جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نخستین تاریخ های خراسان بزرگ در عصر اسلامی، در فاصله نیمه سده دوم تا نیمه سده سوم هجری همزمان توسط تاریخ نگاران عراق (ابومخنف، هشام کلبی، ابوعبیده معمر بن مثنی و مدائنی) و خراسان (حفص بن منصور مروزی و سلمویه بن صالح) به رشته تحریر درآمدند. هدف اولیه آثار عراقیان به دست دادن تاریخ پیروزیهای اعراب مسلمان در این منطقه بود، ولی عملا به ابعاد دیگری از تاریخ این مهم ترین ایالت شرق دنیای اسلام نیز پرداختند. مورخین خراسانی نیز فتوحات، اوضاع سیاسی و مالی منطقه را مورد توجه قرار دادند. از این کتب، هیچ نسخه مستقلی در دست نیست، ولی بخشهایی قابل توجه از شماری از آنها در کتب نویسندگان دوره های بعد نقل شده و این چنین زمینه بازسازی آنها فراهم آمده است. نتیجه کوشش در این زمینه، احیای چند اثر مهم از میراث تاریخ نگاری اسلامی است.

در زندگی آدمی حوادث طبیعی از قبیل زلزله و سیل و حوادث غیرطبیعی مانند جنگهای گوناگون اتفاق می افتد که در آنها انسانها می میرند و تاریخ فوت آنها نامعلوم است. مانند اینکه برادر و خواهر و پدر و مادر و فرزندان در این حوادث گرفتار مرگهای ناگهانی می شوند و بین آنان از نظر شرعی توارث وجود دارد یعنی می توانند از یکدیگر ارث ببرند و ما نمی دانیم کدام یک از آن دو زودتر از دیگری مرده است از طرف دیگر می دانیم که شرط ارث بردن انسانی از انسان دیگر این است که باید وارث بعد از مورث خود زنده باشد )نجفی، (306.39، مثلا اگر فرزندی بخواهد از پدرش ارث ببرد باید ثابت شود که بعد از پدر زنده بوده است والا اگر قبل از پدر بمیرد دیگر از پدرش ارث نمی برد و فرض این است که در این گونه حوادث نمی دانیم دو فردی که از یکدیگر ارث می برند، کدام متقدم و کدام متاخر از یکدیگر مرده اند. فقهای امامیه این موضوع را در کتاب ارث، تحت عنوان «ارث غرقی و مهدوم علیهم» بیان نموده اند چنانچه در روایات و احادیث نیز همین دو عنوان آمده است که به آن احادیث اشاره خواهیم کرد. اما حوادث منحصر به این دو مورد نیست و مرگ در حوادث متعدد برای انسان رخ می دهد و باعث نامعلوم شدن تقدم و تاخر مردگان می شود که برای فقها استنباط حکم ارث آنها مشکل می گردد.مقاله حاضر متکفل بحث درباره دو سوال زیر است: آیا کسانیکه در حوادث طبیعی یا غیر طبیعی مرده اند و بین آنها شرعا توارث برقرار است و تقدم و تاخر مرگ آنان معلوم نیست از یکدیگر ارث می برند؟اگر دو نفر یا چند نفری که بین آنها توارث باشد، و با هم از دنیا بروند، ولی مرگ آنها نه از جهت غرق و هدم باشد آیا اینها هم حکم غرقی و مهدوم را دارند یا نه؟

نوشتار حاضر، مطالعه ایی اکتشافی در دستیابی به مفهوم، ابعاد و انواع امنیت بر مبنای قرآن کریم است و می کوشد موضوع حاضر را براساس شواهد قرآنی و از منظرهای معنوی، فردی و اجتماعی، سیاسی و نظامی، اقتصادی، و حقوقی و قضایی تنویر، تفصیل، تبویب و تدوین کند و نشان دهد که این کتاب آسمانی دارای دیدگاه مدرن و امروزین درباره مفهوم متحول و پیچیده امنیت است؛ از سویی ایمان و امنیت معنوی، سرچشمه و مبنای اصلی کلیه ابعاد امنیت است و از سویی دیگر میان این ابعاد پیوند و توازن عمیقی برقرار است، ضمن آن که هر گونه امنیتی و در هر بعد از ابعاد آن، در نهایت در ایمان و اعتقادات معنوی و الهی ریشه دارد و هرگونه ناامنی در هر عرصه ایی، سرانجام ریشه اش به بی ایمانی و صفات متقابل ایمان مانند شرک، کفر، ظلم، استکبار و از این قبیل بر می گردد. مومن و صفات ایمانی نیز اصلی ترین خاستگاه صدور کنش های امنیت زا است و می توان در استنتاجی نهایی گفت: بستر سازی حیات معنوی پاک و نیک برای تربیت و تذهیب افراد، چه در حوزه رفتارهای فردی و چه رفتارهای اجتماعی و نیز دور کردن افراد جامعه از حیات سیئه و غیرایمانی، اصلی ترین ساز و کار تامین امنیت در نظام اسلامی است.

در فلسفه و منطق و به خصوص در فلسفه های جدید که بیشتر جنبه شناخت شناسانه به خود گرفته اند، همیشه این پرسش مطرح بوده است که صورتها و مفاهیم حسی چگونه در ذهن حاضر می شوند و اعتبار و عینیت آنها تا چه اندازه است؟ ولی در منطق ارسطویی از آنجا که انطباق مفاهیم و تصورات ذهنی با خارج مسلم فرض شده است، از دیر باز این پرسش مطرح بوده است که «قضایای حسی» چگونه اند و چه اقسامی دارند؟ نقش عقل در این گونه گزاره ها تا چه اندازه است و تفاوت آنها با «مجریات» در چیست؟نگارنده در این نوشتار کوشیده است با تکیه بر دیدگاههای بزرگانی همچون ابن سینا، خواجه نصیر طوسی، قطب الدین رازی، سهروردی و ... به این پرسش ها پاسخ دهد.

استحکام سیاسی و ثبات اجتماعی در اسپانیای اسلامی، که از گروه های دینی، فرهنگی و قومی مختلفی تشکیل می شد، مستلزم آن بود که دولتمردان با سه گروه بزرگ مسلمان آن جا یعنی اعراب، بربرها و مولدان، حسن تعامل داشته باشند. اما از آن جا که حاکمان اندلس غالبا از سیاست جناحی پیروی می کردند، این جامعه همواره با تنش های سیاسی و ناسازگاری های اجتماعی مواجه بود.در مقاله حاضر که به مولدان پرداخته شده، نقش آنان در این ناآرامی ها بررسی گردیده و بیان شده که این گروه در جهت مقابله با سیاست های تبعیض آمیز اعراب حاکم بر اندلس، دو گانه واکنش نشان دادند: نخست به اقدامات سیاسی - نظامی روی آوردند و از این رهگذر جایگاه خویش را در جامعه ارتقا بخشیدند و در مرحله بعد از فعالیت های فکری و تبلیغی سود جستند.

عبدالرحمان‌ بن احمد سهیلی مفسّر، محّدث، لغت‌شناس و نحوی برجسته قرن ششم هجری است، که از او به عنوان علّامه اندلس یاد کرده‌اند و مقاله حاضر پس از گزارشی مختصر از شخصیت علمی سهیلی، به معرفی کتاب ارزشمند الروض الانف می‌پردازد. این اثر شبیه به دایره المعارف و از جنبه‌های مختلف قابل توجه بوده و تقریباً تمام علوم اسلامی در آن گنجانده شده است.در این نوشتار سعی شده علاوه بر بیان نمونه‌هایی از آنها، به برخی ابتکارات سهیلی هم پرداخته شود.بیان دیدگاههای فقهی، کلامی و غیره پیرامون یک مسأله، نقد آراء دانشمندان، استفاده از منابع گوناگون درباره یک موضوع، واژه‌شناسی و غیره از جمله نوآوریهای سهیلی در الروض الانف است.

خاندان زنگی فریومدی که به تصریح تاریخ نگار دربار اولجایتو ، ابوالقاسم کاشانی به پنج پشت وزیرزاده بودند، تقریبا در سرتاسر دوره فرمانروایی مغولان، چه پیش از روی آوردن هلاکوخان به ایران (سال 654) و چه پس از آن، دست در کار وزارت و استیفا و صاحب قدرت و اقتدار بسیار می بوده اند. اینان در کنار خدمت به دستگاه نوپای ایلخانی در دانش پروری و شاعر نوازی نیز دستی توانا و گشاده داشته اند. بررسی زندگی مشاهیر این خاندان که بر عهده این مقاله است، تا اندازه ای این پاره ازتاریخ ایران یعنی عصر ایلخانی ، و نیز نمایی ازچهره فرهنگی خراسان آن روزگار را که می باید آنجا را پایتخت غیررسمی ایلخانان مغول به شمار آورد، تاحدی تبیین می کند

موضوع حق التألیف و حق ابتکار از پدیده‌های نوظهور می‌باشد که در محافل حقوقی جهان اخیراً مطرح شده است و دولتها هم در تنظیم مقررات پایدار برای تعیین روابط میان تولیدکنندگان و مصرف کنندگان آفریده‌های فکری و کالاهای فرهنگی با چالشهایی روبرویند.خوشبختانه از همان آغاز با ارائه راهکارهای اجرائی منطقی و عادلانه، این مشکل را حل کرده است.در این نوشتار با نگاهی به پیشینه و سیر تاریخی حق تألیف در کشورهای غربی و ایران و فرهنگ اسلامی، ضمن تبیین و سیر تاریخی حق تألیف در کشورهای غربی و ایران و فرهنگ اسلامی، ضمن تبیین شرائط علمی بررسی فقهی مسائل روز، کوشش شده تا دیدگاه مثبت و منفی حقوقدانان و فقیهان مسلمان، اعم از شیعه و سنی دربارة موضوع حق تألیف مطرح گردد. نگارنده پس از نقل و نقد آراء و ادله موافقان و مخالفان، سرانجام با نظر به فتاوی فقیهان و آراء صاحبنظران معاصر به ویژه امام خمینی(ره) به این نتیجه دست یافت که حق تألیف متعارف از اعیان خارجی و مادی نسیت، و نیز حق اختصاص مال و ملک بودن آن از دیدگاه اکثریت فقیهان مشکوک می‌باشد و جواز خرید و فروش آن به ناشران در قالب بیع شرعی مشکل و محل تأمل است؛ ولی واگذاری و انتقال حقوق مادی و معنوی کالاهای فرهنگی نظیر: کتاب، نوار، لوح فشرده(CD) و نرم‌افزارهای کامپیوتری در قالب مصالحة شرعی و توافقی بلامانع است . به تصریح برخی فقیهان معاصر از جمله امام خمینی(ره) راه‌حل این مشکل را باید در شرط ضمن عقد لازم قراردادن حق انحصار طبع و نشر برای ناشر و مؤلف، در هنگام واگذاری این گونه کالاهای فرهنگی جستجو نمود.

علاّمة حلّی- که با تألیفات گران‌سنگ خود، ابتکارهای علمی شیخ طوسی را در زمینه‌های فقه تطبیقی مذاهب، فقه تطبیقی شیعه، فقه تفریعی و توسعة علم اصول فقه، احیاء و بازسازی کرد- کتاب نهایه الوصول را به عنوان دانشنامه علم اصول فقه و جامع اقوال اصولیان متقدّم و حاوی یافته‌های متأخّرین، تألیف کرده است.بیان اجمالی تاریخ اصول فقه شیعه تا علاّمه حلّی، جایگاه علمی علاّمه، فهرست اجمالی مباحث نهایه، اسلوب تدوین، نظم علمی و انسجام منطقی موضوعات، نقل اقوال اصولیان شیعه و اهل سنّت و ذکر دلایل ایشان، معرّفی نسخه‌های خطّی این کتاب گران‌سنگ در کتابخانه‌ها و روش تصحیح و تحقیق این کتاب، از مباحثی است که در این نوشتار به آن پرداختیم.