جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

"چگونه می‌توان هم تعقل، تفکر و استدلال کرد و به لوازم آنها ملتزم شد و هم در عین حال متدین ماند قلمرو عقل آدمی در عرصة معارف دینی تا کجاست آیا عقل توان تجزیه و تحلیل گزاره‌های دینی و توجیه عقلانی آنها را دارد؟ این بحث از مهم‌ترین، بنیادی‌ترین و غامض‌ترین مشکلات فلسفی در طول تاریخ فلسفه است که توجه فیلسوفان و اندیشمندان دینی را از آغاز ظهور و پیدایش اندیشة دینی و فکر فلسفی به خود معطوف داشته و امروزه در فلسفة دین و دین‌شناسی معاصر صورت تازه‌ای به خود گرفته است، به طوری که بیشترین چالشها و اختلاف آرا میان فیلسوفان دین و متألهان، معطوف به این بحث و جوانب گوناگون آن می‌باشد که موجب بروز آرای متنوع و چشم‌اندازهای نوپیدا در این عرصه شده است. کرکگور ابتدا این پرسش را مطرح می‌کند: آیا امکان دارد سعادت ابدی را بر معرفت تاریخی مبتنی سازیم؟ میان ایمان و تاریخ چه ارتباطی وجود دارد؟ آیا می‌توان به وسیلة پژوهشهای تاریخی به ایمان دست یافت؟ وی به صراحت می‌گوید: به وضوح هر چه تمام‌تر معلوم است که در امور تاریخی استوارترین یقینها چیزی بیش از تقریب و تخمین نیست و تقریب و تخمین سست‌تر از آن است که کسی بتواند سعادت ابدی خود را بر آن مبتنی سازد، چرا که عدم تناسب آن با سعادت ابدی از حصول این سعادت مانع می‌شود (کرکگور، انفسی بودن حقیقت 1374: 65)."

عقل، به عنوان یک منبع معرفت و شناخت، در تاریخ الهیات مسیحی فراز و فرودهای زیادی را پشت سر گذاشته است. هر چند در تعالیم و سخنان حضرت مسیح موارد زیادی را می‌توان یافت که آن حضرت از براهین عقلی بهره جسته است، اما از روزگاران آغازین مسیحیت پولسی بعد از حضرت مسیح، به طور کلی چهار دوره را می‌توان برای تاریخ تطور عقل در الهیات مسیحی در نظر گرفت که عبارت‌اند از: دوره آباء، قرون وسطی، عصر رنسانس و عصر روشنگری، در تمام این دوره‌های مختلف، در الهیات مسیحی دو نگاه متفاوت نسبت به عقل به چشم می‌خورد. برخی متألهان از مقام عقل دفاع نموده و آن را ابزار خوبی برای پیشرفت دین تعریف نموده‌اند. در مقابل، گروه دیگری از متکلمان و الهی‌دانان مسیحی، با عقل‌گرایی در حوزة اعتقادات دینی به شدت مخالفت و آن را انکار کرده‌اند. از این‌رو، جایگاه عقل در قلمرو دین و الهیات؛ حالت ثبات نداشته، همواره بهره‌گیری از آن برای توضیح، تبیین و دفاع عقلانی از آموزه‌های دینی با مخالفت متفکران و متألهان مسیحی روبه‌رو بوده است، هر چند در هر مقطع زمانی خاصی موافقانی هم داشته است.از قرن هجدهم به بعد، جایگاه عقل به عنوان یک منبع مهم در الهیات مسیحی کاملا تثبیت می‌گردد، به گونه‌ای که آیین مسیحیت را عقلانیت می‌بخشد و دین رنگ عقلانی به خود می‌گیرد. این نزاع و تخاصم دیرینة عقل و وحی در اندیشة کلامی و الهیاتی مسیحیت، از قرن هجدهم به این سو، تا آنجا پیش می‌رود که به عقل، جایگاه برتری می‌دهد و دین را در حاشیه می‌راند، که در این فرایند، در میان عقل‌گرایان سه نوع نگاه و نگرش را نسبت به عقل شاهد هستیم که عبارت‌اند از: عقل‌گرایی حداکثری، عقل‌گرایی انتقادی و عقل‌گرایی معتدل. "حال در اینجا این پرسش به ذهن می‌آید: با قطع نظر از دیدگاهها و گرایشهای متفاوت متفکران و متکلمان مسیحی در طول تاریخ مسیحیت، آیا در سخنان و تعالیم حضرت مسیح که در اناجیل چهارگانة مسیحیان انعکاس یافته، عقل و خرد مورد بهره‌برداری قرار گرفته است یا خیر؟ آیا آن حضرت در تعالیم خویش از براهین عقلانی سود برده است یا نه؟ برای پاسخ به این پرسشها می‌توان گفت که خوش‌بختانه جواب مثبت است و با مراجعه به کتاب مقدس و عهد جدید، می‌بینیم که حضرت عیسی در موارد مختلف از برهان عقلی استفاده کرده و با بهره‌گیری از راهکار و رهیافت عقلانی اهداف الهی و وحیانی خویش را پیش برده است. وی منبع و خاستگاه الهیات مسیحی را کتاب مقدس می‌داند؛ از این‌رو تفسیر عقلانی و بهره‌گیری از فلسفه را در جهت تبیین آموزه‌ها و گزاره‌های دینی بر نمی‌تابد (مگ گراس، 1384: 40)، به گونه‌ای که چنین رویکردی را احمقانه تلقی می‌کند و کسانی را که از منظر و دریچة عقل، به دین بنگرند، بدعت‌گذار می‌داند و ارسطو را که راه بهره‌برداری از عقل و نیروی خرد و به کارگیری از برهان و استدلال عقلانی را برای انسانها هموار ساخته، سزاوار لعن و نفرین معرفی می‌کند: این بدعتها، تعلیمات بشری و شیطانی هستند و به وسیلة حکمت دنیوی که خداوند آن را حماقت نامید، برای گوشهایی که می‌خارد پدید آمده است. بدین‌سان است که می‌بینیم متکلمینی چون کلمنت اسکندرانی، در پرتو بهره‌گیری از همین هماهنگی و همسویی برخی آموزه‌های موجود در مکتب افلاطون و کتاب مقدس، اندیشة، کلامی و الهیاتی خویش را بر این تفکر فلسفی و عقلانی بنیان نهاد و بر امکان دفاع عقلانی از دین تأکید نمود و بهره‌گیری از عقل را در کنار کتاب مقدس به عنوان یکی از منابع معرفتی در ساحت الهیات معرفی کرد (توماس میشل،1387: 117؛ باغبانی و رسول‌زاده، 1384: 188)."

در اسلوب زبانی قرآن هر یک از واژگان در جای خود مفهومی خاص را افاده می‌کنند. واژه «إذن» را می‌توان از این نوع دانست که در بحث معجزات پیامبران و به‌ویژه درباره حضرت عیسی علیه ‌السلام کاربرد آن بارزتر است. پژوهش حاضر واژه «إذن» را در لغت و سپس گستره استعمال آن را در ساختار زبانی قرآن واکاویده و دریافته این واژه را نباید براساس محاورات عرف عام معنا کرد بلکه باید معنای آن را در نظام معنایی قرآن جستجو نمود. سپس با تأمل بر این نکته که «إذن» از صفات فعلی خداوندی است و پیامبران دارای ولایت تکوینی هستند لذا معجزات براساس قانون علیت تحقق می‌یابند، تبیین کرده که معجزه، گرچه امری خارق‌العاده و پرتویی از نمود هستی‌بخش الهی است که در ظرف دنیا جلوه‌گر می‌شود اما نیازمند به مؤثری است که آن با تهذیب نفس به علم شهودی دست یافته و اعمال خارق‌العاده به دست او ظهور می‌یابد؛ لذا اسناد اعجاز به او اسناد حقیقی است و او نه‌تنها در انجام فعل معجزه ابزار و واسطه نیست که خود تأثیر‌گذار و نقش‌آفرین است ولی نه به‌گونه‌ای مستقل بلکه براساس نظام علیت فاعلیت قریب او در طول فاعلیت حقیقی خداوند تبیین می‌شود.

نجات بشر توسط منجی در آخرالزمان، از بحث‌های مهمی است که ادیان مختلف، ازجمله ادیان ابراهیمی به آن پرداخته‌اند. در کتاب مقدس یهودیان و مسیحیان، آیات متعددی در مورد منجی آخرالزمان و عناوین مربوط ملاحظه می‌گردد. یکی از این عناوین «پسر انسان» است. اندیشمندان یهودی معتقدند پسر انسان همان منجی آخرالزمان است؛ اما اندیشمندان مسیحی ضمن تفسیر‌های مختلف از پسر انسان، معتقدند با توجه به کلمات عیسی(ع) خود او است که در پایان دنیا برمی‌گردد و ملکوت الاهی را برپا می‌کند؛ اما با توجه به بررسی ویژگی‌های کارکردی که برای پسر انسان در کتاب مقدس ذکرشده است، می‌توان نتیجه گرفت که پسر انسان از شخصی متعین خارج می‌شود و احتمال این‌که پسر‌‌انسان غیر از عیسی(ع) باشد، تقویت می‌گردد. این پژوهش ‌با رویکرد توصیفی-تحلیلی و باهدف تبیین جایگاه اصطلاح آخر‌الزمانی «پسر انسان» در کتاب مقدس، تطبیق آن را بر مهدی موعود(عج) بررسی کند.

فرقه‌های انحرافی، همچون بهائیت و قادیانی، در موضوع مسیح و آخرالزمان به متون دینی استناد کرده‌اند؛ اما برخی از این متون، از لحاظ سندی اشکال داشته و در پاره‌ای موارد نیز متفکران فرقه‌ها از حیث دلالت، آن‌ها را تحریف کرده‌اند. محور این نوشتار، بررسی این انحرافات دلالی است. این تحقیق، با اجرای مطالعات کتابخانه‌ای و چند رسانه‌ای، و نیز با روش تحلیل ظواهر و تاویلات متون، به‌کار رفته توسط فرقه‌ها، به انجام رسیده است و نتایج را می‌توان چنین برشمرد: فرقه‌ها با تفسیر به رای، تطبیقات ذوقی و بدون دلیل و خروج از قواعد دلالت متن، شخصیت‌ها و سران خود را همان «عیسی» یا «شبیه او» معرفی کرده‌اند و مخالفان را معادل دجال دانسته‌اند. بررسی دلالت متون مورد استناد، نشان می‌دهد، شخصیت و رفتار حضرت عیسی از نظر تولد، طول عمر و فعالیت‌های آخرالزمانی وی با هیچ نوع از دلالت بر رهبران فرقه‌ها منطبق نیست.

از مهم‌ترین موضوعات در ادیان و جوامع دینی، مناسبات دین و دولت و نحوۀ مواجهه و تعامل این دو با یکدیگر است. این مناسبات در طول تاریخ مسیحیت دارای فراز و فرود است. بر اساس مبانی نظری و عملی مسیحیت، که برگرفته از کتاب مقدس و نظر و عمل شخص عیسی (ع) و رسولان است، مسیحیت برنامۀ کلان اجتماعی و سیاسی ندارد، دین از سیاست جداست، مسیحیان ملزم به اطاعت از حکومت‌ها هستند و مسیحیت اولیه دارای سکوت‏ گرایی سیاسی و انزواگزینی اجتماعی است؛ اما پس از رسمی شدن مسیحیت در قرن چهارم، این قاعده به‌هم ریخت و مسیحیان، به‌رغم مبانی خود، به‌صورت جدی وارد اجتماع و سیاست شدند و تا آنجا پیش رفتند که بر سر حق حاکمیت‌ با پادشاهان به نزاع و جنگ پرداختند و آیین «دو شمشیر» را به وجود آوردند. این نوشتار به‌ شیوۀ مطالعۀ منابع و تاریخ مسیحیت و با هدف آگاهی‌بخشی دربارۀ مناسبات میان مسیحیت و سیاست، از آغاز تا پایان قرون میانه، مناسبات دین و دولت در این آیین را به تصویر کشیده است.