جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از اهداف دین اسلام به عنوان کاملترین، بالاترین و جامع‌ترین دین، هدایت و تزکیه و تربیت انسان و رساندن او به مقام والای انسانی (تقرب به درگاه الهی) است و قرآن کریم تربیت از نظر لغوی مصدر باب تفعیل از ریشه «ربی» و به معنای از قوه به فعل رساندن، رسیدگی وپرورش دادن و در شرایط رشد قرار دادن است و از نظر اصطلاح علوم تربیتی به معنای فراهم کردن زمینه برای از قوه به فعل رساندن افراد است و در واقع هنر تغییر رفتار انسان است. به عبارتی، تربیت برانگیختن استعدادها و قوای گوناگون و پرورش انسان است که طبعاً با تلاش و دلسوزی همراه با صبر و تحمل بسیار همراه است. کامل‌ترین کتاب تربیتی و اخلاقی است که در آن اهداف و روش‌های تربیتی در ابعاد فردی و اجتماعی بیان شده است. هدف انبیاء الهی از تربیت، رشد فضایل و دوری از رذایل در جامعه بشری و رساندن انسان‌ها به معرفت و خداشناسی کامل بوده و به تعبیر قرآن، انبیاء مأمور به تعلیم و تربیت انسان‌ بوده‌اند: «رَبَّنا وَ ابْعَثْ فیهِمْ رَسُولاً مِنْهُمْ یتْلُوا عَلَیهِمْ آیاتِکَ وَ یعَلِّمُهُمُ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَهَ وَ یزَکِّیهِم‌» (بقره/ 129) و برای تربیت و رشد و تعالی بشر از جان و آبروی خود مایه گذاشتند و در این راه از هیچ تلاشی مضایقه نکردند. تربیت از مهمترین وظایف انسان‌ها نسبت به خود: «یا أَیهَا الَّذینَ آمَنُوا عَلَیکُمْ أَنْفُسَکُم‌» (مائده/ 105): «ای کسانی که ایمان آورده‌اید! مراقب خود باشید.» و اطرافیان است: «یا أَیهَا الَّذینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکُمْ وَ أَهْلیکُمْ ناراً وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجارَه» (تحریم/ 7): «ای کسانی که ایمان آورده‌اید خود و خانواده خویش را از آتشی که هیزم آن انسانها و سنگهاست نگه دارید. قرآن کریم در سوره‌های مختلف از پیامبران الهی و تلاش آنان در راه تربیت افراد جامعه سخن به میان آورده است که از جمله آنها، سوره مبارکه هود است. در این سوره از آیات 71 تا آخر سوره از پیامبرانی چون حضرت نوح(ع)، حضرت هود(ع)، حضرت صالح(ع)، حضرت ابراهیم(ع)، حضرت لوط(ع)، حضرت شعیب(ع)، حضرت موسی(ع) و پیامبر اکرم (ص) و تلاش آنان در راه تربیت قوم خود سخن به میان آمده است. با توجه به آنکه انبیای الهی الگوی بشر هستند و تنها برای قوم و قبیله خود الگو نبوده‌اند، بلکه برای همه امت‌‌ها و برای همه زمان‌ها می‌توانند الگوی مناسب باشند، این پژوهش تلاش دارد تا با مطالعه و تدبر در آیات سوره مبارکه هود و با استفاده از تفسیر «الکاشف» به عنوان یکی از تفاسیر مهم تربیتی شیعه و تفسیر «فی ظلال القرآن» به عنوان یکی از تفاسیر مهم تربیتی اهل سنت، آموزه های تربیتی مطرح در قصص انبیاء در سوره هود (شامل اصول و روش های تربیتی) را به بحث بگذارد. به عبارتی، ضمن تبیین اصول تربیت از دیدگاه انبیای الهی، روش‌های تربیتی پیامبران و مراحل آن را مورد بحث قرار دهد. قابل ذکر است که انتخاب این دو تفسیر از آن جهت است که هر دو از کتب تفسیری تربیتی شیعه و اهل تسنن است که آیات نورانی قرآن را با تکیه بر ابعاد تربیتی آنها شرح داده‌اند. تفسیر الکاشف از جمله تفاسیر تحلیلی و اجتهادی در مکتب شیعه محسوب می‌شود. نویسنده در این تفسیر، سعی کرده قرآن را با زبان روز و برای نیازهای فکری، اجتماعی و تربیتی مردم معاصر تبیین کند و از تفسیر به رأی پرهیز کرده و کوشیده با استناد به روایات معتبر شیعی و با بهره‌گیری از عقل و اجتهاد، به تبیین مفاهیم قرآنی بپردازد و با نگاهی روزآمد، به مسائل دینی، اخلاقی، تربیتی و اجتماعی بشر معاصر می‌پردازد. این تفسیر از جایگاه مهمی در میان تفاسیر معاصر شیعه برخوردار است. تفسیر "فی ظلال القرآن" اثر سید قطب نیز از تأثیرگذارترین تفاسیر تربیتی و اجتماعی اهل سنت است که نگاهی عمیق به مفاهیم اخلاقی، تربیتی، اجتماعی و سیاسی قرآن دارد و با نثری ادبی و عاطفی، برای تربیت اسلامی در عصر معاصر نوشته شده است. قابل ذکر است که در این نوشتار به تشابه و تفاوت دیدگاه این دو مفسر نیز پرداخته خواهد شد. میان دو تفسیر «الکاشف» و «فی ظلال القرآن» در تبیین آموزه‌های تربیتی قصص انبیاء اشتراک‌هایی مانند تأکید بر ایمان، مقاومت و دعوت الهی وجود دارد؛ اما تفاوت‌هایی در نوع تأکید بر مسائل سیاسی و اجتماعی دیده می‌شود. هر دو تفسیر از قصص انبیاء برای تبیین الگوهای تربیتی پیامبران بهره می‌گیرند، ولی دیدگاه مغنیه بیشتر بر تربیت فردی و اخلاق اجتماعی و دیدگاه سید قطب بیشتر بر تربیت حماسی و مبارزه با طاغوت متمرکز است. در تبیین شخصیت پیامبران، مفسر «الکاشف» بیشتر به ویژگی‌های اخلاقی و معرفتی آنان می‌پردازد، درحالی‌که نویسنده «فی ظلال»، بر پیامبران به‌عنوان رهبران انقلابی تأکید دارد.

از مفاهیم بنیادین در اخلاق اسلامی، «مروت» است که نقش مهمی در تربیت فرد و ساختار جامعه ایفا می‌کند. با وجود حضور پررنگ آن در متون روایی، بررسی نظام‌مند و تحلیلی شاخصه‌ها و مصادیق مروت در روایات کمتر صورت گرفته است. این پژوهش در پی پاسخ به این مسئله است که مروت در روایات اسلامی چگونه تعریف شده و چه شاخصه‌ها و مصادیقی برای آن برشمرده شده است. هدف آن، تبیین ابعاد معنایی، اخلاقی و اجتماعی مروت و بررسی آثار و کارکردهای آن در رفتار فردی و جمعی مسلمانان است. روش پژوهش، توصیفی‌تحلیلی است و با استفاده از منابع معتبر حدیثی و تفسیری، به تحلیل مروت پرداخته شده است. مروت در روایات، با عقل، دین‌داری، عدالت، حیا، پیروی از سیره اهل بیت: گره خورده و در قالب رفتارهایی چون عفو، سخاوت و یاری رساندن، راستگویی، وفای به عهد، و صبر نمود می‌یابد. مروت، در حوزه تعلیم و تربیت اسلامی، به عنوان ابزاری مؤثر برای ارتقای اخلاق اجتماعی و کاهش ناهنجاری‌های فرهنگی نقش سازنده‌ای ایفا می‌کند. همچنین تقویت الگوهای رفتاری اهل بیت:در موضوع مروت می‌تواند به بازسازی اخلاق عمومی جامعه اسلامی کمک شایانی نماید .

این پژوهش به بررسی تحلیلی، تطبیقی تصویر و نگرش به شیطان در قرآن کریم و کتاب مقدس می‌پردازد. شیطان به عنوان یکی از مفاهیم محوری و چالش‌برانگیز در ادیان یهودیت، مسیحیت و اسلام شناخته می‌شود و نقش او در سرنوشت انسان‌ها برجسته است. هدف این تحقیق، تبیین اوصاف و جایگاه شیطان در نظام هستی و تحلیل مشترکات و تمایزات آن در این دو متن مقدس می‌باشد. شیطان در هر دو منبع به عنوان موجودی ذی شعور و مختار، اما عصیانگر و رانده شده از درگاه الهی معرفی شده و مسئله گمراهی انسان‌های دیگر را به وی نسبت داده‌اند. در حالی که تصور شیطان در کتاب مقدس به ناهمسانی از وحدت وجودی و کارکردهای متنوع اشاره دارد، قرآن مجید از شیطان به عنوان موجودی با ماهیت جن صحبت می‌کند. این پژوهش تأکید دارد که شیطان در قرآن مکانی خاص در گمراهی انسان و ایجاد وسوسه‌ای برای او دارد، در حالی که در کتاب مقدس، شیطان به عنوان فرمانروای تمام گناهان و نفوذکننده در مفاهیم تکوینی نیز مطرح است. این مطالعه بر اساس مراحل مشخص انجام پژوهش، از جمله مطالعه اولیه، نمونه‌گیری تصادفی و انتخابی، و تحلیل محتوا و مقایسه‌ای، در تلاش است تا نتایج مهمی را در زمینه تأثیر تصویر شیطان بر اعتقادات و رفتار افرادی ارائه دهد که پیرو این دو مکتب مذهبی هستند. در نهایت، به بررسی تأثیر تصویر شیطان بر اعتقادات و عملکرد افراد پرداخته و به نحوی به چالش‌هایی که دو دین را در مواجهه با مفهوم شیطان قرار می‌دهد.

این پژوهش باهدف بررسی و نقد دیدگاه «سودگرایی سلبی» در عرصه فلسفه اخلاق، تلاش می‌کند با تحلیل مبانی نظری این مکتب و مقایسه آن با اصول اخلاق اسلامی، به میزان هم‌سویی یا ناسازگاری این دو نظام اخلاقی پی ببرد. سودگرایی سلبی به‌عنوان شاخه‌ای از سودگرایی کلاسیک، بر کاهش درد و رنج به‌عنوان معیار بنیادین کنش اخلاقی تأکید دارد. این مکتب، با الهام از اندیشه‌هایی چون بنتام، سیجویک و چرچ، نگاهی نتیجه‌محور و حداقلی به اخلاق دارد که در آن اجتناب از آسیب مهم‌تر از ارتقای خیر است. در مقابل، اخلاق اسلامی مبتنی بر ترکیب نیّت‌گرایی، تکلیف‌مداری و غایت‌گرایی الهی است. در این دیدگاه، معیارهای اخلاقی نه‌تنها بر اساس پیامدهای دنیوی بلکه با درنظرگرفتن مقاصد، نیت‌ها و غایات متعالی انسان سنجیده می‌شوند. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که اگرچه شباهت‌هایی در سطح مصادیق (مانند تأکید بر دفع ضرر از دیگران) میان سودگرایی سلبی و اخلاق اسلامی وجود دارد، اما در سطح مبانی نظری و غایات نهایی، تفاوت‌ها و ناسازگاری‌های بنیادین میان این دو نظام مشاهده می‌شود. روش تحقیق در این پژوهش به‌صورت توصیفی - تحلیلی بوده و با استفاده از منابع معتبر فارسی و لاتین، تلاش شده است تا تحلیلی جامع و انتقادی از این موضوع ارائه گردد. در نهایت، در این پژوهش نتیجه می‌گیریم که سودگرایی سلبی به‌عنوان یک نظریه اخلاقی سکولار، نمی‌تواند جایگزینی برای نظام اخلاق اسلامی باشد، اگرچه در برخی موارد می‌توان از آن به‌عنوان مکملی محدود برای تحلیل‌های اخلاقی بهره گرفت.

مشهورِ متکلّمان امامیّه، معتقداند که «اعتقادات»، گمان‌بردار نیست و بر این دیدگاه، به ادله‌ای عمدتاً درون‌دینی، مانند نهی از پیروی از ظنّ در آیات قرآن، همچنین برخی ادلّه‌ی برون‌دینی تمسک کرده‌اند. از طرفی «خبر واحد»، «ظواهر متون دینی» و «تقلید» را موجب پیدایش «ظن» می‌دانند؛ در نتیجه، از نظر ایشان، این سه مورد، نمی‌تواند عقیده را ثابت کند. در مقابل امّا، برخی ـ خصوصاً در دوران متأخّر ـ به این سو گرایش پیدا کرده‌اند که فی الجمله می‌توان پاره‌ای از گزاره‌های ظنی را نیز جزء معتقدات دینی قلمداد کرد و ضمن پاسخ به ادله‌ی دیدگاه سابق، بر مدّعای خود ادلّه‌ای برپا داشته‌اند. ازاین‌رو اخبار آحاد، ظواهر یا تقلید ـ هرچند ظنی هستند ـ می‌توانند مُثبِت گزاره‌ی اعتقادی باشند. در نتیجه‌ی این نگاه، یک فرد دیندار، مجموعه اعتقادات گسترده‌تری نسبت به فردی با دیدگاه اول خواهد داشت. پژوهش حاضر بعد از طرح مباحث مقدماتی، با واکاوی ادله‌ی طرفین در لابه‌لای متون کلامی و اصولی، در نهایت، دیدگاه دوم ـ یعنی ناتوانی ظنون در اثبات اعتقادات ـ را به دلایلی متفاوت از آنچه تاکنون اقامه شده، ترجیح داده و دلایل سابق را به چالش کشیده است. امّا اطلاق ظنی بودن ظواهر متون دینی را نپذیرفته و با استناد به قواعد گفتگو، پس از احراز عدم قرینه بر خلافِ عموم، اطلاق یا معنای حقیقیِ کلام، دلالت آن را بر همان معنای عام، مطلق و حقیقت، قطعی دانسته است؛ همین‌طور نشان داده که خبر واحد، در مواردی که راویْ راستگو و دارای حواس دیداری و شنیداری سالمی باشد، همچنین از حافظه‌ای دست کم در حد معمول برخوردار بوده و دچار فراموشی نباشد، مفید قطع است؛ چنانکه تقلید نیز به طور مطلق موجب پیدایش ظن نیست، بلکه چنانچه تخصص و صلاحیت اهل خبره احراز شود، قطع به دنبال دارد؛ خصوصاً آنجا که همه بر دیدگاه واحدی اتفاق داشته باشند؛ بلکه در مواردی مقلّد می‌تواند با ورود اجمالی به استدلال، درستی مدّعا را ارزیابی کند، که اساساً این صورت، تقلید محسوب نمی‌شود.

مصلحت، به عنوان یکی از مفاهیم بنیادین و پویا در فقه اسلامی و آموزه‌های دینی، نقشی اساسی در تنظیم امور فردی و اجتماعی ایفا کرده و همواره ابزاری برای ایجاد توازن حکیمانه میان اصول ثابت شریعت و مقتضیات متغیر زمان و مکان بوده است. این مفهوم که ریشه در حکمت بالغه الهی و اهداف غایی شریعت (مقاصد الشریعه) دارد، در نظام جمهوری اسلامی ایران، اهمیت آن به سطحی بی‌سابقه رسیده و با تأسیس این نظام بر پایه نظریه ولایت فقیه، به یکی از ارکان اصلی تصمیم‌گیری در سطوح عالی کشور تبدیل شده است. اهمیت این مفهوم در مواجهه با مقتضیات متغیر زمان و مکان و چالش‌های پیچیده دوران معاصر، ضرورت بررسی جامع آن را دوچندان می‌کند. این پژوهش با هدف تبیین جامع مفهوم، مولفه‌ها و مصادیق مصلحت از منظر آموزه‌های دینی و تحلیل تطبیقی دیدگاه‌ها و سیره عملی امام خمینی, و آیت‌الله خامنه‌ای(حفظه‌الله)، به روش کتابخانه‌ای و با بررسی منابع اصیل دینی، آثار و بیانات امامین انقلاب و پژوهش‌های مرتبط انجام شده است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که مصلحت در آموزه‌های دینی ریشه در حکمت الهی و مقاصد شریعت (حفظ دین، جان، عقل، نسل، مال، و تأمین عدالت اجتماعی) دارد و سیره معصومین, تجلی‌گاه مصلحت‌اندیشی حکیمانه مبتنی بر واقع‌بینی، اولویت‌بندی مصالح و اولویت مصالح عمومی بوده است. این اصول در اندیشه امام خمینی, در قالب نظریه ولایت مطلقه فقیه و فقه حکومتی، به عنوان ابزاری محوری و «مصلحت نظام» به عنوان اوجب واجبات مطرح گردید و بنیان‌گذار این رویکرد در اداره جامعه شدند. آیت‌الله خامنه‌ای(حفظه‌الله) نیز با ادامه این مسیر، به توسعه ابعاد عملی، نهادینه‌سازی فرآیندها، مانند تقویت مجمع تشخیص مصلحت نظام و تطبیق کاربرد مصلحت با نیازها و پیچیدگی‌های فزاینده دوران استقرار و توسعه نظام پرداختند. مقایسه تطبیقی نشان‌دهنده پیوستگی در اصول و تفاوت در تأکیدها و گستره کاربرد، متأثر از زمینه‌های تاریخی متفاوت است. یافته‌های کلان پژوهش نشان می‌دهد که مصلحت در اندیشه و عمل هر دو رهبر، ابزاری محوری، ضروری و کارآمد در فقه حکومتی برای تضمین پویایی، کارآمدی، اقتدار و بقای نظام اسلامی در مواجهه با واقعیت‌های متغیر و چالش‌های پیچیده دوران معاصر بوده است. هرچند به‌کارگیری مصلحت با چالش‌ها و نقدهایی روبرو است، اما تلاش برای ضابطه‌مند کردن، افزایش شفافیت و بهره‌گیری از کارشناسی در تشخیص و اجرای آن ادامه دارد. درک صحیح از این مفهوم برای فهم سازوکار تصمیم‌گیری در سطوح عالی نظام جمهوری اسلامی ایران و تحلیل عملکرد آن ضروری است.

تعریف مسأله و بیان سؤال‌های اصلی تحقیق گفتگوی ادیان به عنوان یک ضرورت در دنیای معاصر، به منظور ایجاد تفاهم و همزیستی مسالمت‌آمیز میان پیروان ادیان مختلف، اهمیت ویژه‌ای یافته است. گفتگوی ادیان به ایجاد درک و آگاهی بیشتر از باورها، سنت‌ها و ارزش‌های دینی مختلف کمک می‌کند. این فهم متقابل می‌تواند به کاهش تعصبات و پیش‌داوری‌ها منجر شود. در دنیای چندفرهنگی و چندمذهبی امروز، گفتگوی ادیان می‌تواند به ترویج همزیستی مسالمت‌آمیز و همکاری میان پیروان ادیان مختلف کمک کند. با ایجاد فضای گفتگو، می‌توان به حل و فصل منازعات و تنش‌های مذهبی کمک کرد و از بروز خشونت‌های دینی جلوگیری نمود. گفتگوی ادیان می‌تواند به توسعه معنویت فردی و جمعی کمک کند. افراد می‌توانند از تجربیات و آموزه‌های یکدیگر بهره‌برداری کنند. سیاری از ادیان به ارزش‌های انسانی مشترکی مانند محبت، عدالت، همدلی و احترام تأکید دارند. گفتگوی ادیان می‌تواند این ارزش‌ها را ترویج دهد. مسائل جهانی مانند فقر، جنگ، تغییرات اقلیمی و بحران‌های انسانی نیازمند همکاری بین‌المللی است. گفتگوی ادیان می‌تواند به ایجاد راهکارهای مشترک برای این چالش‌ها کمک کند. مطالعه گفتگوی ادیان می‌تواند به تقویت هویت فرهنگی و دینی افراد کمک کند و در عین حال به احترام به دیگر فرهنگ‌ها و ادیان منجر شود. گفتگوی ادیان می‌تواند به عنوان یک ابزار آموزشی در مدارس و دانشگاه‌ها مورد استفاده قرار گیرد تا نسل‌های آینده با اهمیت تنوع دینی آشنا شوند. همچنین تحقیقات در زمینه گفتگوی ادیان می‌تواند به تولید دانش جدید در حوزه‌های فلسفه، جامعه‌شناسی و روان‌شناسی منجر شود. گفتگوی ادیان می‌تواند به ایجاد شبکه‌های جهانی از افراد و گروه‌ها کمک کند که به ترویج صلح و همزیستی مسالمت‌آمیز متعهد هستند. این مطالب نشان می‌دهد که مطالعه گفتگوی ادیان نه تنها به درک بهتر از تنوع دینی کمک می‌کند، بلکه به ایجاد یک دنیای عادلانه‌تر و صلح‌آمیزتر نیز منجر می‌شود. در این راستا، مولانا جلال‌الدین رومی و مارتین بوبر دو چهره برجسته هستند که هر کدام از منظر خاص خود به این موضوع پرداخته‌اند. مولانا با زبان شعر و عرفان خود و بوبر با فلسفه دیالوگ و وجودی خود، به ما کمک می‌کنند تا معنای عمیق‌تری از ارتباطات انسانی و معنویت حاصل از گفتگوی ادیان بیابیم. مولانا جلال‌الدین رومی، شاعر و عارف بزرگ ایرانی، در آثار خود به اهمیت عشق و ارتباطات انسانی تأکید می‌کند. او بر این باور است که عشق الهی می‌تواند مرزهای دینی را درنوردیده و انسان‌ها را به یکدیگر نزدیک کند. در مثنوی معنوی، مولانا به داستان‌های مختلفی اشاره می‌کند که نشان‌دهنده‌ی وحدت وجود و ارتباط عمیق بین انسان‌ها و خداوند است. - عشق به عنوان پل ارتباطی: مولانا عشق را به عنوان نیرویی می‌داند که انسان‌ها را به هم نزدیک می‌کند. او معتقد است که در پس هر دین، جوهر مشترکی وجود دارد که همگی را به یکدیگر پیوند می‌دهد. - دیالوگ با خدا: در آثار مولانا، دیالوگ با خداوند به عنوان یک تجربه معنوی مطرح می‌شود که می‌تواند از طریق گفتگوهای انسانی نیز تحقق یابد. مارتین بوبر، فیلسوف یهودی، در کتاب "من و تو" به بررسی رابطه میان انسان‌ها و خداوند می‌پردازد. او دو نوع رابطه را معرفی می‌کند: "من-تو" و "من-آن". رابطه "من-تو" به ارتباط عمیق و انسانی اشاره دارد که در آن فرد دیگری به عنوان یک موجود زنده و ارزشمند دیده می‌شود. - گفتگوی واقعی: بوبر بر این باور است که گفتگوی واقعی تنها زمانی ممکن است که افراد یکدیگر را به عنوان موجودات مستقل و دارای ارزش بشناسند. این نوع ارتباط می‌تواند به ایجاد معنویت مشترک میان ادیان مختلف منجر شود. - معنویت از طریق دیالوگ: بوبر معتقد است که از طریق گفتگو و تبادل نظر، افراد می‌توانند به درک عمیق‌تری از یکدیگر و همچنین از خداوند برسند. ین دو دیدگاه نه تنها می‌توانند به ما کمک کنند تا تفاوت‌ها را بپذیریم، بلکه ما را به سوی یکدیگر سوق می‌دهند و زمینه‌ساز همزیستی مسالمت‌آمیز میان ادیان مختلف می‌شوند. در نهایت، معنویت حاصل از این گفتگوها می‌تواند به عنوان یک نیروی محرکه برای ایجاد صلح و همبستگی در دنیای امروز عمل کند. بررسی نظرات مولانا و مارتین بوبر، می‌تواند نشان دهنده راهی برای تفاهم و مسیری برای دستیابی به معنویت عمیق‌تر باشد. مولانا با تأکید بر عشق و وحدت وجود، و بوبر با تأکید بر دیالوگ واقعی، هر دو نشان می‌دهند که چگونه می‌توان از طریق ارتباطات انسانی، به درک مشترکی از حقیقت دست یافت. سوال اصلی دیدگاه‌های مولانا و مارتین بوبر در مورد معنویت و گفتگوی ادیان چیست؟ سوالات فرعی 1- چگونه مولانا مفهوم عشق و وحدت وجود را در آثار خود بیان می‌کند؟ 2- مارتین بوبر چه نظری درباره دیالوگ و ارتباط انسانی دارد؟ 3- نقاط مشترک میان دیدگاه‌های مولانا و بوبر در زمینه گفتگوهای ادیان چیست؟ 4- چگونه می‌توان از طریق گفتگوهای ادیان به معنویت عمیق‌تری دست یافت؟

معنویت، عنصر اساسی دین و حلقه ارتباطی انسان با خدا، یعنی «تقرب الی الله» است. این نوع ارتباطِ ملکوتی و باطنی که بر مبنای اصالت روح، شریعت، فطرت و عالم غیب استوار است، در قالب باور به خدا، عشق و محبت، تسلیم‌پذیری محض، بندگی و اطاعت از دستورات الهی و دوری از پلیدی‌ها در انسان شکل گرفته، اولاً نیاز اساسی بشر که ارتباط عمیق او با خداوند است را هدف غایی خود می داند و ثانیاً بر پایه آموزه‌های قرآن کریم و برنامه دعوت انبیاء و اولیاء، به رشد ابعاد وجودی انسان می‌پردازد. یکی از دلایل برقراری ارتباط انسان با خدا، دریافت این نکته است که پروردگارش غنی مطلق است و انسان در فقر مطلق به سر می‌برد و نیازمند رحمت حق‌تعالی است. انسان با ابراز فقر به درگاه خداوند، مشمول فیض و رحمت خاص الهی و عنایت ویژه پروردگار می‌شود؛ لذا این نوشتار با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و با استناد به آیات الهی و روایات معصومان ,در پی استخراج مولفه‌های معنویت اسلامی است که به انسان در برقراری ارتباطی صحیح و عمیق با خداوند متعال و همچنین تقویت احساس نیاز و فقر به درگاه او، که غنی مطلق است، یاری رساند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که مولفه‌های معنویت اسلامی را می‌توان در سه حیطه شناختی، گرایشی-عاطفی و رفتاری استخراج کرد. در حیطه شناختی و نظام خداباوری، خداشناسی،خودشناسی، راهنماشناسی، هستی‌شناسی و معادشناسی موجب ایجاد و تقویت احساس فقر عمیق انسان به غنی مطلق عالم می‌شود. در حیطه گرایشی، ارتباط میان انسان و خداوند که ناشی از عشق و محبت الهی، در قالب دعا و مناجات و اطاعت بی چون و چرا از اوامر الهی است، در ایجاد و تقویت احساس فقر و نیاز به خدا منشأ اثر است. نهایتاً، در حیطه رفتاری، پذیرش محض عبودیت بنده و ربوبیت خداوند و تثبیت و تحکیم این دو، به تقوای الهی و قرب الی الله می‌انجامد. نتیجه هر آنچه بیان شد، آن است که بینش، گرایش و کنش انسان تحت تأثیر مؤلفه‌های معنویت اسلامی رنگ و بوی معنوی به خود گرفته و انسان معنوی، عبودیت و نیازمندی خود را به معنای واقعی درک نموده و به هدف نهایی و سعادت جاودانه و هم‌جواری با عظمت حضرت حق نائل می آید.