جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در طول تاریخ، مهم‌ترین انحراف‌ها در عدم دست‌یابی انسان‌ها به سرچشمه‌ی حقیقت، توسط اشخاصی صورت گرفت که به نام دین، برای رسیدن به اهداف دنیوی تلاش کردند و از دین تنها به منزله‌ی ابزار استفاده کردند. آن‌ها با تحریف مبانی دینی و اعتقادی، نه تنها زمینه‌ی بی‌اعتمادی به فلسفه‌ی ایمان و آخرت را فراهم کردند. بلکه به علت خطاهای جبران‌ناپذیرشان، مسیر گمراهی را نیز ایجاد نمودند. در قرون وسطی، کلیسا که خود را عروس مسیح و مادر مومنان می‌خواند، فرهنگ مسیحیت را تنها منبع اعتبار آموخته‌های دینی می‌دانست و با مخالفان خویش به شدت برخورد می‌کرد. در این دوره هرگونه تفسیر عقلی اصول دین ممنوع اعلام شد. نگارنده در کتاب حاضر نخست ضمن بیان نتایج جهان‌بینی مادی و گمراهی بشر از مسیر حقیقت دین به بررسی مقطعی قرون وسطی می‌پردازد. و سپس نقش کلیسا را در دین‌زدایی و انحراف و تغییر نگرش‌ها بیان می‌کند. وی در ادامه و در بخش دوم به دنبال آگاهی دادن به انسان‌ها برای دوری جستن از دلبستگی‌های مادی و لذایذ دنیوی است تا انسان‌ها با یک زندگی جدید و نگرش صحیح‌تر نسبت به دین آشنا شوند.

اثر حاضر، چهارمین دفتر از مجموعه کتاب‌‌های «پیامبران اولوالعزم» است. پیامبران اولوالعزم، پیامبرانی هستند که دارای شریعت و کتاب مستقل بوده و مطابق روایات فراوان، پنج تن بوده‌‌اند: نوح، ابراهیم، موسی، عیسی و محمّد (ص). دفتر حاضر، به معرفی و شرح زندگی و احوال و فضایل چهارمین پیامبر اولوالعزم، حضرت عیسی (علیه‌‌السّلام) اختصاص دارد. نگارنده پس از توضیحاتی دربارة حضرت مریم، به شیوه‌‌های تربیتی حضرت عیسی (ع) اشاره کرده‌‌ است. برخی از این شیوه‌‌ها عبارتند از: دعوت بر اساس آیه و نشانه، تبلیغ به شیوة غیرمستقیم، مهربانی و مواسات و تواضع. در ادامه، جایگاه حواریون و حضرت عیسی در قرآن، بشارت ایشان به آمدن حضرت محمّد (ص) ، شبهة عدم عصمت حضرت عیسی (ع) و پاسخ به آن، دیدگاه‌‌های قرآن دربارة جنبه‌‌های مختلف زندگی و عروج ایشان و لقب‌‌های عیسی مسیح مطرح شده است.

عقل، به عنوان یک منبع معرفت و شناخت، در تاریخ الهیات مسیحی فراز و فرودهای زیادی را پشت سر گذاشته است. هر چند در تعالیم و سخنان حضرت مسیح موارد زیادی را می‌توان یافت که آن حضرت از براهین عقلی بهره جسته است، اما از روزگاران آغازین مسیحیت پولسی بعد از حضرت مسیح، به طور کلی چهار دوره را می‌توان برای تاریخ تطور عقل در الهیات مسیحی در نظر گرفت که عبارت‌اند از: دوره آباء، قرون وسطی، عصر رنسانس و عصر روشنگری، در تمام این دوره‌های مختلف، در الهیات مسیحی دو نگاه متفاوت نسبت به عقل به چشم می‌خورد. برخی متألهان از مقام عقل دفاع نموده و آن را ابزار خوبی برای پیشرفت دین تعریف نموده‌اند. در مقابل، گروه دیگری از متکلمان و الهی‌دانان مسیحی، با عقل‌گرایی در حوزة اعتقادات دینی به شدت مخالفت و آن را انکار کرده‌اند. از این‌رو، جایگاه عقل در قلمرو دین و الهیات؛ حالت ثبات نداشته، همواره بهره‌گیری از آن برای توضیح، تبیین و دفاع عقلانی از آموزه‌های دینی با مخالفت متفکران و متألهان مسیحی روبه‌رو بوده است، هر چند در هر مقطع زمانی خاصی موافقانی هم داشته است.از قرن هجدهم به بعد، جایگاه عقل به عنوان یک منبع مهم در الهیات مسیحی کاملا تثبیت می‌گردد، به گونه‌ای که آیین مسیحیت را عقلانیت می‌بخشد و دین رنگ عقلانی به خود می‌گیرد. این نزاع و تخاصم دیرینة عقل و وحی در اندیشة کلامی و الهیاتی مسیحیت، از قرن هجدهم به این سو، تا آنجا پیش می‌رود که به عقل، جایگاه برتری می‌دهد و دین را در حاشیه می‌راند، که در این فرایند، در میان عقل‌گرایان سه نوع نگاه و نگرش را نسبت به عقل شاهد هستیم که عبارت‌اند از: عقل‌گرایی حداکثری، عقل‌گرایی انتقادی و عقل‌گرایی معتدل. "حال در اینجا این پرسش به ذهن می‌آید: با قطع نظر از دیدگاهها و گرایشهای متفاوت متفکران و متکلمان مسیحی در طول تاریخ مسیحیت، آیا در سخنان و تعالیم حضرت مسیح که در اناجیل چهارگانة مسیحیان انعکاس یافته، عقل و خرد مورد بهره‌برداری قرار گرفته است یا خیر؟ آیا آن حضرت در تعالیم خویش از براهین عقلانی سود برده است یا نه؟ برای پاسخ به این پرسشها می‌توان گفت که خوش‌بختانه جواب مثبت است و با مراجعه به کتاب مقدس و عهد جدید، می‌بینیم که حضرت عیسی در موارد مختلف از برهان عقلی استفاده کرده و با بهره‌گیری از راهکار و رهیافت عقلانی اهداف الهی و وحیانی خویش را پیش برده است. وی منبع و خاستگاه الهیات مسیحی را کتاب مقدس می‌داند؛ از این‌رو تفسیر عقلانی و بهره‌گیری از فلسفه را در جهت تبیین آموزه‌ها و گزاره‌های دینی بر نمی‌تابد (مگ گراس، 1384: 40)، به گونه‌ای که چنین رویکردی را احمقانه تلقی می‌کند و کسانی را که از منظر و دریچة عقل، به دین بنگرند، بدعت‌گذار می‌داند و ارسطو را که راه بهره‌برداری از عقل و نیروی خرد و به کارگیری از برهان و استدلال عقلانی را برای انسانها هموار ساخته، سزاوار لعن و نفرین معرفی می‌کند: این بدعتها، تعلیمات بشری و شیطانی هستند و به وسیلة حکمت دنیوی که خداوند آن را حماقت نامید، برای گوشهایی که می‌خارد پدید آمده است. بدین‌سان است که می‌بینیم متکلمینی چون کلمنت اسکندرانی، در پرتو بهره‌گیری از همین هماهنگی و همسویی برخی آموزه‌های موجود در مکتب افلاطون و کتاب مقدس، اندیشة، کلامی و الهیاتی خویش را بر این تفکر فلسفی و عقلانی بنیان نهاد و بر امکان دفاع عقلانی از دین تأکید نمود و بهره‌گیری از عقل را در کنار کتاب مقدس به عنوان یکی از منابع معرفتی در ساحت الهیات معرفی کرد (توماس میشل،1387: 117؛ باغبانی و رسول‌زاده، 1384: 188)."

"چگونه می‌توان هم تعقل، تفکر و استدلال کرد و به لوازم آنها ملتزم شد و هم در عین حال متدین ماند قلمرو عقل آدمی در عرصة معارف دینی تا کجاست آیا عقل توان تجزیه و تحلیل گزاره‌های دینی و توجیه عقلانی آنها را دارد؟ این بحث از مهم‌ترین، بنیادی‌ترین و غامض‌ترین مشکلات فلسفی در طول تاریخ فلسفه است که توجه فیلسوفان و اندیشمندان دینی را از آغاز ظهور و پیدایش اندیشة دینی و فکر فلسفی به خود معطوف داشته و امروزه در فلسفة دین و دین‌شناسی معاصر صورت تازه‌ای به خود گرفته است، به طوری که بیشترین چالشها و اختلاف آرا میان فیلسوفان دین و متألهان، معطوف به این بحث و جوانب گوناگون آن می‌باشد که موجب بروز آرای متنوع و چشم‌اندازهای نوپیدا در این عرصه شده است. کرکگور ابتدا این پرسش را مطرح می‌کند: آیا امکان دارد سعادت ابدی را بر معرفت تاریخی مبتنی سازیم؟ میان ایمان و تاریخ چه ارتباطی وجود دارد؟ آیا می‌توان به وسیلة پژوهشهای تاریخی به ایمان دست یافت؟ وی به صراحت می‌گوید: به وضوح هر چه تمام‌تر معلوم است که در امور تاریخی استوارترین یقینها چیزی بیش از تقریب و تخمین نیست و تقریب و تخمین سست‌تر از آن است که کسی بتواند سعادت ابدی خود را بر آن مبتنی سازد، چرا که عدم تناسب آن با سعادت ابدی از حصول این سعادت مانع می‌شود (کرکگور، انفسی بودن حقیقت 1374: 65)."