تحلیل می کند و به منشایی که عامل ایجاد آن شده، توجه دارد، نتیجه ای هم که می گیرد و راهکاری که ارائه می دهد، نسبت به افراد گوناگون، متفاوت است. در نگاه او نه مرگ اندیشی مستلزم مرگ هراسی است و نه ترس از مرگ همواره غیر عاقلانه و بی فایده. به نظر مولوی به جای غفلت از مرگ باید به طور جدی به آن توجه کرد، این کار به یافتن ارزش های اصیل، تعدیل زندگی، بازگشت به اصالت و رهایی از مسخ کمک می کند.

از آنجا که در هر کشوری میان اوضاع سیاسی و اجتماعی با هنر و ادبیات، رابطه ای دوسویه و مبنی بر تاثیر و تاثر متقابل برقرار است، در پژوهش حاضر نخست به صورت مختصر درباره کشور افغانستان و اوضاع تاریخی و سیاسی این سرزمین از گذشته تا امروز سخن گفته ایم و سپس تاثیر عوامل سیاسی و تاریخی بر فرهنگ و هنر و به ویژه ادبیات این کشور را بیان نموده ایم، آنگاه به شرح اهمیت موضوع پژوهش، اهداف و کاربردها، پرسش ها، فرضیه ها، جامعه آماری و ملاک گزینش شاعران پرداخته ایم و پس ار توضیح دادن شیوه تحقیق که از نوع تحلیل محتوا می باشد، عناصر اصلی ادبیات مقاومت یعنی جنگ، مقاومت و صلح را در شعر چهارده شاعر افغانستانی معاصر، با ذکر نمونه هایی، تحلیل و بررسی کرده ایم و با استفاده از دو جدول، بسامد کاربرد هر یک از درون مایه ها را در در شعر معاصر این سرزمین و آثار تک تک شاعران، نشان داده ایم. در پایان پژوهش بدین نتیجه دست یافته ایم که با توجه به آشفتگی اوضاع سیاسی و اجتماعی افغانستان، بسامد حضور درون مایه «جنگ» و پس از آن، «مقاومت» در شعر شاعران، بسیار زیاد و کاربرد مضون «آشتی» در کلام آنها بسیار ناچیز است و سخن سرایان افغانستانی چه در داخل این کشور و چه خارج از آن، اعتلای فرهنگ و ادب، و پرداختن به اوضاع سیاسی و اجتماعی وطن شان را وجهه همت خویش قرار داده اند.

از دید فرمالیست ها توجه به بافت کهن زبان، یکی از شگردهای تشخص بخشیدن به آن است. در این شگرد، شاعر از نرم عادی زبان بیرون می آید و با احیای واژه های مرده یا واژه های کهن و باستانی و بافتهای نحوی گذشته باعث نوعی برجسته سازی و آشکارزدایی می شود. استفاده از این شگرد در شعریت شعر یک شاعر، نقش اساسی و بسزایی را ایفا می کند. شفیعی کدکنی (م. سرشک) از زمره شاعران موفق نسل دوم شعر نیمایی است که توانسته از این شگرد به خوبی استفاده کند. او از شاعران حوزه خراسان است. دلبستگی عمیق او به گذشته پرشکوه خراسان و نیز احاطه کم نظیر او به ادب کلاسیک ایران زمین، باعث شده که از رهگذر کهن گرایی در تشخص بخشیدن به ربان شعری اش بهره های فراوانی بگیرد. در این پژوهش بر آنیم تا نشان دهیم که موفقیت م.سرشک در مجموعه های «آیینه ای برای صداها» و «هزاره دوم آهوی کوهی» تا چه اندازه ای مدیون ساختارهای کهن زبان فارسی و اختصاصات سبکی قدماست.