جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بحث نفس و معرفت آن کلیدی‌ترین معرفت بشری از آغاز خلقت انسان همواره مطرح بوده است به تعبیری همزاد انسان است اما مسئله‌ی جاودانگی نفس و رابطه‌ی آن با حیات مادی مطلبی است که مورد مناقشه بوده و آراء مختلفی در این زمینه بیان شده است که بهترین توجیه در فلسفه‌ی صدرایی آمده است و ما به دنبال تبیین کاملی از نظر ملاصدرا در این زمینه هستیم. از آنجایی که انسان از طریق زندگی دنیوی، ابدیت خویش را می‌سازد لذا تبیین و توسعه‌ی صدرایی به زبان روز و به مقتضای حال مخاطب و سازماندهی زندگی دنیوی انسان بر اساس تعالیم حکمت متعالیه که برخواسته از قرآن و سنت است، واسطه ا‌ی برای اصلاح زندگی مادی انسان است که در پرتوی آن زندگی ابدی و اخروی او جهت اصلی خود را پیدا می‌کند و سامان می‌یابد و اینجاست که انسان به اهداف عالیه‌ای که برای آن خلق شده است نزدیک و در نهایت نائل می‌گردد. در این رساله سعی شده است که به صورت تبییی و توسعه‌ای-تحلیلی کار شود و بنابر موضوع مذکور به کلمات اصلی همچون نفس ،حیات، جاودانگی و... از جهات مختلف اشاره شده است و هم جهت با روش صدرایی (استفاده از ادله عقلی، نقلی وشهودی) مباحثی بیان و در حد لزومنظرات خاص ایشان(حرکت جوهری، جسمانیه الحدوث بودن نفس و...) بررسی شده است. و در نهایت به دنبال بیان این مطلب هستیم که روشن شود حیات مادی بخشی از حیات ابدی او می‌باشد‌؛ لذا بیان می‌کنیم که ما هم اکنون در ابدیت به سر می بریم، چون مرتبه حیات مادی مرتبه ای از حیات اخروی و ابدی است و این ارتقا و تعالی در قوس صعود برای انسان امکان پذیر است. تا جایی که «رسد آدمی به جایی که بجز خدا نبیند».

موضوع این پزوهش مقایسه نظریه جاودانگی از دیدگاه غزالی وجان هیک است. با بررسی تاریخ ملل و ادیان باستان می توانیمبه‌وضوح در‌‌یابیم که ، باور به جاودانگی با سرشت وحیات بشر عجین شده است. بشربا برپاداشتن نوعی سنن و آداب مربوط به مرگ و پرستش ارواح ، این باور را به صورت‌های مختلف در زندگی خویش بیان داشته است. تاریخ اندیشه بشر شاهد نظریات متعددی در مورد جاودانگی بوده است از جمله : نظریه های رستاخیز که ، اشاره به بازگشت بدن در عالم پس از مرگ دارد. غزالی وجان هیک به تأثیر از دین اسلام ومسیحیت ، نظریه رستاخیز را پذیرفته اند. نظریه جاودانگی غزالی ، نظریه رستاخیز (نفس وبدن جدید) است . غزالی مطابق با آموزه‌های دین اسلام‌، مفهوم روح یا نفس را به‌عنوان حقیقت انسان می داند که درتمایزبا بدن است . وی اعتقاددارد این حقیقت ، حقیقت روحانی است که بعد از مرگ فناء نمی‌یابد ، اما بدن رستاخیز یک بدن جدید است که می‌تواند از هر ماده‌ای خلق شده باشد. جان‌هیک مخالف پذیرش روح است. به‌نظر وی ، نظریه جاودانگی روح یک نظریه یونانی است تا این که نظریه مسیحی باشد. جان هیک انسان را یک واحد فیزیکی-روانی می‌داند و معتقد است حالات ذهنی به حالات رفتاری یا میل به رفتار تحویل می‌یابد و بعد از مرگ ، «بدل» شخص برانگیخته می‌شود که دارای همان ویژگی ذهنی و بدنی شخص پیش از مرگ است. اماتأکید بیشترجان هیک در رستاخیز بر بازگشت بعدروان شناختی فرد است تا بعدفیزیکی. بنابراین ، نظریه جاودانگی جان هیک ، نظریه برانگیختگی «بدل» است ، با نظریه غزالی در پذیرش اصل رستاخیز موافق بوده واین که در هردونظریه لزومی بر عینیت بدن دنیوی ورستاخیز نیست. در دیدگاه غزالی این بدن می تواند از هرماده ای باشد ، در حالی که در جان هیک اساس ، بربازسازی ژنتیک انسان است. هر دو متفکر در پذیرش مفهوم برزخ هم اتفاق نظر، ولی در ماهیت آن اختلاف دارند. از نظر غزالی برزخ جایگاه سعادت وشقاوت است ، ولی در دیدگاه جان هیک عالم برزخ ، عبارتند از فرایند زمانمندی‌ است که در آن رشد روحی و اخلاقی فرد بیشتر ممکن می‌گردد. درمفهوم دوزخ فقط غزالی معتقد به آن است در حالی که جان هیک مفهوم دوزخ را در تعارض با عدل الهی می داند و اعتقاد به نجات عام دارد.

با توجه به اینکه قرآن کریم بیش از هزار سال پیش در شبه جزیره عربستان نازل شده، مفسران و کارشناسان علوم قرآنی به مسئله فرهنگ عصر نزول پرداخته و گاهی آن را با توجه به اعتقاد به جاودانگی قرآن مورد بررسی و تحلیل قرار داده اند. از آن جا که سخن بلیغ به معنای سخن گفتن موافق حال مخاطب است، مسئله بلاغت نیز به عنوان یکی از مهمترین وجوه اعجاز، بستری مناسب برای طرح این مسئله بوده است. بعضی از متفکران مانند علامه طباطبایی بر مبنای نظریه فطرت و دارای عرف خاص بودن قرآن کریم و انسجام در سیاق درونی قرآن کریم کمتر فضای فرهنگی عربستان را دخیل در فهم قرآن دانسته و بعضی دیگر از متفکران مانند جابری که غالبا از نومعتزلیان هستند بر این باورند که اساسا فهم قرآن کریم در پرتو شناخت فضای عربستان و در زمان و مکان نزول قرآن میسر است لذا به سیاق بیرونی نیز توجه بیشتری کرده اند. آنچه نگارنده

روش‌شناسی فهم نصوص برای استخراج مفاهیم مختلف از دین بسیار اهمیت دارد. روش‌ها و رهیافت‌ها و رویکردهای مواجهه با متون دینی متعدد است. چگونه می‌توان به فهم نصوص دینی دست یافت؟ از چه راهی می‌توان مراد مولف متن را به‌دست آورد؟ این کار چه مقدماتی دارد و باید چه مراحلی را طی نمود؟ تحقیق پیش‌رو به دنبال آن است تا الگوی پژوهشی غزالی را در به‌کارگفتن ابزارها و رهیافت‌ها در فهم نصوص دینی نشان دهد. او درباره فهم معانی آیات و روایات در آثار خود مطالبی بیان می‌کند که با بررسی و تحلیل آنها می‌توان به روش‌شناسی فهم متن، از دیدگاه وی پی برد. از نظر او به‌مانند بیشتر متفکران اسلامی می‌توان با به‌کارگیری روش‌های خاصی، به فهم صحیح از نصوص دینی راه یافت. مراد از روش‌شناسی غزالی در فهم نصوص دینی بررسی رویکردها و روی‌آوردهای وی در فهم متون دینی است. ضمن اینکه باید دید آیا وی در این روش، توانسته است یک الگوی پژوهشی ارائه دهد تا دیگران نیز بتوانند براساس آن در این مسیر گام بردارند و به فهم روشمند از نصوص دینی به‌مانند خود او نائل آیند؟

در این پژوهش هدف این بوده که نظر افلوطین و ابن سینا را در مورد نفس و جاودانگی آن روشن کنیم. به نظر افلوطین از واحد، عقل و از آن نفس به وجودآمده جوهری لطیف و واحد است که از آن نفس های متعدد به وجود می آید ولی وحدتش را حفظ می کند و در حال شدن است و نفس در عالم ذات از نفوس دیگر جدا نیست و با ارتباط یافتن با جسم میان او و نفوس دیگر جدائی می افتد و همه نفوس فردی سرانجام به آن عالم معقول بر می گردند و چون اصل و منشاء شان ابدی است فنا ناپذیرند و حتی نفوس شریر سرانجام به آن عالم باز خواهند گشت و به نظر ابن سینا عقول و مجردات از واجب الوجود صادر شده اند و معلول اول از او یک جوهر عقلانی است و از این جواهر عقلانی دیگر پدید آمده تا عقل دهم که از آن ماده و صور مادی به وجود آمدند و نفس از عقل فعال پدید آمده و جوهری بسیط و قائم به ذات خود است و کمال اول برای جسم طبیعی آلی است و نفس وابسته به جسم نبوده است و فنا ناپذیر است و آن حادث شده با حدوث بدنی که شایستگی به کار بردن آن را دارد و در مورد نفوس به معاد روحانی قائل شده که روح انسان به لذت و رنج ابدی می رسد.

بحث مرگ اندیشی به عنوان یکی از سوالات اصلی بشر همواره مورد توجه ادیان الهی و غیر الهی قرار گرفته و به‌ویژ در دین اسلام مورد توجه قرار گرفته است.برای پرداختن به این نکته که مرگ‌اندیشی چه جایگاهی در ادیان الهی دارد وآموزه‌های دینی تا چه اندازه بر اهمیت آن تاکید کرده‌اند، باید گفت اگر هر دین الهی چند پیام عمده داشته باشد، بدون تردید یکی از آن‌ها توجه کردن به مسله مرگ است، این امر هم به معنای توجه کردن و اهمیت دادن به حیات جاودان و اخروی و هم به معنای توجه به حیات دنیوی است. زیرا چگونگی حیات دنیوی رابطه مستقیم با چگونگی حیات اخروی ما دارد.و به عنوان یکی از مسائل اعتقادی در مباحث معاد مورد توجه خاص قران کریم و روایات ائمه معصوم می‌باشد. لذا این رساله درصدد است که دیدگاه نهج‌البلاغه را در مورد این مساله بررسی کند. نگرش نهج‌البلاغه نسبت به مرگ‌اندیشی نگرش اخلاقی است، که باعث پیش‌گیری از مفاسد اخلاقی، اجتماعی، وفکری می‌شود و به عنوان یک عامل باز دارنده در مقابل ناهنجاری‌های فردی و اجتماعی مطرح می‌شود و منجر به سهولت طی کردن مسیر تکامل برای انسان می‌شود و انسان را به پوچ گرایی و ترک دنیا نمی‌کشاند و باعث جهت دادن به زندگی و زیبایی زندگی می‌شود و عامل رهایی از ابتذال می‌باشدو یاد مرگ در نهج البلاغه مساله مثبت است نه دهشناک.

در این نوشتار به بیان" رمز جاودانگی اسلام در قرآن از نظر علامه طباطبایی و شهید مطهری " پرداخته می‌شود و هدف این است که بدانیم چگونه اسلام خود را با مقتضیات زمان و موقعیت‌های جدید تطبیق می‌دهد و آیا همان دینی است که فطرت و نهاد انسان در جستجوی آن است، آیا همان دینی است که سلامت جسم و روان را تضمین می‌کند و بر روابط فردی و اجتماعی تأثیر به سزایی می‌گذارد. در این نوشتار در فصل اول به بیان "کلیات" و در فصل دوم به " جاودانگی اسلام در پرتو خاتمیت و جامعیت قرآن" اشاره شده و به بیان اقوال و نظریات در بحث قلمرو دین و جامعیت قرآن می‌پردازیم که؛1-

پیامبر گرامی اسلام، برای اثبات حقانیت نبوت خویش به معجزه بودن قرآن کریم استدلال کرد ومخالفان را به تحدّیفراخواند، ولی تاکنون کسی نتوانسته است به این تحدی پاسخ دهد. در این پژوهش جاودانگی قرآن با تکیه برتحدی بی‌پاسخ آن اثبات شده است. استدلال آن است که تحدی بی‌پاسخ، علت علم ما به اعجاز است و اعجاز علت جاودانگی تعالیم یک دین می‌باشد، همچنان‌که علت جاودانگی وصف نبوت برای آورنده معجزه است. مقدماتی که در فصول پایان نامه اثبات گردیده‌اند عبارتند از: وقوع اصل تحدی، وجه تحدی، اثبات بی‌پاسخ بودن اصل تحدی با ذکر نمونه‌هایی از معارضات مخالفان، تبیین وجوه اعجاز قرآن و سرانجام اثبات این مطلب که وصف نبوت برای آورنده معجزه جاودانی است ولی تعالیم او چون ضرورت وصفی دارند با آمدن دین دیگر نسخ می‌شوند. که البته در دین اسلام چون آخرین دین است جاودانه خواهند بود.

مرگ و میل به جاودانگی، مفاهیمی به هم پیوسته و از دغدغه های وجودشناختی انسان اند؛ این دو مفهوم، معمولاً در ذیل فرجام شناسی انسان بحث می شوند. یکی از متون دینی و مقدسی که دو مفهوم مرگ و جاودانگی را مورد توجه قرار داده اند، ریگ ودا است که کهن ترین و مهم ترین بخش از ادبیات ودایی قلمداد می شود. در ریگ‌ودا، اشارات ناچیزی به مرگ وجود دارد و در این اشارات اندک نیز مرگ بیشتر مترادف، جدایی روح از جسم، انتقال روح به جهان دیگر و اضمحلال و استحال? طبیعی (مرگ اضطراری) تصور شده‌است. جاودانگی نیز در ریگ ودا گاهی معادل تحصیل عمر کامل یا صدساله با شرایط مادی عالی در همین دنیا و گاهی اوقات به عنوان یک فرآیند انتقالی با مقصد استقرار در بهشت یمه، با شرایط مطلوب مادی بیان شده است.متون اوپانیشادی نیز که بخش آخر ادبیات ودایی اند، با برخورداری از مشرب وحدت وجودی و طرح مباحث انسان شناختی خاص، دو مفهوم مرگ و جاودانگی را مورد توجه قرار داده اند. دیدگاه این متون درباره‌ی مرگ و جاودانگی کاملاً یکدست و همسان نیست: در حالی که در برخی از اوپانیشادها از منظری محدود (اَپرا‌ویدیا) به مرگ طبیعی و آموز? تناسخ و سرگردانی در چرخ? سمساره (پیتری یانه) اشاره شده است، در اکثر متون اوپانیشادی از منظر فراتر یعنی معرفت برتر (پرا‌ویدیا) نگریسته شده و مرگ را با جهل و عدم شناخت یکی دانسته‌اند، با وجود این، در قریب به اتفاق اوپانیشادها جاودانگی مترادف خودآگاهی انسان، شناخت آتمن (روح انسانی) و همسانی آن با برهمن (روح کیهانی) بیان شده‌است. این متون، برای نیل به چنین شناخت فراتری راه هایی را پیشنهاد داده و برخی از موانع آن را برشمرده اند.پژوهش حاضر در تلاش بوده با روش توصیفی-تحلیلی، ضمن بررسی قلمرو معنایی مرگ و جاودانگی، طرق نیل به جاودانگی را در دو متن مقدس هندویی یعنی ریگ ودا و اوپانیشادها، به بیان وجوه شباهت و اختلاف این دو متن بپردازد. کلمات کلیدی: آیین هندو، ریگ‌ودا، اوپانیشادها، مرگ، جاودانگی.

از زمانی که انسان به تفکر در چیستیو آغاز و انجام زندگیش پرداخت، با دریافتن این موضوع که علی رغم تغییر در جسم خود در گذر زمان، هویتی ثابت و تغییر ناپذیر برایش باقی می ماند، تصور نفس برایش حاصل شد. پیرو این ثبوت و عدم تغییر نفس در عالم دنیا، اندیشه ی حیاتنفس در جهان دیگر مطرح گشت.سهروردی در آثار مختلفش نفس را نوری مجرد، و در اصطلاح خویش نور اسپهبد می نامد. رویکرد وی در رابطه با بحث نفس رویکردی نو اندیشانه در زمان خود بود که تحت تأثیر فلسفه ی خاص وی است که در آن اصالت با نور است. وی با توجه به نور بودن و تجرد نفس به بقای آن پس از مفارقت از بدن معتقد است.شیخ اشراق چگونگی بقای نفوس را پس از ترک بدن با توجه به دسته بندی ای که از نفوس ارائه می دهد محشور به صفات الهی و یا متعلق به مثل معلقه ی مستنیره یا ظلمانی می داند که در همین زمینه ملاصدرا دیدگاه سهروردی را به دلیل عدم بیان صحیح معاد جسمانی که بر اساس شریعت و نص صریح قرآن همان عینیت بدندنیوی و اخروی است، دارای قصور دانسته و به نقد وی در این رابطه می پردازد.