جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

"ترس و لرز کتاب ایمان کیرکگور است و نیز مهم‌ترین کتاب وی. خود او این کتاب را بهترین اثر خود دانسته و چنین گفته: این کتاب برای جاودانه‌کردن نام من کافی است گر چه به گفته هیرش این دشوار‌ترین اثر کیرکگور است که در آن بیش از هر اثر دیگر به هر وسیله‌ای در سرگردان‌کردن خواننده کوشیده است. نویسنده، در این کتاب به طرح دو مسئله مرتبط به هم که وابستگی ویژه‌ای به زندگی خود وی دارد، می‌پردازد: 1. رابطه فرد با امر واقع چه باید باشد؟ 2. رابطه او با زمان چه باید باشد؟ از نظر وی «ایمان» آخرین مرحله از مراحل سه‌گانه حیات و وجود (اگزیستانس) آدمی است. وی دو مرحله قبلی را پیش از تألیف کتاب ترس و لرز در کتاب «یا این یا آن» آورده است. مرحله اول زندگی «استحسانی یا زیبایی‌شناختی» است. داعی شخص در این مرحله «لذت» است. او از این زندگی کولی وار، بی‌سر و سامان، دم‌غنیمتی و تنعمات آن، لذت می‌برد و از این لذت‌بردن خویش نیز لذت می‌برد. مرحله دوم زندگی «اخلاقی» در این نحوه از زندگی، شخص اصول کلی اخلاقی را رعایت می‌کند. نماد این مرحله ازدواج و تعهد به خانواده است و زندگی در کنار خانواده و همراه با خوشبختی سر و سامان می‌یابد سومین مرحله، مرحل«دینی» است مرحله به اجمال در کتاب «یا این یا آن»، وصف شده و در کتاب ترس و لرز» مبسوط مورد بحث قرار گرفته است. او داستان ابراهیم یا در کتاب من دستمایه تأملات دینی ـ فلسفی و یا به تعبیر دقیق‌تر، هستی یا (اگزیستانس) خود قرار می‌دهد. این تأملات با حیات و احوال شخه به ویژه فراز و فرود رابطه وی با معشوقش رگینا، ربطی کاملاً مشخص دارد آنچه در کتاب مقدس در سفر تکوین در باب ابراهیمی و جریان قربانی‌شدن اسحاق (بنا به تلقی مسیحیان) آمده است، این است که ابراهیم پس از سال‌ها انتظار و دعا به درگاه خداوند صاحب فرزندی می‌شود. کودک در برابر نگاه پدر، بزرگ می‌شود و مهرش در دل پدر تثبیت می‌شود. پس از آنکه فرزند رشد نمود و جوان برومندی شد، ناگهان آزمون الاهي فرا می‌رسد «خداوند ابراهیم را امتحان کرد و به او گفت: اسحاق یگانه فرزندت را که دوستش می‌داری برگیر و به وادی موریه برو، در آنجا او را بر فراز کوهی که به تو نشان خواهم داد به قربان بسوزان» و این‌گونه حرکت دیالکتیکی ایمان آغاز می‌شود. حرکتی میان عشق و طلب پدرانه از یک‌سو و عشق و تسلیم پیامبرانه از سوی دیگر. نتیجه این دو کشش و گرایش متغایر، ایمان است. خدا قربانی‌شدن اسحاق را می‌خواست و نمی‌خواست. به همین سبب ایمان تمنای محال است اما آنچه برای انسان محال است برای خداوند محال نیست. از نظر کیرکگور ایمان طور ماورای عقل و نه ضد‌عقل است. عقل در برابر ایمان حیران و مات می‌شود و به همان میزان که اخلاق در عقل و اعتدال ریشه دارد از ساحت ایمان به دور است. قتل فرزندان به هیچ‌رو فعلی اخلاقی نیست. فعل اخلاقی یک امر و الگوی کلی همگانی است، اما ایمان به مقوله «شخص و فرد» تعلق دارد. ایمان از فراسوی نیکی و بدی می‌آید و به همین دلیل اخلاق شهر در مقابل آن حیران می‌شود. کیرکگور معتقد است با امر مطلق باید به نحو مطلق معامله کرد و این معامله‌ای است که در آن وظیفه را امر مطلق (خدا) مشخص می‌کند نه اصول عقلانی یا اخلاقی کلی و از پیش تعیین‌یافته کیرکگور پارادوکس ایمان را اینگونه بیان می‌کند (یا وکینه ملی در برابر خدا وجود دارد و طبق آن فرد به عنوان فرد از کلی برتر است و به عنوان فرد در رابطه‌ای مطلق با مطلق قرار دارد و یا در غیر این صورت ایران هرگز حادث نمی‌شود (به وجود نمی‌آید) زیرا همیشه وجود داشته است (قدیم است) و به تعبیر دیگر ابراهیم خاسر است. ترس و لرز دیالکتیک کیرکگور است که در آن مفاهیمی مهم در مرکز توجه نویسنده قرار دارد. مفاهیمی همچون شک، عشق، ایثار و ایمان که به تعمیر وی، «عالی‌ترین شور» و «آن عنصر اصالتاً انسانی» است.. هر اندازه نیز نسلی از نسل دیگر بیامود، باز هم نمی‌تواند عنصر اصالتاً انسانی را از نسل پیشین فراگیرد. از این حیث هر نسلی از ابتدا آغاز می‌کند. این «عنصر اصالتاً انسانی» همان شور است اما عالی‌ترین شور در انسان، همان ایمن است و در اینجا هیچ نسلی جز از همان جایی که نسل پیش آغاز کرده، شروت نمی‌کند. "

این اثر به تعبیری تکرار مهم‌ترین اثر کی یر کگارد ـ ترس و لرز ـ در دوران پایانی و پختگی اندیشه اوست که به بررسی دو مقوله دینی بسیار مهم ـ ایمان و توبه ـ می‌پردازد. هیرش یکی از اندیشمندان بزرگی که در باب نویسنده این اثر مطالعاتی داشته معتقد است در سده نوزدهم هیچ اثر دینی ـ فلسفی نتوانسته است جایگاه دو شاهکار کی یر کگارد را در این حوزه تصاحب نماید. از منظر نویسنده «بیماری به سوی مرگ» ناامیدی است و درمان آن ایمان به اعتقاد وی. آدمی دچار ناامیدی است چون از خود می‌گریزد. خود مورد توجه نویسنده همان جنبه الاهی در وجود آدمی است. علت خودگریزی نیز خدا‌گریزی است. این اثر در اصل به زبان دانمارکی نگاشته شده و مترجم فارسی در این ترجمه از ترجمه انگلیسی متن اصلی استفاده نموده و در ابتدای ترجمه خود، به ترجمه مقدمه مترجم انگلیسی نیز اهتهام ورزیده. این اثر شامل دو بخش و پی‌نوشت‌های مفصلی می‌باشد. در مقدمه مترجم انگلیسی نکاتی چنان در باب این اثر و فضای مباحث آن ارائه شده به اعتقاد وی این اثر کی یر کگارد «علم تشریح مالیخولیا» است. به اعتقاد مترجم انگلیسی کی یر کگارد در آثار اولیه خود (تا به آن اندازه که خود هنوز شفا نیافته بود) تنها به شکلی عام نشان می‌داد که درمان را باید. در دین جست‌و‌جو کرد ولی در این اثر اگر صريحاً بتوان گفت که نسخه‌ای برای بیماری نفس ارائه می‌دهد. حداقل فرمولی دقیق برای سلامتی عرضه می‌کند.

کرکگور از پایه‌گذاران مکتب اگزیستاسیالیسم و از جملۀ کسانی است که از سویی با رویکردی انتقادآمیز به مبادی مسیحیت موجود و از سوی دیگر، با نقدی بنیادین بر روش عقلانی در حوزۀ «دین»، مشتاقانه در پی یافتن معنای شورمندانه‌ای برای زندگی است. از منظر وی زندگی معنادار سخت پیچیده در زندگی دینی و به‌عبارتی حیات و ممات انسان در سپهر ایمانی است و دقیقاً در همین راستا بوده که وی جست‌وجوگری واقعی برای به چنگ آوردن بن‌مایۀ اصیل و معناداری برای حشر و نشر در حیاتی نو و بالنهایه کسب ایمان شورمندانه به خداست. او با تأملی مؤمنانه و با غور در اندیشه‌ای عمیق معطوف به «مرگ» در سه ساحت استحسانی، اخلاقی و دینی دست یازیده تا سرانجام در یک سیر دیالکتیکی استعلایی به سپهر ایمان دینی برسد که در آن سپهر، فرد فقط در ارتباط با امر مطلق و به تعبیر خودش «یکه در برابر یکه» به سر برده و در بالاترین کمال معناداری زندگی که همانا مرحلۀ زندگی اصیل یا اگزیستانسیالیستی است، در ساحل امن ایمان متعبدانه بسان قهرمان تراژیکش حضرت ابراهیم(ع) آرام گیرد. مقصود این خامه ضمن تبیین و تحلیلی انتقادی بر اندیشۀ فیلسوف متأله دانمارکی در نسبت‌سنجی میان دو جوهرۀ مذکور، در این نکته بنیادین است که «مرگ‌اندیشی» بشر، تنها رهاوردش می‌تواند صرفاً امکان و ظرفیتی برای وصولش به ساحت دینی باشد و در حقیقت دستیابی و چنگ زدن به ارزش‌ها و فطرت الهی (که به ودیعه در ماهیت انسان به امانت نهاده شده) است که می‌تواند بن‌مایه‌های اصیلی را برای کرکگور به ارمغان بیاورد. نکتۀ ظریف دیگر اینکه رویکرد او به «جعل معنا» در تبیین مقصود از معنای زندگی به‌جای «کشف معنا» می‌تواند رویکرد سلطه‌جویانه‌ای برای انسان معاصر رقم بزند، چنانکه تاریخ سیطره‌طلبانۀ انسان جدید، گواهی صادق بر این مدعاست..

در اندیشه کی‌یرکگور، تربیت دینی فرایندی است که مبنای آن درونی بودن ایمان و هدف نهایی‌اش حضور در پیشگاه خداوند است که به کمک حادثه‌ای فوق‌العاده به نام جهش ایمانی حاصل می‌شود؛ ضمن اینکه وی بر آگاهی توأم با آزادی فرد در انتخاب اعتقادات خویش به دور از هر جبر و تحمیلی تأکید می‌کند. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد با این که جهش ایمانی و درونی بودن ایمان (و عدم امکان تحمیل آن از بیرون) مورد وفاق هر دو اندیشمند است و هر دو تأکید دارند که ایمانی پایدار است که دستاورد آزادی فرد در انتخاب آموزه‌های اعتقادی خویش باشد، شهید مطهری معتقد است جهش ایمانی برای همگان امکان‌پذیر نیست و تنها برای تعداد اندکی از خواص اتفاق می‌افتد که مورد عنایت الهی قرار گرفته‌اند و تعمیم آن به همه انسان‌ها ایمان را به مفهوم کلی و مبهم و تا حدودی دست‌نیافتنی تبدیل می‌کند. ایمان در اندیشه کی‌یرکگور بیشتر از ایمان شهودی به ایمان احساسی شبیه است و این در حالی است که جایگاه شک، شک موقت و نه شک دائم، در اندیشه استاد مطهری اهمیت خاصی دارد. در مقوله ارتباط با دیگران و ایمان، استاد مطهری در نقطه مقابل کی‌یرکگور است و دیگران را از مقوله ایمان جدا نمی‌داند و بر این باور است که داشتن درد خلق به نوعی همان درد حق داشتن است و سیر به‌سوی خدا بر پایه‌ای از رابطه با انسان‌های دیگر بنا شده است.

هم کی یر کگارد و هم ویتگنشتاین اشارات زیادی در خصوص باورهای مذهبی دارند و هر دو معتقدند که تربیت روحانی و معنوی برای درک و فهم دینی از تبعیت عقلانی از مجموعه تعصبات مهم تر هستند. عقاید و اندیشه های دینی کی یر کگارد و ویتگنشتاین در بسیاری از آثار فلاسفه جاری و ساری است. بخش چهارم و ششم از فصل سوم این کتاب در فصلنامه بین المللی فلسفه در سال 2004 میلادی به چاپ رسیده است. کتاب علاوه بر مقدمه و مؤخره دارای کتابشناسی و نمایه است که در 4 فصل تنظیم شده است. تأثیر کی یر کگارد بر اندیشه ویتگنشتاین، شواهد گواهی دهنده، ارجاعات به کی یر کگارد در آثار ویتگنشتاین، نکات اصلی فلسفه کی یر کگارد و ویتگنشتاین، شباهت در درک فلسفه از دیدگاه کی یر کگارد و ویتگنشتاین، مخالفت با قرائت متقارن و کی یر کگارد و تراکتاتوس برخی عناوین و مباحث عنوان شده در این کتاب هستند . برای ویتگنشتاین ایمان، دریافتی است که از طریق قلب و روح صورت می گیرد و نه از طریق بینشی مبتنی بر اظهار. این دیدگاه شبیه آن چیزی است که کی یر کگارد در تقسیم مراتب ایمان دارد.