جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مسائلی که در بحث نبوّت مطرح می شود، عصمت انبیا (ع) است. «عصمت» در لغت، به‌ معانی«دفع‌کردن»، «نگاه داشتن»، و «وسیله نگاهداری» به‌کار رفته است که می‌توان آن ها را در واژه «بازداشتن» خلاصه نمود. این لفظ با مشتقّاتش، سیزده ‌بار در قرآن کریم به کار رفته است. در اصطلاح نیز، «عصمت» عبارت است از: «مصونیت گروهی از بندگان صالح خدا از گناه و اشتباه». منشأ این مصونیت، لطف، توفیق و تفضّلی از سوی خدای متعال نسبت به معصوم (ع) است که موجب می‌گردد وی از روی اختیار، و در عینِ قدرت داشتن بر انجام گناه، مرتکب معصیت و خطا نگردد. در این پایان نامه به بررسی عصمت و موارد مربوط به آن در بین متکلمان شیعی و سنّی پرداخته شده است تا تفاوت دیدگاه های آنان مشخص گردد. عصمت انبیا در سوره یوسف نیز به شکل متفاوتی ارائه گردیده که بیشتر آیات این سوره مربوط به حضرت یوسف می باشد. آیات دیگری نیز در این سوره وجود دارد که عصمت حضرت یعقوب را مطرح می نماید. بنابراین از خلال آیات پررمز و راز این سوره می خواهیم به عصمت حضرت یوسف و یعقوب اشاره کنیم و از این زاویه عصمت تمام انبیاء را مورد بررسی و پژوهش قرار دهیم.علاوه بر این عصمت انبیاء، گر چه در کتب کلامی با دلایل مختلف به اثبات رسیده است، امّا ظاهر بعضی از آیات قرآن کریم، در تضادّ و تناقض با آن می باشد. آیاتی که به نحوی در بر دارنده واژه هایی هم چونحسد ورزی، پذیرش پست توسط پیامبران، تهمت، خودستایی، توکّل بر غیر خدا و تبعیض می باشند. با توجه به دلایل قطعی عصمت، این آیات، نیازمند تفسیر و تأویل هستند. برای مثال، در دیدگاه های شیعه و سنّی راجع به این آیات نقل قول های متفاوتی ارائه گردیده است که در این پایان نامه این اقوال مطرح گردیده و به عصمت پیامبران هم از دیدگاه شیعه و هم از دیدگاه اهل تسنّن پرداخته می شود.

یکی از گرایش‌های تفسیری مهم و پرسابقه قرآن کریم، تفسیر عرفانی است. این رویکرد تفسیری که حداقل از قرن سوم آغاز شده، در این دوران نیز به حیات خود ادامه داده است. در دوران معاصر‌، با تفاسیر عرفانی خاصی مواجه هستیم که با نوع پیشین خود تفاوت‌هایی دارد. این تفاوت‌ها و تمایزها به قدری است که می توان، تفسیر عرفانی را به دو شاخه سنتی (کلاسیک) و جدید (غیر کلاسیک) تقسیم نمود. تفاوت این دو روش تفسیری را می‌توان در آموزه‌ها و روش‌ها پی‌جویی نمود. در حوزه روش‌ها، باید به تلاش برای تعمیم فهم و همگانی ساختن برداشت از قرآن، اعتقاد به تدبرگرایی و تفسیر قرآن به قرآن ـ گاه بدون مراجعه به سنت تفسیری ـ و کلیدی دانستن طهارت قلب در فهم قرآن اشاره نمود. به دلیل بازآموزی در روش‌ها، با برداشت‌های جدیدی از قرآن، از سوی مفسران عرفان جدید مواجهیم که مسبوق به سابقه نبوده و نشانی از آن در سنت تفسیری موجود نمی‌باشد. آثار برجسته‌ای که بر اساس روش تفسیری عرفان جدید، در مکتب امامیه نگاشته شده‌اند، عبارتند از: تفسیر کیوان قزوینی، مخزن العرفان بانوی اصفهانی و آثار تفسیری علی صفایی حائری. به دلیل باور مفسران عرفان جدید به تعمیم فهم قرآن و ارائه پیشنهادهایی در این زمینه، و همچنین نوشتن تفسیرهایی که عامه مردم مخاطب بودند، این روش تفسیری توانست طرفداران زیادی را به خود جذب کند. بنابراین با رویکردی شایع و رو به گسترش مواجه هستیم که اثرگذاری بسیار زیادی بر فضای فکری جامعه ـ چه در سطح خواص و چه عامه مردم ـ داشته و دارد که باید به تحلیل و نقد آن پرداخت. هرچند این روش تفسیری از فواید و محاسنی برخوردار است اما از عیوب و کاستی‌هایی رنج می‌برد.

معجزه پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) کتاب آسمانی اوست . دریافت جنبه‌های اعجاز قرآن، آرزو و درک معارفش وظیفه هر مسلمانی است . به دنبال دعوت آیات تحدی و مبارزطلبی آنان با چندین آیه، به بررسی ارتباط و هماهنگی بین آیات قرآن هدایت می‌شویم . بعد از تفحص در تئوریهای تناسب آیات و تجزیه و تحلیل آیات دو سوره مورد نظر، با دلالت حجتهای ادبی، تاریخی، تفسیری، عقلی و منطقی مشخص می‌گردد که : هر یک از دو سوره انفال و توبه دارای محور خاصی هستند که حول آن، همه آیات به نظام درآمده‌اند و علیرغم بعد زمانی نزول این دو سوره، هماهنگی و تناسب بین مطالبشان، آنها را قرین یکدیگر ساخته است . ضمن اینکه بعضی از احکام، با توجه به ارتباط آیات ، استخراج و یا تکمیل می‌گردند، یکی از وجوه اعجاز این کتاب نیز، در تناسب بین آیات آن جلوه‌گر می‌شود. نکته اساسی دیگر اینکه، توجه به روابط و نظم آیات است که رسیدن به معنای صحیح کلام الهی را تقویت می‌کند، لذا در ترجمه آن به زبان دیگر، نباید ارتباط آیات را از نظر دور داشت .

قرآن،معجزه جاودان رسول ختمی مرتبت (ص) است که خدای سبحان آن را در طی بیست وسه سال بر قلب مبارک ایشان نازل کرد.از این مدت،پیامبر(ص) سیزده سال را در مکه به سر بردند. علمای علوم قرآنی برای آیات مکی و مدنی شاخصه ها و ویژگیهایی را بیان کرده اند که به وسیله این ویژگیها تشخیص مکی از مدنی ممکن می گردد. هریک از آیات قرآن چه مکی و چه مدنی با توجه به این ویژگیها به گونه ای خاص تفسیر می شوند.به عنوان مثال در سوره های مدنی بیشتر به ابلاغ احکام فردی و اجتماعی پرداخته می شود؛اما پایه و اساس درسوره های مکی،دعوت مردم به ایمان آوردن است.

تحقیق حاضر، شرح یکصد و نوزده (119) بیت از شواهد شعری به کار رفته در تفسیر بحر المحیط اثر ابو حیان اندلسی و از صفحه اول تا صفحۀ ( 232) می باشد.اشعار استناد شده به آنها در این تفسیر، بیشتر مربوط به سه دورۀ جاهلی، اموی و عباسی هستند، اما این اشعار از سوی مؤلف شرح و توضیحی داده نشده اند.در این تحقیق ابتدا نام سرایندۀ هر بیت-پس از مراجعه به کتابها و دواوین مختلف- به همراه وزن عروضی آن ذکر شده است، همچنین کتابهایی که بیت مورد استشهاد در آنها آمده است، ذکر گردیده است، سپس کلمات مبهم با استفاده از کتب لغت مشهور توضیح داده شده است و برای درک مطلوب تر این شواهد، به ذکر نکات نحوی آن پرداخته شده و معنای عربی و فارسی ابیات قید شده است و در پایان موضع استشهاد و دلیل استناد به آن ذکر گردیده است.نتایج این تحقیق ازدو جنبه برای پژوهشگران سودمند است، اول آن که آراء صرفی، نحوی و لغوی ابوحیان مطرح شده است و دوم این که اسلوب مؤلف در تالیف این اثر باارزش مشخص گردیده است.امید است که این تحقیق ضمن آشنایی دوستداران تفاسیر با این کتاب ارزشمند، بر قدر و منزلت این تفسیر و صاحب آن بیفزاید.

طبرسی در تفسیر مجمع‌البیان لعلوم القرآن علاوه بر تفسیر آیات به تبیین مباحث علوم قرآنی نیز اهتمام داشته است . در این رساله نگارنده به طرح و تدوین چهار مبحث مهم علوم قرآنی از دیدگاه وی پرداخته است که این مباحث عبارتند از: -1 نسخ در قرآن، که ابتدا مفهوم نسخ از دیدگاه لغت پژوهان و مفسران و آراء آنها در امکان نسخ، قبول یا رد گونه‌های آن و حکمت نسخ بیان شده، آنگاه به شرایط نسخ از دیدگاه طبرسی اشاره شد که وی با توجه به این شرایط شش مورد نسخ را پذیرفته و در هفده مورد نظر دیگر مفسران را مبنی بر نسخ آیه رد می‌کند. -2 محکم و متشابه: در این فصل اقوال مفسران در معنای محکم و متشابه، حکمت متشابهات و آگاهی راسخان در علم به تاویل متشابهات بیان شده و در ادامه اقسام متشابهات و تاویل آنها از دیدگاه طبرسی ذکر گردیده و به حروف مقطعه قرآن به جهت تناسب با بحث اشاره شده است . -3 اعجاز قرآن: که به بیان زمینه نزول قرآن، تناسب معجزه با عصر نزول آن، معنای اعجاز در لغت و قرآن و فرق آن با سحر از دیدگاه طبرسی پرداخته شده، آنگاه سیری تحدی و حکمت آن و وجوه اعجاز قرآن از دیدگاه مفسران به تفصیل ذکر گردیده است . -4 تحریف‌ناپذیری قرآن: در این فصل پس از اشاره به معنای لغوی و اصطلاحی تحریف و اقسام آن، به تاریخچه اتهام تحریف به تشیع ریشه‌ها و عوامل آن پرداخته شده و استدلالات طبرسی بر تحریف‌ناپذیری قرآن ذکر شده است .

این رساله که با عنوان " بررسی تفسیری و تاویلی آیات نازله در شان سید الشهداء (ع) " در 3 فصل به منظور خدمت به قرآن و عترت پیامبر(ص) و شناخت هر چه بیشتر سید الشهدا (ع) فرآهم آمده است. این تحقیق با استفاده از روش تحقیق کیفی انجام شده است و ابزار گردآوری اطلاعات، به صورت کتابخانه‏ای است. در این تحقیق سعی شده است ضمن ارائه کلیات به عنوان مبانی، با فرض وجود آیاتی که در شان سید الشهداء نازل شده‏اند، طی بررسی بیش از 120 آیه از قرآن کریم در کتب روایی و تفسیری به عناوینی از قبیل نور، آفرینش، جلوه‏هایی از امام حسین (ع) و همچنین عنوان‏های امام حسین (ع)، انبیاء الهی، فرشتگان، رجعت، شیعیان، اصحاب، دشمنان و کشندگان پرداخته است. در فصل پایانی ثابت خواهد شد که ارتباط قرآن و سیدالشهداء متقابل و ناگسستنی بوده و ایشان منبع فضئل قرآنی است چنان که دشمنان او نماد رذائل مذکور در قرآن هستند. همچنین ثابت خواهد شد که توسل به سید الشهداء پشتوانه قرآنی دارد.

واژگان و مفردات قرآن از جنبه‌های گوناگونی مورد مطالعه قرار می‌گیرند. مطالعه این واژگان امکان فهم بهتر مراد آیه را به مفسّر و خواننده قرآن می‌دهد، چرا که یک واژه همیشه بر یک معنا در تمام گفتار و نوشتار باقی نمی‌ماند، بلکه با توجه به کاربرد یک واژه در جملات مختلف ،دارای معانی متفاوتی می‌باشد. عدم اطلاع بر این امر، گاهی ممکن است منجر به فهم اشتباه یک متن شود. از جمله این واژگان قرآنی، واژه فتنه است که از فراوانی،تنوع شکلی، اعرابی و نیز مفهوم خاصی برخوردار است.فتنه، در میان مفاهیم قرآنى از اهمّیتى ویژه برخوردار است. در آیات قرآنى از جمله فلسفه نهایى جهاد، رفع فتنه دانسته شده است. برخى از مفسّران، فتنه را شرک دانسته‏اند و کسانى، حکم کافر بودن فتنه‏گر را داده‏اند. مفسّرانى، جوّ خفقان و برخى فضایى آلوده و شبهه‏ناک را بر فتنه بار کرده‏اند. این گونه‏گونى دیدگاه‏ها بین مفسّران، ناشى از فضاى فرهنگى و سیاسى و اجتماعى‏اى است که آنان را به این اندیشه سوق داده است، و شاید هم فهم ویژه آنان از واژه‏هاى در بستر فرهنگى خاصّ، به این امر، منتهى شده است.

تفسیر بحرالمحبه منسوب به احمد غزالی، فقیه، واعظ و عارف قرن ششم از تفاسیر عرفانی بر سوره یوسف می باشد. وی صاحب نظر و منشأآثار بسیاری در تاریخ تصوف اسلامی بوده است.بحرالمحبه علاوه بر پایه ریزی بر مبانی مشترک تفاسیر، بر مبانی روش تفسیری عرفانی -تا عصر زندگی مفسر- و مبانی مختص وی بناگردیده است که برجسته ترین آن ها ذوبطون بودن و رمزپذیری متن قرآنی، تکیه بر مکاشفات و معاینات و منشأ و علت بودن پدیده عشق در آفرینش می باشد.مفسر، تفسیر ظاهری آیات را از مطالب عرفانی به ویژه رموز و اشارات آن مجزا انگاشته و در فرایند تفسیری، به اثبات مکتب کلامی خود یعنی اشاعره اهتمام ورزیده است. محور اصلی این تفسیر، بیان رموز و اشارات آیات است و با پای بندی به ظواهر قرآن در قالب شیوه ی نقلی و گاه اجتهادی، تفسیری عرفانی با گونه های تفسیری رمزی، اشاری، واعظانه و انفسی ارائه داده است.بحرالمحبه از حیث بهره مندی از اشارت های زیباشناسانه داستان یوسف، از جایگاه ویژه ای در میان تفاسیر عرفانی بر خوردار است، به گونه ای که بر بسیاری یوسف نگاری های پس از خود، موثر واقع افتاد. این اثر روان و زیبا و مشحون از آرایه های ادبی است و کمتر از تأویلات معمول ذوقی در میان عرفا که بی ارتباط به سیاق آیاتند، سود برده است و به طور کلی در بین آثار عرفانی اثری معتدل و مطلوب تلقی می شود.

موضوع پژوهش حاضر بررسی افزوده های تفسیری اجزای هفتم وهشتم قرآن در ترجمه های معاصر قرآن کریم است. افزوده های تفسیری غالباً برای توضیح بیشتر در مورد آیه درمیان دوعلامت یا درمتن بدون علامت ذکر می شوند وبه شرط موثر ومطلوب بودنشان کمک شایانی در فهم ترجمه آیه به مخاطب می نمایند دراین مجموعه نگارنده ابتدا آیه ای را که ترجمه اش دارای افزوده است به همراه ترجمه کامل آن آیه می آورد وسپس با توضیح کوتاهی درباره آن بخش از آیه که ترجمه اش دارای افزوده است، افزوده های موجود درهفت ترجمه منتخب بررسی می‌شود. این ترجمه ها عبارتنداز: ترجمه های آقایان الهی قمشه ای، خرمشاهی، فولادوند، گرمارودی، مشکینی، مکارم وخانم صفارزاده.سپس نگارنده بابیان آرای مشهورتفسیری-نحوی-لغوی ازکتب معتبر شیعه واهل سنت، افزوده ها را با این آراء مطابقت می دهد تا مشخص نماید کدام ترجمه از حیث در برداشتن معنای حقیقی آیه ونزدیکی به آرای مذکور دارای افزوده مطلوب وکدام یک دارای افزوده نامطلوب است.ازمجموع هفتادودوآیه مورد نظر در این پژوهش، هشتاد ودو افزوده موثر، بیان وسپس نقد وبررسی شده است و دراین راستا ترجمه هایی که دارای افزوده برتر بوده اند معرفی شده اند وآنهایی که دارای کاستی ها و لغزش هایی بوده اند نیز مشخص گردیده اند.